ردپای زلزله در تهران

با توجه به این که تهران بزرگترین شهر ایران و دارای مرکزیت و امکانات فرهنگی و اقتصادی و پایتخت ایران است و همچنین بیش از 7 میلیون نفر در آن روی خط زلزله ساکن هستند

کد خبر: ۱۵۶۴۹۵

و زندگی می کنند، برای آگاهی و اطلاع رسانی به مردمی که در آن زندگی می کنند و دیگر اقشار جامعه، نگاهی مختصر بر تاریخ زلزله در تهران و عمل زلزله در آن و همچنین مناطق حادثه خیز و امن تهران در برابر زلزله داریم و در نهایت راهکارها و پیشنهادهایی را در جلوگیری از تلفات زیاد در مواقع وقوع زلزله ارائه می دهیم.
لرزه خیزی در ایران از دیرباز مورد توجه محققان داخلی و خارجی بوده و در همین خصوص پژوهش های مختلفی نیز انجام گرفته که از آن جمله است تاسیس اولین ایستگاه زلزله نگاری ایران در سال 1337 (1958) در موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران.
90 درصد خاک ایران روی نوار زلزله واقع شده و تهران یکی از مهمترین و زلزله خیز ترین مناطق ایران است که از قدیم الایام تاکنون زلزله های مهیب و هولناکی را تجربه کرده است. تاریخ کهن تهران زلزله های زیادی را به خود دیده و همواره خسارت های زیادی هم در پی داشته است. اولین زلزله تهران را حدود 4هزار سال پیش از میلاد می دانند که در شهر ری اتفاق افتاده است. در سال 700 تا 800 میلادی همزمان با حمله مغولان به ایران در منطقه ری و تهران کنونی زلزله هولناکی رخ داد و تعداد زیادی از مردم از بین رفتند. در سال 958 میلادی ذیحجه 346 هجری قمری در ری و طالقان زمین لرزه فاجعه باری به وقوع پیوست که همه روستاهای این مناطق را چه آنهایی که در دشت بودند و چه آنهایی که در کوهستان بودند تخریب کرد.
به طوری که از طالقان تنها 30 نفر زنده ماندند و از شهر ری حتی یک نفر هم زنده نماند و به کلی ویران شد. زلزله های زیاد دیگری در این منطقه رخ داده است که گاه شدت زیادی داشته و گاهی شدت کم؛ ولی از حدود 200 سال پیش تاکنون زلزله خیلی مهم و فاجعه باری در تهران رخ نداده است.

علل زلزله در تهران

در پای جنوبی البرز در ناحیه تهران چندین گسل موازی هم در آبرفت های جوان شناسایی شده که عملکرد آنها موجب شده است تا دشت تهران به صورت سطوح پلکانی از پای البرز به طرف شهر ری فرود آید. شهر تهران روی بیش از 60 گسل قرار دارد که در هر لحظه احتمال وقوع زلزله ای با قدرت 6 تا 8 ریشتر در آن داده می شود. این گسلها به شکل یک مثلث هستند که در صورت فعال شدن موجب از بین رفتن بیش از یک میلیون نفر می شوند که این به دلیل تراکم بالای جمعیت و قدیمی و مقاوم نبودن ساختمان هاست. این مثلث خطرناک شامل 4 گسل به نام گسل شمال تهران، گسل شرق تهران، گسل شهرری و گسل ملاصدرا است که در این میان از نظر زلزله در تهران دو گسل از دیگر گسلها حائز اهمیت تر هستند. یکی گسل شمال تهران و دیگری گسل جنوبی تهران شهرری است که شواهد زیادی دال بر فعال بودن آن دیده می شود مثل خردشدگی و نظایر آن. گسل شمال تهران که از کرج شروع و به لواسانات می رسد نیز عملا هیچ وقت زلزله تاریخی مهم و قابل انتساب به آن دیده نشده است ولی از نظر زمین شناسی تمام شواهدی که دال بر فعال بودن این گسل است دیده می شود.
عوامل دیگر ایجاد زلزله، تغییر لایه ای زمین از سوی منابع انسانی و طبیعی مثل جابه جایی و نشست زمین در مناطقی از جنوب تهران بر اثر برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی است با این حال احتمال لرزش تهران بر اثر عامل گسلی بیشتر از دیگر عوامل است.

