نمایشگاهی برای کشف چهره‌ای فراتر از سیاست

مطالعه تاریخ همیشه جذاب است  
نجمه معصومی دبیر نمایشگاه درخصوص این‌که خوانش تاریخ معاصر در قالب‌های مختلف فیلم، کتاب، تئاتر، عکس و... همیشه نزد مخاطبان از جذابیت برخوردار بوده، می‌گوید: مجتمع فرهنگی آیت‌الله طالقانی که زیر نظر خانواده ایشان  حمایت می‌شود پروژه‌ای به نام کتابخانه آنلاین «آیت‌الله طالقانی و زمانه ما» راه‌اندازی کرده‌اند. این پروژه تنها مرجع دیتابیس خصوصی در ایران است که به انجام فعالیت‌های علمی می‌پردازد و با استفاده از استاندارد‌های بین‌المللی، آرشیو را به‌صورت رایگان در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد. این نمایشگاه شامل ۵۰ عکس است که به‌نوعی سعی دارند روایتی از زندگی این شخصیت تاریخی_مذهبی داشته باشند. قدیمی‌ترین عکس این نمایشگاه متعلق به سال ۱۳۱۸ است و باقی عکس‌ها هر کدام به مقاطع مختلف زندگی تا فوت ایشان یعنی شهریور سال ۱۳۵۸ اختصاص دارند.  
   

نمایشگاهی مبتنی بر ابعاد پژوهشی 
معصومی در پاسخ به این سوال که منبع این عکس‌ها مجموعه‌داران خصوصی و نهاد‌های دولتی هستند یا از آرشیو خانوادگی ایشان به امانت گرفته شده‌اند، می‌گوید: نمی‌شود گفت تمام عکس‌ها متعلق به خانواده ایشان است، اما در عین حال هیچکدام آنها از نهاد یا فرد خاصی به امانت گرفته نشده‌است. همان‌طور که گفتم این نمایشگاه یکی از رویداد‌هایی است که پروژه کتابخانه آنلاین «طالقانی و زمانه ما» به‌عهده داشته و بیش از هر چیز تلاش کرده از بعد پژوهشی به این نمایشگاه بپردازد و از این رهگذر، عکس‌های ایشان را گردآوری کرده. می‌توان گفت یک بخش از این عکس‌ها از گنجینه خانوادگی و باقی از طریق جست‌و‌جو در آرشیو اسناد ملی و روزنامه‌هایی است که فعالیت‌ها و مبارزات آیت‌الله طالقانی را دنبال کرده و به تبع آن، عکس‌های ایشان را به چاپ رسانده‌اند. برخی از این عکس‌ها هم متعلق به عکاسان خبری مشهور است. به‌عنوان مثال عکسی از سفر ایشان به کردستان در این نمایشگاه هست که به‌وسیله عباس عطار ثبت شده. علاوه بر آن تعدادی عکس از جهانگیر رزمی و علی غفاری و یک عکس هم از مهندس محمد توسلی اولین شهردار تهران بعد از انقلاب به‌عنوان یادگاری در این نمایشگاه به معرض نمایش گذاشته شده است.
   

آغازگر سنت جمع‌آوری کمک‌های مردمی 
معصومی با اشاره به این‌که واکنش مخاطبان بعد از بازدید از این نمایشگاه مطلوب بوده، ادامه می‌دهد: با برپایی این نمایشگاه مخاطب را دعوت می‌کنیم در تاریخ معاصر قدم بزند و ما را همراهی کند. خوشبختانه استقبال مخاطبان از روز افتتاحیه تا امروز راضی‌کننده بوده. شاید به این خاطر که مخاطب به بهانه تماشای هر عکس، وقایع و اتفاقاتی را که در دوران زندگی این شخصیت به‌وقوع پیوسته از دید خود مورد واکاوی قرار می‌دهد. یکی از فراز‌های زندگی آیت‌الله طالقانی به‌وقوع زلزله بوئین‌زهرا در سال ۱۳۴۰ برمی‌گردد. ایشان با حضور در مسجد هدایت به جمع‌آوری کمک‌های مردمی به نفع زلزله‌زدگان پرداختند. حرکت ایشان در جریان این اتفاق، آغاز نوینی برای ما به‌شمار می‌رود که در کار‌های خیر تلاشی سیستماتیک داشته باشیم. از این نظر می‌توان ادعا کرد آیت‌الله طالقانی آغازگر این سنت در ایران بوده‌اند. حرکت ایشان باعث شد به محض بروز بحران‌های دیگر، مردم از اقصی نقاط کشور دست به دست هم بدهند و در مرتفع کردن مشکلات به وجود آمده نقش داشته باشند.  
   

