در هفته جهانی «تغذیه با شیر مادر»، به جنبه‌های مختلف ضرورت مصرف شیر مادر برای نوزادان پرداخته‌ایم
بیمه با شیر مادر
دغدغه اهمیت و ضرورت شیر مادر برای نوزادان ماجرای امروز و دیروز نیست. اگر پای صحبت‌های مادربزرگ‌ها هم بنشینید خواهید شنید که نسل‌های گذشته نیز بر اهمیت تغذیه با شیر مادر بسیار تاکید داشتند اما حالا و با گذر زمان، پیشرفت‌های علمی و روی کار آمدن گزینه‌های جایگزین، این سنت دیرینه دچار چالش‌هایی شده؛ آن‌قدر که امروز و در مواجهه با سبک زندگی مدرن و فشارهای اجتماعی، امکان شیردهی به نوزادان برای بسیاری از مادران با دشواری‌های همراه است.
ما سوال اینجاست که در دنیای پیچیده امروز که ده‌ها نوع شیرخشک فرموله‌شده در دسترس است، چرا همچنان جامعه جهانی و نهادهای بین‌المللی مانند سازمان بهداشت جهانی، مصرانه بر اهمیت تغذیه با شیر مادر تاکید می‌کنند؟
از نظر متخصصان این حوزه، این پافشاری و تاکید مداوم سازمان‌های بهداشتی، بیش از هرچیز، گویای آن است که شیر مادر نه‌فقط یک انتخاب، بلکه یک ضرورت همیشگی ویک سرمایه‌گذاری استراتژیک برای سلامت امروز وآینده افراد جامعه است.
نعمتی برای کودک
باید این واقعیت را بپذیریم که با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در تولید شیرخشک‌ها، هیچ جایگزینی نمی‌تواند به‌طور کامل جایگاه و ارزش بی‌نظیر شیر مادر را پوشش دهد. شیر مادری که نه‌فقط یک منبع تغذیه‌ای کامل و ایده‌آل است، بلکه یک سیستم دفاعی و عامل حیاتی برای رشد و تکامل همه‌جانبه نوزاد محسوب می‌شود. موضوعی که بیشتر متخصصان درباره آن اتفاق نظر دارند: «اولین ویژگی‌ای که هیچ ماده خوراکی دیگری از آن برخوردار نیست، اینکه شیر مادر، آنتی‌بادی‌های بدن مادر را به نوزاد می‌رساند؛ آنتی‌بادی‌هایی که هنوز در وجود نوزاد شکل نگرفته و می‌تواند او را در برابر ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها، محافظت کند. بیماری‌هایی ازجمله آسم، روماتیسم، حساسیت‌های پوستی، کولیک‌های روده و...» این را دکتر فرناز مشیری، متخصص زنان و زایمان به جام‌جم می‌گوید.
او معتقد است که اگر مادری، به‌هر دلیلی نمی‌خواهد به فرزندش شیر بدهد، حداقل باید در شش ماه اول تولد، او را از شیر مادر محروم نکند: «این شش ماه، زمان خوبی است برای اینکه کودک با خوردن شیر مادر ایمن و به مرحله قابل قبولی از رشد برسد.» دکتر مشیری معتقد است شاید نوزادانی که شیر مادر می‌خورند، بیشتر نفخ کنند و زردی بگیرند اما اینها قابل درمان است و نمی‌تواند نگران‌کننده باشد اما تجربه نشان داده کودکانی که شیر مادر می‌خورند، حتی کمتر از سایر نوزادان، دچار سرماخوردگی می‌شوند. درواقع شیر مادر به بلوغ سیستم ایمنی کمک کرده و احتمال بروز آلرژی‌های غذایی، اگزما و آسم را در دوران کودکی کاهش می‌دهد: «شیر مادر یک واکسن زنده و یک داروی طبیعی است که هیچ جایگزین مصنوعی نمی‌تواند فواید کامل آن را داشته باشد.»
