ظرفیت‌های دراماتیک پنهان در زیست دانشجویی

محمدحسین آزادی، پژوهشگر و کارشناس رسانه در گفت‌و‌گو با قاب کوچک با اشاره به اهمیت قشر دانشجو و پرداخت به آن در رسانه‌ملی گفت: ما با جمعیتی حدود ۳.۵ میلیون دانشجو (معادل ۴ درصد از جمعیت کشور) روبه‌رو هستیم که مدیریت آینده را بر‌عهده دارند. دانشجو و نخبگان ما «موتور محرکه کشور» هستند و دقیقا به همین دلیل، کانون ویژه عملیات روانی بیگانگان قرار گرفته‌اند. دشمن تلاش دارد با مایوس‌سازی، این موتور را از کار بیندازد. 

وی ادامه داد: ذائقه و شیوه مصرف رسانه‌ای نسل جدید دانشجو نسبت به گذشته تغییر کرده است. رسانه باید این تغییر ذائقه را درک کرده و متناسب با آن در «تولید» و «توزیع» محتوا اقدام کند؛ در غیر این صورت، خطر قطع ارتباط بین حاکمیت و نسل جوان دانشجو بیش‌ازپیش احساس خواهد شد. امروز ما در یک بازار رقابتی نابرابر قرار داریم؛ مخاطب دانشجو به بهترین سریال‌های روز دنیا و پلتفرم‌های جهانی دسترسی دارد. وقتی رقبای رسانه‌ای (مثلا در سریال‌های شرق آسیا) با جذاب‌ترین فرم و محتوا، تصویری پرشور، پیش‌رو و جذاب از نسل جوان خود ارائه می‌دهند، ما نیز باید با رویکردی متفاوت مخاطب را پای گیرنده‌ها نگه داریم. تولید آثار خنثی و عدم جسارت در بیان باعث می‌شود اقبال مخاطب برگردد. تجربه نشان داده هرگاه جسارت به خرج داده‌ایم، اقبال عمومی حاصل شده است؛ بنابراین رسانه‌ملی باید برنامه مدونی برای تولید آثار غیرکلیشه‌ای و رقابت‌پذیر در حوزه مسائل دانشگاه داشته باشد. 

این پژوهشگر رسانه با اشاره به این نکته که جامعه نیازمند بازنمایی واقع‌بینانه از نسل دانشجو است افزود: مهم‌ترین نسل ما که همواره مورد طمع دشمنان بوده، نسل جوانی است که زیست‌بوم آنها دانشگاه است. کلید شکستن حصار تبلیغاتی، خنثی‌سازی عملیات مایوس‌سازی و ایجاد حرکت رو‌به‌جلو، در همین محیط نهفته است. حل مسائل کشور، خودکفایی و در یک کلام «سازندگی، پیشرفت و اقتدار» از دل دانشگاه می‌گذرد؛ لذا ارائه تصویری صحیح و واقع‌بینانه از استاد و دانشجو به جامعه یک ضرورت است. 

آزادی ادامه داد: ما در درام‌نویسی باید از «تیپ‌سازی» فاصله بگیریم و به «شخصیت‌پردازی» برسیم. ما شخصیت‌های برجسته دانشگاهی کم نداریم که هرکدام می‌توانند دستمایه تولید آثار هنری فاخر باشند؛ از دانشمندان هسته‌ای که در جنگ اخیر به شهادت رسیدند تا نخبگان علوم مختلف و دانشجویانی که در مقاطع حساس تاریخی نقش‌آفرینی کردند؛ از حوادث سال ۳۲ گرفته تا مبارزات انقلابی و دوران دفاع مقدس. امروز بیش از هر زمان دیگری به معرفی و الگوسازی از «قهرمانان علمی» نیاز داریم. مجموع سریال‌ها باید بتوانند روحیه خودباوری و «ما می‌توانیم» را به نسل جدید منتقل کنند. حتی در بُعد فرهنگی و سیاسی نیز، فعالیت‌هایی نظیر مجاهدت دانشجویان جهادگر در مناطق محروم باید بازتاب پررنگ‌تری داشته باشد. ما سوژه‌های دراماتیک فراوانی داریم؛ از چهره‌های شاخصی، چون شهید چمران گرفته تا شهدایی مانند دیالمه، حسن باقری، وزوایی، احدی و هدایت‌الله طیب و حتی شهدای دانشجوی مدافع حرم مثل شهید بابک نوری و محمد غفاری که هر کدام به خوبی پتانسیل یک اثر هنری را دارد. 

