راز هزار ساله آبرسانی در قلعه الموت کشف شد

قلعه تاریخی الموت به‌عنوان نماد مقاومت، دانش فنی پیشرفته و حکمرانی اسماعیلیان، اکنون در آستانه ثبت در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفته است؛ رویدادی که نه‌تنها افتخاری ملی، بلکه دروازه‌ای استراتژیک برای معرفی غنای فرهنگی و تمدنی ایران به جهان محسوب می‌شود.
این مجموعه با معماری دفاعی منحصربه‌فرد و سیستم‌های پیشرفته مدیریت آب، گواهی زنده بر نبوغ مهندسی دوران خود است.

مهندسی آب در قلعه الموت
حمیده چوبک سرپرست پایگاه میراث فرهنگی الموت، در گفت‌وگو با خبرنگار فارس اظهار کرد: مجموعه دژ الموت و استحکامات وابسته به آن به‌عنوان یک ساختار یکپارچه تعریف می‌شود که اهمیت تاریخی و فرهنگی آن تنها در قالب تمام اجزای پیوسته‌اش قابل درک است.
وی افزود: فرمانروایان اسماعیلی بیش از دو سده از این پایگاه بر جهان اسماعیلی آن زمان ـ شامل ایران، سوریه و یمن ـ حکومت کردند. قلعه‌هایی مانند لمبسر و پنج قلعه دیگر به‌عنوان سپر دفاعی و دروازه‌های ورودی قلمرو عمل می‌کردند و از مناطق حساس در برابر تهاجمات احتمالی محافظت می‌نمودند. این مجموعه یک شبکه ارتباطی منسجم و ارزشمند داشت که یکی از معیارهای اصلی ثبت جهانی آن محسوب می‌شود.
چوبک درباره مهندسی آب قلعه گفت: یکی از مهم‌ترین ابعاد این معماری، سیستم دقیق ذخیره و توزیع آب است؛ سامانه‌ای که نشان‌دهنده تجربه‌ای چند هزارساله در مهندسی آب ایران و جهان محسوب می‌شود. این شبکه پیچیده، توانایی تأمین آب و آذوقه ساکنان در طول محاصره‌های طولانی را تضمین می‌کرد.
وی توضیح داد: جمع‌آوری آب از طریق شبکه‌ای از سدها، خندق‌ها (که نقش دفاعی و آبیاری را توأمان داشتند) و مخازن عظیمی که در دل صخره‌ها کنده‌کاری شده بودند، صورت می‌گرفت. انتقال آب در داخل قلعه‌ها اغلب با لوله‌های سفالین موسوم به «تنبوشه» انجام می‌شد.
چوبک اضافه کرد: آب مازاد ذخیره‌شده از طریق دریچه‌هایی به بیرون هدایت می‌شد تا زمین‌های پیرامون قلعه برای کشاورزی و سایر مصارف مورد استفاده قرار گیرد. این مدیریت جامع منابع، گواهی بر دانش و تجربه مهندسان اسماعیلیه در منطقه الموت است.
او همچنین تأکید کرد: قلعه‌های منطقه الموت فراتر از استحکامات نظامی بی‌نظیرشان، به‌دلیل مهندسی دفاعی و مدیریت هوشمندانه منابع آب، به‌عنوان یک مرکز علمی و فرهنگی برجسته در تاریخ ایران شناخته می‌شوند و شایستگی ثبت جهانی را دارند.

شبکه جمع‌آوری و ذخیره آب
بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد آب مورد استفاده در قلعه الموت از طریق شبکه‌ای از سدها، خندق‌ها و مخازن عظیم کنده‌شده در دل صخره‌ها جمع‌آوری می‌شد. خندق‌ها علاوه بر نقش دفاعی، در آبیاری و مدیریت منابع آب نیز نقش داشتند. آب جمع‌آوری‌شده از طریق لوله‌های سفالین «تنبوشه» به داخل قلعه منتقل می‌شد و ذخیره می‌گردید.
آب مازاد نیز از طریق دریچه‌هایی به بیرون هدایت می‌شد تا زمین‌های پیرامون قلعه برای کشاورزی و سایر مصارف مورد استفاده قرار گیرد.
کشفیات باستان‌شناسی مرتبط با آب
در کاوش‌های انجام شده در حاشیه قلعه الموت، مشخص شد که کارگاه‌هایی در دل خاک وجود دارند که شامل چندین کوره بوده‌اند. برخی از این کوره‌ها تخریب شده‌اند، اما برخی هنوز سالم هستند.
باستان‌شناسان همچنین با به‌دست آوردن لوله‌های سفالی، گمانه‌زنی‌ها درباره تأمین آب از سرچشمه‌های بالایی کوهستان را تأیید کردند.
سیده زهرا تقوی پژوهشگر قزوینی نیز معتقد است قلعه الموت به‌دلیل شبکه پیچیده آبرسانی و انبارهای مخفی ذخیره آب و غذا، سرچشمه بسیاری از افسانه‌ها و داستان‌های جذاب شده است. یافته‌های باستان‌شناسی این ادعا را تا حد زیادی تأیید می‌کند.
میراث علمی و فرهنگی الموت
چوبک در ادامه سخنان خود گفت: منطقه الموت که پیش‌تر به‌دلیل مهندسی دفاعی و سیستم‌های آبیاری پیچیده‌اش مورد توجه قرار گرفته بود، اکنون جایگاه خود را به‌عنوان یک قطب علمی و معماری در تاریخ ایران تثبیت کرده است؛ جایگاهی که شهرت جهانی آن در متون تاریخی و آثار مستشرقان غربی نیز منعکس شده است.
او افزود: شهرت جهانی الموت تنها به موقعیت استراتژیک آن محدود نیست؛ بلکه شکوه معماری این قلعه‌ها به‌عنوان شاخصی از هنر این دوره شناخته می‌شود. در متونی چون جهان‌گشای جوینی نیز به آن اشاره شده است. این معماری نه‌تنها با استانداردهای روز خود در بغداد، سوریه و مصر برابری می‌کرد، بلکه با هنر معماری سلجوقی نیز هماهنگی کامل داشت و آثار ارزشمندی از آن در کاوش‌ها به‌دست آمده است.
چوبک ابراز امیدواری کرد: با گشایش قریب‌الوقوع موزه الموت، آثار ارزشمند کشف‌شده در جایگاهی شایسته به نمایش درآیند تا سیمای کامل‌تری از شکوه تاریخی الموت ترسیم شود و با آماده‌سازی مجدد قلعه‌ها، شاهد برگزاری جشن ثبت جهانی الموت در سال آینده باشیم.
او تأکید کرد: این منابع مهم فرهنگی و تاریخی باید در برنامه کلان کشور جایگاهی ویژه بیابند. حمایت دستگاه‌های مختلف و همراهی مردم از این آثار، مایه دلگرمی است تا آینده‌ای ارزشمند برای بهره‌برداری از این گنجینه‌های تاریخی رقم بخورد.

منبع: فارس