تاریخ؛ چراغ راه آیندگان 
معصومی در پاسخ به این سوال که اساسا چنین نمایشگاه‌هایی چقدر می‌توانند در ارائه تصویری روشن نسبت به فراز و نشیب‌های تاریخ معاصر مؤثر باشند، می‌گوید: این نمایشگاه در درجه اول با رویکردی تاریخی برپا شده و سیری در برهه‌های مختلف زندگی آیت‌الله دارد. ضمن این‌که تاریخ از گذشته تا امروز، همواره چراغ راه آیندگان بوده و می‌توان از اتفاقات تاریخی برای رقم زدن آینده‌ای بهتر استفاده کرد. واقعیت این است که نسل امروز آن‌قدر که به شناخت ادبیات و مشاهیر غیرایرانی علاقه دارد، به شناخت مفاخر داخلی علاقه ندارد و این مسأله تلخ است. چه‌بسا ممکن است اغلب نسل جوان امروز درباره شخصیت آیت‌الله طالقانی و امثال ایشان که به‌خاطر داشتن آرمان‌های خود دست به مبارزه زده‌اند اطلاعات کافی نداشته باشد؛ بنابراین ضرورت دارد با برپایی نمایشگاه‌هایی از این دست درباره تاریخ معاصر بیشتر حرف زده شود. این مسأله کمک می‌کند نسل‌های بعد، به تحلیل زوایای پیدا و پنهان برهه‌های تاریخی گذشته بپردازند و به حقیقت دست پیدا کنند.  
   

وصیت مرحوم طالقانی به فرزندان
حین گشت‌وگذار در لابه‌لای عکس‌ها و بازدیدکنندگان به این مسأله فکر می‌کنم که پرداختن به شخصیت‌های تاریخی که وارثان آنها در قید حیاتند می‌تواند کار را از جهات مختلف برای کسانی که می‌خواهند در قالب‌های مختلف به بازنمایی چهره این شخصیت‌ها بپردازند دشوار کند، شاید به این خاطر که می‌بایست با ملاحظه، احتیاط و در نظر گرفتن این موضوع که بازماندگان ناظر این مسأله‌اند که نسل‌های بعد درباره آن چهره چه قضاوتی می‌کنند. سوالم در این خصوص را با معصومی در میان می‌گذارم. او پاسخ می‌دهد: آیت‌الله طالقانی دارای  ۱۰ فرزند بودند و هر کدام از آنها راه منحصر به خود را که عمدتا سیاسی هم نبود در پیش گرفتند. این مسأله به وصیت آیت‌الله طالقانی برمی‌گردد که از فرزندان‌شان خواستند سمت سیاست نروند و از مسائل سیاسی دور بمانند؛ هرچند فرزندان همیشه نسبت به پدر خود تعلق خاطری دارند. با این حال، مجتمع فرهنگی آیت‌الله طالقانی و خانواده ایشان برای این‌که حجم نظرات شخصی کمتر شود، به تشکیل یک کمیته علمی پرداخته‌اند تا در بررسی تاریخی، نگاهی علمی‌تر و جامع‌تر به‌دست بیاید و با شکل‌گیری کمیته علمی به دبیری دکتر محمدمهدی جعفری به شکل صددرصد علمی به تاریخ نگاه شود. چندان که بزرگواران و اساتیدی که در این مسیر در کمیته علمی مشارکت می‌کنند هم به این مسأله تأکید دارند.  
   

قدم زدن در تاریخ با تماشای عکس‌ها 
بعد از صحبت با معصومی، دور دیگری در نمایشگاه می‌زنم و سعی می‌کنم در میان ازدحام جمعیت که عمدتا از نسل جوان هستند، یک‌بار دیگر در عکس‌ها دقیق شوم. مجموعه عکس‌هایی از آزادی آیت‌الله طالقانی از زندان، چند عکس از کنگره ملی جبهه اول، نشست‌های موتمر اسلامی، حضور آیت‌الله طالقانی در کنفرانس‌های جهانی، حضور در مجلس خبرنگان، عکسی از ایشان در سالگرد دکتر محمد مصدق و یک عکس مربوط به سال ۱۳۳۷ که توسط اولین شهردار تهران بعد از انقلاب از ایشان در گلشهر کرج ثبت شده است. قدم زدن در بخش‌هایی از تاریخ در کنار سایر مردم که هر یک با تماشای این عکس‌ها، خوانش، برداشت و بینش منحصر به خود را دارند لذت و شعفی دارد که با خواندن یک کتاب تاریخی در تنهایی برابری نمی‌کند.