وی با اشاره به ظرفیت‌های دراماتیک زندگی دانشجویان گفت: محیط دانشگاه به خودی خود مملو از موقعیت‌های دراماتیک است. این فضا سرشار از ماجرا‌های جذاب است؛ از تعاملات و گاه تقابل‌های علمی گرفته تا چالش‌های نفسگیردر مسیر پروژه‌های تحقیقاتی و البته مواجهه نسل جوان با آسیب‌های اجتماعی و مسائل کلان جامعه. هر کدام از این محور‌ها به تنهایی می‌توانند دستمایه یک روایت جذاب باشند. رسانه‌ملی وظیفه دارد با تکیه بر پرونده‌های واقعی، تصویری بدون روتوش و آگاهی‌بخش به خانواده‌ها و جوانان در این زمینه ارائه دهد برای مثال برخورد‌های سیاسی و امنیتی که با برخی اساتید و دانشجویان متعهد ایرانی در خارج از کشور صورت می‌گیرد نیز ظرفیت دراماتیک بالایی دارد؛ نمونه‌هایی نظیر بازداشت خانم «مهدیه اسفندیاری» در فرانسه و موارد مشابه، داستان‌هایی هستند که قابلیت تبدیل‌شدن به آثار پرکشش را دارند. 

وی با ذکر راهکاری برای ساخت اثر جذاب و فاقد کلیشه گفت: راهکار کلیدی، بازگشت به اصل «فیلمنامه قوی» است. استحکام فیلمنامه گاهی از قدرت تخیل و پردازش ذهنی نویسنده نشات می‌گیرد و گاهی ریشه در «اقتباس» از متون غنی ادبی دارد. البته باید توجه داشت که حتی در فرآیند اقتباس از منابع اولیه (مانند رمان‌ها یا اسناد تاریخی)، صرفا داشتن متن خوب کافی نیست؛ بلکه این محتوا باید با خلاقیت‌های روایی، کارگردانی هوشمندانه و بازیگری‌های جذاب آمیخته شود تا در نهایت، خروجی کار به اثری ماندگار و اثرگذار تبدیل شود. از این نکته هم نباید غافل شد که سریال دانشجویی باید سرگرم‌کننده و مفرح هم باشد. نمایش لذت جوانی، اردو‌های دانشجویی و دوستی‌های ناب، بستر مناسبی است تا در لایه‌های زیرین آن، حرف‌های جدی و علمی زده شود. امروزه بدون جذابیت و سرگرمی، بهترین پیام‌ها هم شنیده نمی‌شوند. 

آزادی تصریح کرد: مسائل صنفی بخشی انکارناپذیر از زیست دانشجویی است، اما نکته ظریفی در اینجا وجود دارد این است که نباید تمرکز بیش از حد باعث شود دغدغه‌های صنفی به «مساله اصلی» دانشجو تبدیل شده و او را از اولویت‌های بالاتر و اهداف کلان بازدارد. نمی‌توان نادیده گرفت که «روحیه مطالبه‌گری» با هویت دانشجو عجین است و همواره بخشی از واقعیت این عرصه را شکل می‌دهد. برای بازنمایی درست این ویژگی، باید به مطالبات واقعی دانشجویان توجه کرد. 

این پژوهشگر رسانه با کارکرد رسانه افزود: کارکرد اصلی رسانه، ایجاد «پل ارتباطی» و «درک متقابل» است. زمانی که یک اثر نمایشی موفق شود تصویری درست و شفاف از جایگاه دانشگاه و رسالت دانشجو ارائه دهد، سطح شناخت خانواده‌ها و مسئولان نیز ارتقا می‌یابد. این فرآیند چند وجه دارد نخست، شناخت عمومی جامعه از نقش حیاتی دانشگاه اصلاح می‌شود؛ دوم، خودِ دانشجو نسبت به ماموریت و جایگاهش به خودآگاهی می‌رسد و سوم، با الگوسازی از چهره‌های شاخص علمی، مسیر حرکت برای همه روشن‌تر می‌شود. 

وی درک عمیق و صحیح از زیست‌ بوم دانشجویی و جایگاه راهبردی نهاد دانشگاه را به‌عنوان محور مهم ساخت آثار هنری بیان کرد و گفت: تیم سازنده باید جسارت این را داشته باشد که نگاه‌های کلیشه‌ای و نخ‌نما شده را کاملا کنار بگذارد. رمز موفقیت در این مسیر، تلاش صادقانه برای نزدیک‌شدن به «زبان» و «ذائقه» نسل جدید دانشجو است؛ نسلی که مختصات فکری و کلامی متفاوتی دارد و جذب آنها نیازمند شناخت دقیق و به‌روز است. در نهایت ساختن یک تصویر امیدبخش، پویا و بانشاط در این زمینه ضروری است.