شغل مهمانداری و خلبانی فقط بهظاهر شیک و جذاب آن محدود نمیشود. این حرفهها جزو سختترین و پرمسئولیتترین مشاغل دنیا محسوب میشوند؛ زیرا افراد شاغل در آن باید در ارتفاعی معادل ۳۰ هزار پا، در محیطی پرفشار، پرسرعت و غیرقابل پیشبینی، کنترل شرایط را در دست داشته باشند. مهمانداران زن، علاوه بر ارائه خدمات محترمانه به مسافران، باید به مهارتهای امداد و نجات و مدیریت بحران در سختترین وضعیتها مسلط باشند. خلبانان زن هم باید بتوانند در سختترین شرایط جوی، نقصهای احتمالی فنی، فشار زمانی و تصمیماتی که جان انسانها بسته به آنهاست، با تمرکز و دقت بالا هواپیما را هدایت کنند.برای توسعه حضور زنان در این حوزهها، فرهنگسازی ضرورتی انکارناپذیر است. این فرهنگسازی باید از مدرسه، رسانه، خانواده و بدنه صنعت هوانوردی آغاز شود. حضور زنان در مشاغل دشوار، فرصتی است برای شکستن کلیشههای جنسیتی و ساختن جهانی که درآن، توانایی مهمتر ازجنسیت است.درادامه به بهانه روز جهانی هواپیمایی با زهره غلامیان، سرمهماندار بازنشسته، مشاور و مدیر روابط عمومی آژانس مسافرتی و فعال گردشگری سلامت گفتوگویی داشتیم تا از چالشهای این شغل برای زنان بگوید.
خانم غلامیان چه شد که تصمیم گرفتید مهماندار هواپیما شوید؟ به خصوص اوایل کارباچه سختیهاوموانعی مواجه بودید؟
انتخاب شغل مهمانداری برای من با یک اتفاق جالب همراه بود.سال۱۳۷۵ بهدلیل اینکه در کنکور رتبه دلخواهم را بهدست نیاوردم، از نظر روحی در شرایط خوبی نبودم. با تشویق پدر و مادرم، هر روز ساعت۵ صبح همراه بانوان محله برای ورزش به پارک میرفتم. همان روزها گروهی از صداوسیمای خراسان بزرگ برای تهیه گزارش ورزش بانوان آمدند و مربیمان من را برای صحبت انتخاب کرد. تهیهکننده برنامه، که بعدها یکی از اساتید و مشاوران خوب من شدند، پس از مصاحبه از من دعوت کردند برای گزارشگری و اجرای برنامههای ورزشی در سیما آزمون بدهم.
تقریبا همزمان، در روزنامه خراسان، فراخوان پذیرش مهماندار هواپیما منتشر شد و برای آن نیز ثبتنام کردم. نکته جالب این بود که در هر دو آزمون، هم صداوسیما و هم مهمانداری هواپیما، پذیرفته شدم؛ در حالیکه یک دختر جوان از خانوادهای معمولی بودم و هیچ آشنایی یا ارتباطی در هیچکدام از این دو حوزه نداشتم.
برای استخدام رسمی باید یکی از دو مسیر را انتخاب میکردم. در نهایت، مهمانداری هواپیما را بهعنوان شغل اصلیام برگزیدم و صداوسیما هم از من دعوت کرد بهصورت افتخاری و پارهوقت همکاری کنم. طوری شد که همزمان پروازهای سنگین انجام میدادم و برای ۵-۴ برنامه رادیویی و ۳-۲ برنامه تلویزیونی گزارش تهیه میکردم.حتی ضبط ۳۰ کیلویی رادیو بهنام «ناگرا» را با هماهنگی حراست صداوسیما، فرودگاه و ایرلاین، همراه خودم به شهرهای مختلف و داخل هواپیما میبردم و در زمان استراحتم با مردم شهرها، خلبانها و کادر پرواز مصاحبه میکردم. در کنار اینها، تحصیل در دانشگاه را هم شروع کرده بودم. تا زمانیکه مجرد بودم و مسئولیت زندگی بر دوشم نبود، با حمایت خانواده و مدیران وقت صداوسیما و ایرلاین، با مشکل جدی مواجه نشدم. کار کردن و درس خواندن برایم واقعا لذتبخش بود.
