از استراتژی تا اقدام عملی؛ بررسی یک مفهوم کلیدی در مدیریت راهبردی
در مباحث راهبردی و مطالعات سیاسی، همواره این پرسش بنیادین مطرح بوده است که آیا صرف تعیین استراتژی و ترسیم افق‌های کلان می‌تواند برای رسیدن به مقصد کافی باشد؟ تجربه‌های تاریخی نشان داده‌اند که استراتژی اگرچه چراغ راه است، اما بدون آنکه به سلسله اقدام‌های عینی و زمان‌مند ترجمه شود، به نتیجه‌ای ملموس منتهی نمی‌شود. در ادبیات مدیریتی از این مرحله با عنوان Action Plan یاد می‌شود؛ برنامه‌ای که مجموعه‌ای از اقدامات مشخص، قابل سنجش و قابل بازبینی را در بر می‌گیرد و از دل آن است که آرمان‌ها به تجربه‌ی واقعی بدل می‌شوند.
اگر به تاریخ اسلام بنگریم، پیامبر اسلام(ص) پس از هجرت به مدینه نمونه‌ای روشن از این پیوند میان استراتژی و اقدام عملی را به نمایش گذاشت. ایشان با تدوین پیمان‌نامه مدینه، سامان دادن به روابط اجتماعی و اقتصادی و ایجاد ساختارهای جدید، نشان داد که ارزش‌های توحیدی تنها در صورتی پایدار خواهند ماند که با اقدامات اجرایی همراه شوند. در دوره امام علی(ع) نیز عدالت به‌عنوان یک اصل کلان، تنها در خطابه‌ها تکرار نشد، بلکه در بازگرداندن بیت‌المال، تغییر کارگزاران و اصلاح نظام مالی، به عرصه عینیت راه یافت.
در دوران معاصر، انقلاب اسلامی ایران نیز تجربه‌ای مشابه ارائه کرد. تحقق شعار حکومت اسلامی در سال ۱۳۵۷ حاصل صرفِ آرمان‌گرایی نبود، بلکه نتیجه‌ی سال‌ها کار نظری، سازماندهی اجتماعی و تربیت نیروهایی بود که در لحظه‌ی حساس توانستند آرمان را به واقعیت بدل کنند. تجربه دفاع مقدس در دهه‌ی شصت نیز بار دیگر این حقیقت را آشکار ساخت که عملیات‌های بزرگ تنها زمانی موفق می‌شوند که پشتوانه‌ای از طراحی دقیق، تقسیم منابع و زمان‌بندی عملیاتی داشته باشند.
امروز نیز ما با شرایطی مشابه در سطح ملی و منطقه‌ای مواجهیم. در ایران بحث‌های جدی پیرامون تحول در حوزه اقتصاد، ضرورت‌های بازسازی زیرساخت‌های انرژی و آب، و نیز حرکت به سوی توسعه علوم نوین و فناوری‌های راهبردی در جریان است. این مباحث نشان می‌دهد که جامعه به مرحله‌ای رسیده است که دیگر صرفاً با جهت‌گیری‌های کلان قانع نمی‌شود، بلکه انتظار دارد استراتژی‌ها به اقدامات عینی و قابل ارزیابی تبدیل شوند. بیانیه‌ها، سیاست‌های کلی و اسناد بالادستی زمانی کارکرد خواهند داشت که برای آنها برنامه‌ای عملیاتی و زمان‌بندی‌شده طراحی شود.
در سطح جهان اسلام نیز تحولات غزه پس از عملیات طوفان الاقصی، مقاومت عراق در برابر فشارهای خارجی، و چالش‌های سیاسی در لبنان، بار دیگر اهمیت پیوند استراتژی و اقدام عملی را برجسته کرده است. آنچه سبب شده مقاومت فلسطین علی‌رغم همه فشارها همچنان پابرجا بماند، صرفاً اتکای به شعار یا انگیزه‌های معنوی نیست، بلکه شبکه‌ای از اقدامات عملی، برنامه‌ریزی مرحله‌ای و مدیریت منابع است. این تجربه نشان می‌دهد که حتی در شرایط بحرانی نیز، اگر استراتژی به Action Plan تبدیل شود، می‌تواند توازن قوا را تغییر دهد.
از این منظر، شرایط امروز ایران و جهان اسلام فرصتی تازه برای بازاندیشی در مفهوم «از استراتژی تا اقدام عملی» فراهم کرده است. آینده تحولات منطقه، رقابت‌های جهانی بر سر انرژی و فناوری، و همچنین چالش‌های اقتصادی و اجتماعی داخل کشور، همه و همه نشان می‌دهند که مسیر پیش‌رو تنها با چراغ استراتژی روشن نمی‌شود. آنچه این چراغ را به حرکت وامی‌دارد، گام‌های عملیاتی است که بتوانند اهداف کلان را به دستاوردهای ملموس بدل کنند.