به نفع مادر
اما آنچه در این میان کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، این است که فارغ از نقش حیاتی شیر مادر برای نوزاد، فرآیند شیردهی مزایای قابل‌توجهی نیز برای سلامت مادر پس از زایمان دارد؛ ازجمله بازگشت سریع‌تر بدن به حالت قبل از بارداری و کاهش ریسک ابتلا به برخی بیماری‌ها. موضوعی که دکتر مشیری هم آن را تأیید می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: «برخی مادران به بهانه‌های مختلف مانند تغییر در تناسب اندام تصمیم می‌گیرند به نوزادشان شیر ندهند، این در حالی است که تجربه نشان می‌دهد اتفاقا تولید شیر مادر فرآیندی انرژی‌بر است و بدن از ذخایر چربی انباشته‌شده در دوران بارداری استفاده می‌کند. این کالری‌سوزی موجب بازگشت تدریجی و سالم وزن به حالت قبل از بارداری مادر می‌شود. از طرف دیگر، هنگام شیردهی، در بدن مادر هورمون اکسی‌توسین ترشح می‌شود که نقشی کلیدی در انقباض عضلات رحم دارد.»
دکتر مشیری معتقد است این انقباضات به رحم کمک می‌کند تا سریع‌تر به اندازه طبیعی خود بازگردد و میزان خونریزی پس از زایمان را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد؛ موضوعی که برای پیشگیری از کم‌خونی و بهبود دوره نقاهت مادر بسیار اهمیت دارد. در این میان، نتایج برخی مطالعات نشان می‌دهد مادرانی که مدت طولانی‌تری به فرزندان خود شیر می‌دهند، از خطر ابتلا به سرطان پستان و سرطان تخمدان به نسبت قابل‌ملاحظه‌ای دور می‌مانند.
اما چه کسی می‌تواند ضرورت اهمیت ارتباط عاطفی بین مادر و نوزاد را نادیده بگیرد؛ موضوعی که به واسطه فرآیند شیردهی، قوت بیشتری به خودش می‌گیرد: «فرآیند شیردهی، زمان نزدیکی فیزیکی و تماس چشمی بین مادر و نوزاد است و باعث ایجاد یک رابطه عاطفی قوی و امن میان مادر و فرزند می‌شود و برای سلامت روانی هردوی آنها در آینده بسیار حیاتی است.» به نظر می‌رسد که تصمیم به شیردهی تنها یک گزینه برای سلامت نوزادان نیست، بلکه نوعی سرمایه‌گذاری در سلامت و رفاه مادران نیز محسوب می‌شود.»
از موانع عبور کن!
اما چه بسیار مادرانی که با وجود همه این توصیه‌ها، همچنان نمی‌توانند یا در برخی مواقع نمی‌خواهند که خودشان به فرزندشان شیر بدهند: «یکی از مهم‌ترین توصیه‌های ما در روزهای آخر بارداری به مادران در آستانه زایمان این است که حتما شیر خود را به نوزاد بدهند. نحوه صحیح شیردهی را به آنها آموزش می‌دهیم، ازجمله چگونگی در آغوش‌گرفتن نوزاد و آسان‌ترکردن فرآیند شیردهی. همچنین تأکید می‌کنیم که تغذیه نوزاد با شیر مادر در سه روز اول پس از زایمان، که به آن آغوز گفته می‌شود، بسیار اهمیت دارد.»
دکتر مشیری می‌گوید، این همه تاکید و اصرار بر این است که مادر با وجود همه چالش‌ها، کودکش را از چنین نعمتی محروم نکند؛ چراکه برای همه موانع و سختی‌ها یک راه‌حلی هست اما شیر مادر هیچ جایگزینی ندارد: «هیچ توجیه و بهانه‌ای را در این‌باره نمی‌پذیریم. مثلا می‌گویند شیرم خشک شده، تناسب اندامم خراب می‌شود، بیماری زمینه‌ای دارم، سر کار می‌روم و ... هیچ‌کدام دلایل موجهی برای شیرندادن به کودک نیست.» فرناز مشیری، متخصص زنان و زایمان برای همه این مسائل راه‌حلی دارد: «اتفاقا اندام مادرانی که شیر می‌دهند زودتر به حالت ایده‌آل برمی‌گردد. اگر هم زیبایی‌شان به خطر افتاد، متخصصان پوست و زیبایی، به‌راحتی می‌توانند مشکل پیش‌آمده را حل کنند. اگر سر کار می‌روند، می‌توانند شیرشان را بدوشند و با شیشه به نوزاد بدهند. شیر مادر تا یک ماه در یخچال و به مدت شش ماه در فریزر ماندگاری دارد. این تصور که داروی خاصی مصرف می‌کنم و بیماری و اثرات دارو از طریق شیر به کودک منتقل می‌شود هم تا زمانی که تشخیص پزشک نباشد، تصور درستی نیست! اگر هم معتقدند شیرشان کم است، لازم است مصرف آب، شیر، چای، سوپ‌جو، عصاره مالت و ... را در برنامه غذایی‌شان بالا ببرند.»