خانوادهتان چه واکنشی نسبت به مهماندار شدن شما داشتند؟
پدرم که صددرصد با انتخاب شغل مهمانداری مخالف بودند؛ چون همیشه دوست داشتند من وارد حرفه پزشکی شوم. اما با وساطت بزرگترهای فامیل، در نهایت با شرط و شروط با این مسیر موافقت کردند. یکی از مهمترین شرطهایشان هم ادامه تحصیل بود. در تحقیقات محلی، همسایهها نهایت لطف و مهربانی را درحق من داشتند. درمسجد محل برای سلامتیام دعا میکردند، مادرم شلهزرد و غذای نذری میپخت و پیش از اولین پرواز رسمیام مرا از زیر قرآن رد کردند.
مادرم در تمام پروازهای صبح زود یا نیمهشب، چه هنگام رفت و چه هنگام برگشت، بیدار بود. برادر کوچکم که آن زمان حدود چهار سال داشت، همیشه جلوی در خانه منتظر آمدنم میایستاد و جالب اینکه همه کروی پرواز او را میشناختند. قبل از ورود به کار، دروس انجام کار تیمی و روحیه گروهی را از خانه، محله و دبیرستان امامرضا(ع) یاد گرفته بودم و همین حمایتها باعث شد با آرامش بیشتری در این مسیر قدم بگذارم.
خانواده چطور با نبود شما در خانه کنار آمده بودند و در آن زمان تقسیم وظایف را چطور انجام میدادید؟
واقعا باید بر نقش همسر و خانواده در امکانپذیر شدن این شغل تأکید کنم. پدر و مادرها معمولا بدون هیچ چشمداشتی از فرزندانشان حمایت میکنند؛ اما من شانس بزرگ دیگری هم در زندگی داشتم؛ آشنایی با همسرم در پرواز. او مسافر کثیرالسفر بود و بهخوبی از شرایط کاری سخت و متغیر ما اطلاع داشت. بعد از ازدواج، با توجه به تنهایی مادر همسرم، پذیرفتم که با ایشان در یک خانه زندگی کنیم.
این تصمیم چندین مزیت مهم داشت: از یکسو همسرم که تنها فرزند خانوادهشان در مشهد بود، از بابت تنها نماندن مادرش آسودهخاطر شد. از سوی دیگر، این شرایط برای من نیز آرامش ذهنی بیشتری به همراه آورد و بسیاری از دغدغههایی که همکارانم با آن مواجه بودند برای من وجود نداشت.
با تولد دخترم، میزان همکاری خانوادهها چندبرابر شد. چهار خواهر و برادر مجرد داشتم و مادرهمسرم هم چون تنها نوهاش در مشهد بود، باعشق و علاقه از صبا مراقبت میکرد. البته دلکندن از فرزند وخانه همیشه برایم سخت بود، اما این حمایتها باعث شد بتوانم در کنار پروازهای زیاد وهمکاری با صداوسیما، تحصیل را هم ادامه بدهم. درنهایت کارشناسی مدیریت دولتی و سپس کارشناسیارشد گردشگری با گرایش بازاریابی را با موفقیت به پایان رساندم؛ همه اینها با تشویق و همراهی مداوم همسرم و مادرشان امکانپذیر شد.
پیش میآمد که در طول دورههای آموزشی با نگاه جنسیتی یا تبعیض مواجه شوید؟
در دورههای آموزشی همیشه به ما تأکید میشد کار ما کاملا تیمی است؛ جاییکه زن ومردبودن هیچ معنایی ندارد. اصل بر ایمنی پرواز، همکاری، آرامسازی فضا و برخورد محترمانه با همکاران و مسافران است.برخلاف تصور عموم، کار در هواپیما، آن هم در ارتفاع یکی از سختترین و پراسترسترین شغلهای دنیاست. بنابراین اگر به هر دلیل، از سمت مدیران، همکاران، ضعفهای قانونی یا حتی برخی مسافران فشار و استرس مضاعفی وارد شود، شرایط بهمراتب دشوارتر و چالشبرانگیزتر خواهد شد.در قوانین بینالمللی هیچگونه نگاه جنسیتی نسبت به کروی پروازی وجود ندارد. مبنای احترام، سلسله مراتب شغلی است. در این حرفه، حتی اگر یک روز سابقه کاری بیشتری نسبت به فرد دیگری داشته باشید، «سینیور» محسوب میشوید و افراد «جونیور» یا کمسابقه چه زن وچه مرد، باید نسبتبه شما احترام حرفهای داشته باشند.