مناطق زلزله خیز و امن تهران

طبق تحقیقات صورت گرفته روی گسل های تهران، خطرناک ترین مناطق از نظر وقوع زلزله، اراضی و مناطق محدوده های زیر هستند.
1- گسل شرق تهران که شامل اراضی سرخه حصار، بزرگراه شهید بابایی، امجدیه و سیدخندان می شود.
2- محدوده گسل ملاصدرا که از خیابان شریعتی شروع و تا شهرک غرب ادامه دارد. مناطق ونک، میرداماد، سعادت آباد و برج میلاد بر روی گسل ملاصدرا قرار دارند.
3- گسل شمال تهران که از لشکرک و سوهانک شروع می شود و تا فرحزاد و حصارک و از آنجا به سوی غرب می رود و در مسیر خود مناطق نیاوران، زعفرانیه، الهیه، فرمانیه و تجریش را در بر می گیرد.
4- گسل شهرری که در زمان فعالیت به یکی از پرتلفات ترین گسلهای ایران و جهان تبدیل می شود و از جاده خاوران شروع و پس از گذر از دولت آباد روی جاده کمربندی تهران پایان می یابد.
طبق این تحقیقات تنها مناطق امن تهران که در زمان زلزله کمترین آسیب را می بیند: خیابان انقلاب، اطراف آزادی، راه آهن، اطراف میدان شوش، بازار تهران، مولوی، بهارستان، امیریه، 17 شهریور، کارگرجنوبی، امام خمینی ره و جمهوری اسلامی هستند.

دوره بازگشت

محققان با بررسی و مطالعه نقش گسل شمال و جنوب تهران در وقوع زلزله به این فکر افتادند که احتمالا دوره بازگشت زلزله مهم در گسلهای نزدیک تهران خیلی طولانی تر از آن چیزی است که بشر بتواند آن را ثبت کند. یک تئوری این است که گسل شمال تهران دوره بازگشتی 7 هزار ساله دارد، اما برای به یقین رسیدن در این مورد باید بررسی های بیشتری روی رسوبات جوان هولوسن در گسل شمال تهران صورت گیرد در بررسی و مطالعه ای دیگر، طبق آمار و اطلاعاتی که از زلزله ناحیه تهران و شهر ری ثبت شده است. دوره بازگشت برای تهران و شهرری را به طور متوسط 158 سال می دانند که درستی این احتمال بیش از 70 درصد است و این یک هشدار است برای همه، چه مردمی که در تهران زندگی می کنند و چه مسوولان چراکه آخرین زلزله تهران 172 سال پیش اتفاق افتاده است و بر همین اساس وقوع زلزله در تهران 14 سال تاخیر زمانی دارد و ما هر لحظه باید انتظار این حادثه ناگوار را داشته باشیم که در آن بیش از یک میلیون ساختمان تخریب و افراد بی گناه زیادی که تعداد آنها شاید بیش از یک ونیم میلیون باشد جان خود را از دست می دهند.

چه باید کرد؛

یکی از دانشمندان بزرگ می گوید: «انسان های پیروز کسانی نیستند که اشتباه نکنند، انسان های پیروز کسانی هستند که یک اشتباه را دو بار تکرار نکنند». چرا ما باید همیشه یک اشتباه را چندین بار تکرار کنیم، چرا باید از همین امروز کارشناسان و اساتید دانشگاه ها زمین لرزه آینده تهران را تسلیت بگویند، چرا از فاجعه بم و رودبار درس نگیریم و بعد از حادث شدن فاجعه سعی در مدیریت و کنترل آن بکنیم، چرا باید هموطنان عزیزمان را در کفن پیچیده و عده ای دیگر را زیر آوار ببینیم و بعد به فکر چاره باشیم، چرا باید در تهران زندگی کنیم که هرلحظه انتظار یک فاجعه از قبل پیش بینی شده را داشته باشیم. مردم و مسوولان بیایند هشدارهای کارشناسان و مهندسان زلزله را جدی بگیرند، دولت برنامه هایی برای مقاوم سازی ساختمان ها ارائه نماید، ارگان های مهندسی و قوی مسوولیت نظارت بر ساخت و ساز کشور، بخصوص مناطق زلزله خیز را به عهده بگیرند، ساختمان های قدیمی را تخریب و به جای آنها ساختمان های مقاوم در برابر زلزله بنا کنند، دولت از طریق رسانه ها و همایش هایی مردم را با زلزله و اقدامات لازم در برابر آن آشنا سازد و همچینن مردم تهران را تشویق به ترک تهران کند و برای کسانی که حاضر به ترک تهران می شوند، امتیازاتی قائل شود، گسترش شهرها و ساخت وسازها با یک طرح جامع و با مشورت با مهندسان و کارشناسان زلزله و معماری، عمران و جغرافیا صورت گیرد، ساخت ساختمان ها و محوطه هایی در نزدیک شهر و در جایی که از لحاظ زلزله امن است تا در صورت زلزله مردم را به آنجا انتقال دهند و خدمات رسانی به آنها آسان تر و سریع تر صورت گیرد، آشنا ساختن مردم با نکات ایمنی در هنگام زلزله، ساختن برنامه های تلویزیونی و سریال هایی در رابطه با زلزله و در نهایت زلزله و آموزش در برابر آن را به عنوان یک واحد درسی در برنامه درسی مدارس قرار دهند.