تجربه کار در محیطی که بیشتر مردانه است، برای شما چگونه بود؟
در سالهایی که وارد این حرفه شدم، اغلب خانوادهها ترجیح میدادند دخترشان شغلهایی مثل معلمی یا کار فرهنگی داشته باشد. حتی برای ازدواج هم بیشتر پسرهای جوان بهدنبال همسر خانهدار یا فرهنگی بودند. بنابراین از نگاه بیرونی، شاید برای خیلی از خانوادهها پذیرفتنی نبود که یک خانم در محیطی کار کند که همکاران مرد زیادی حضور دارند. اما محیط پرواز کاملا فراتر از نگاههای جنسیتی است. برای من و همکارانم همیشه محیطی سالم، دوستانه و حرفهای بوده و ما در ارتفاع ۳۰هزار پایی، جاییکه دستمان از زمین و آسمان کوتاه است و مسئولیت جان تعداد زیادی مسافر را برعهده داریم، شرایط سخت و آسان را در کنار هم پشت سر میگذاریم.در چنین محیطی، از یک مهماندار زن کارهایی برمیآید که شاید در نگاه عمومی دور از انتظار باشد. مثل انجام احیای قلبی برای مسافر بدحال، تشخیص اولیه برخی بیماریها یا ناهنجاریها، آمادگی کامل برای زایمان مادر باردار، مهارت اطفای حریق، پرش از سرسرههای اضطراری، تمرینهای نجات در فرود اضطراری روی خشکی و آب و درعینحال حفظ لبخند، آرامش، احترام و برخورد حرفهای با مسافر.این حرفه، زن را به فردی قوی، دقیق، سرسخت ودرعینحال بسیار مهربان تبدیل میکند. در دوره خدمتم به مدیرعامل پیشنهاد دادم که یک مشاور عالی ویژه بانوان در مجموعه حضور داشته باشد که خوشبختانه مورد موافقت قرار گرفت. امیدوارم این مسیر در تمام ایرلاینها و در کل صنعت هوانوردی ادامه پیدا کند تا توجه به نیازهای بانوان روزبهروز بیشتر شود.
شغل مهمانداریچه مشکلاتی برایخانمها داردوفشارهای جسمی وروحی آن چه تأثیری برزندگیشخصیتان گذاشته است؟
مهمانداری و کار در هواپیما ذاتا بسیار سخت است اما در کشور ما بهدلیل شرایط خاص صنعت هوانوردی، این سختیها چندبرابر میشود. تحریمها، ناوگان فرسوده و محدودیتهای عملیاتی باعث میشود تأخیرها، فشارهای روانی و حجم کار جسمی مهمانداران بسیار بیشتر از استانداردهای جهانی باشد. بهجز عوارض عمومی کار در ارتفاع که شامل حال تمام کادر پروازی میشود، عوامل دیگری نیز فشار این حرفه را افزایش میدهد. از جمله استرسهای ناشی از نقص فنی همچنین ناآگاهی برخی مدیران یا مسافران از وظایف واقعی مهمانداران. بسیاری هنوز نمیدانند مهماندار پیش از هر چیز یک فرد آموزشدیده برای ایمنی است نه صرفا ارائه خدمات. طبق قوانین پزشکی هوانوردی، مهمانداران باید در طول ماه و سال تعداد مشخصی پرواز کنند و برای جلوگیری از عوارض کمبود اکسیژن و فشار محیطی، در دورههایی به مرخصی اجباری در مناطق ساحلی بروند تا بدنشان به شرایط طبیعی سطح زمین برگردد. همچنین در روزهای خاص مربوط به بانوان، طبق استانداردهای جهانی باید off باشند یا از مرخصی با حقوق استفاده کنند.
مهمترین چالش مربوط به ازدواج و بارداری است. امنیت شغلی بسیاری از کروهای پرواز کافی نیست و اغلب بانوان پس از ازدواج یا بارداری امکان بازگشت بهکار را از دست میدهند یا با موانع زیادی مواجه میشوند. حتی در صورت موافقت ایرلاین، عدم ثبات در ساعات پروازی، جابهجایی دائمی شیفتها و نبود زمانبندی قابل پیشبینی، برنامهریزی برای خانواده و تربیت فرزند را بهویژه برای خانمها بسیار سخت میکند.این فشارهای جسمی وروحی در زندگی شخصیام تأثیر زیادی گذاشته اما با وجود همه دشواریها تلاش کردهام با کمک خانواده، همسر و حمایت اطرافیان تعادل را حفظ کنم و مسیر حرفهایام را ادامه دهم.
دیدگاه مسئولان برای ورود و پیشرفت زنان در این حوزه چیست؟ مساعد است یا تمایلی ندارند و سنگاندازی میکنند؟
در ظاهر شغل مهمانداری یک حرفه خدماتی همراه با هنر مهماننوازی است. به همین دلیل بسیاری از مدیران ترجیح میدهند از بانوان در این جایگاه استفاده کنند. خوشبختانه در سالهای اخیر حضور زنان فقط به مهمانداری محدود نمانده و در بخش خلبانی، مهندسی پرواز و فنی پرواز نیز شاهد افزایش حضور آنها هستیم.این موضوع باعث دلگرمی و امیدواری زنان علاقهمند به صنعت هوانوردی است. البته هنوزچالشها و موانعی وجود دارد اما نگاه کلی نسبت به حضور بانوان در این صنعت، در مقایسه با گذشته بهمراتب مثبتتروحمایتیتر شده و مسیرپیشرفت برای زنان روزبهروز روشنتر میشود.
توصیهای برای دختران علاقهمند به مهمانداری
شغل مهمانداری درکنار ظاهرشیک ومنضبطش یکی ازسختترین وچالشبرانگیزترین حرفههاست.پشت یک پرواز یکساعته، ساعتها، روزها و حتی ماهها تلاش واحدهای مختلف فنی و مهندسی، عملیات پروازی، دیسپچ، خدمات پرواز، برنامهریزی، بریفینگ، امنیت پرواز، سوخترسانی، آموزش و خدمات فرودگاهی وجود دارد.یک مهماندار باید بر عملکرد همه این بخشها اشراف داشته و با آنها همکاری کند.این شغل مناسب شما نیست اگر بیدار شدن یا خوابیدن ساعت ۲ و ۳ صبح برایتان غیرقابل تحمل است، دلتان برای مهمانیها و مراسم خانوادگی زود تنگ میشود، نمیتوانید مثل افراد عادی برنامهریزی ثابت برای زندگیتان داشته باشید، با هر حرف یا برخوردی سریع ناراحت میشوید و گریه میکنید، دارای مسئولیتپذیری کمی در خانه هستید یا در امور روزمره دقت و توجه کافی ندارید اما اگر دختری سالم، ورزشکار، بااراده، منعطف، مسئولیتپذیر و مسلط به حداقل یک تا دو زبان خارجی هستید، اگر میتوانید در شرایط سخت آرامش خود را حفظ کنید و قدرت مدیریت احساسات و تمرکز بالا دارید و به رشد شخصی و حرفهای اهمیت میدهید قبل از ورود به این حرفه حتما تحصیلات عالیه (حداقل کارشناسی وحتی کارشناسیارشد)،دورههای زبان بدن، فن بیان، رفتار سازمانی و مهارتهای ارتباطی را بگذرانید.وقتی با اعتمادبهنفس کامل وارد این شغل شوید، میتوانید از پرواز در آسمان لذت ببرید. آنجاست که معنای این جمله الهی را با تمام وجود لمس میکنید: روزی شما در آسمان است.