از نظر متخصصان این حوزه، این پافشاری و تاکید مداوم سازمان‌های بهداشتی، بیش از هرچیز، گویای آن است که شیر مادر نه‌فقط یک انتخاب، بلکه یک ضرورت همیشگی ویک سرمایه‌گذاری استراتژیک برای سلامت امروز وآینده افراد جامعه است.
نعمتی برای کودک
باید این واقعیت را بپذیریم که با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در تولید شیرخشک‌ها، هیچ جایگزینی نمی‌تواند به‌طور کامل جایگاه و ارزش بی‌نظیر شیر مادر را پوشش دهد. شیر مادری که نه‌فقط یک منبع تغذیه‌ای کامل و ایده‌آل است، بلکه یک سیستم دفاعی و عامل حیاتی برای رشد و تکامل همه‌جانبه نوزاد محسوب می‌شود. موضوعی که بیشتر متخصصان درباره آن اتفاق نظر دارند: «اولین ویژگی‌ای که هیچ ماده خوراکی دیگری از آن برخوردار نیست، اینکه شیر مادر، آنتی‌بادی‌های بدن مادر را به نوزاد می‌رساند؛ آنتی‌بادی‌هایی که هنوز در وجود نوزاد شکل نگرفته و می‌تواند او را در برابر ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها، محافظت کند. بیماری‌هایی ازجمله آسم، روماتیسم، حساسیت‌های پوستی، کولیک‌های روده و...» این را دکتر فرناز مشیری، متخصص زنان و زایمان به جام‌جم می‌گوید.
او معتقد است که اگر مادری، به‌هر دلیلی نمی‌خواهد به فرزندش شیر بدهد، حداقل باید در شش ماه اول تولد، او را از شیر مادر محروم نکند: «این شش ماه، زمان خوبی است برای اینکه کودک با خوردن شیر مادر ایمن و به مرحله قابل قبولی از رشد برسد.» دکتر مشیری معتقد است شاید نوزادانی که شیر مادر می‌خورند، بیشتر نفخ کنند و زردی بگیرند اما اینها قابل درمان است و نمی‌تواند نگران‌کننده باشد اما تجربه نشان داده کودکانی که شیر مادر می‌خورند، حتی کمتر از سایر نوزادان، دچار سرماخوردگی می‌شوند. درواقع شیر مادر به بلوغ سیستم ایمنی کمک کرده و احتمال بروز آلرژی‌های غذایی، اگزما و آسم را در دوران کودکی کاهش می‌دهد: «شیر مادر یک واکسن زنده و یک داروی طبیعی است که هیچ جایگزین مصنوعی نمی‌تواند فواید کامل آن را داشته باشد.»
به نفع مادر
اما آنچه در این میان کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، این است که فارغ از نقش حیاتی شیر مادر برای نوزاد، فرآیند شیردهی مزایای قابل‌توجهی نیز برای سلامت مادر پس از زایمان دارد؛ ازجمله بازگشت سریع‌تر بدن به حالت قبل از بارداری و کاهش ریسک ابتلا به برخی بیماری‌ها. موضوعی که دکتر مشیری هم آن را تأیید می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: «برخی مادران به بهانه‌های مختلف مانند تغییر در تناسب اندام تصمیم می‌گیرند به نوزادشان شیر ندهند، این در حالی است که تجربه نشان می‌دهد اتفاقا تولید شیر مادر فرآیندی انرژی‌بر است و بدن از ذخایر چربی انباشته‌شده در دوران بارداری استفاده می‌کند. این کالری‌سوزی موجب بازگشت تدریجی و سالم وزن به حالت قبل از بارداری مادر می‌شود. از طرف دیگر، هنگام شیردهی، در بدن مادر هورمون اکسی‌توسین ترشح می‌شود که نقشی کلیدی در انقباض عضلات رحم دارد.»
دکتر مشیری معتقد است این انقباضات به رحم کمک می‌کند تا سریع‌تر به اندازه طبیعی خود بازگردد و میزان خونریزی پس از زایمان را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد؛ موضوعی که برای پیشگیری از کم‌خونی و بهبود دوره نقاهت مادر بسیار اهمیت دارد. در این میان، نتایج برخی مطالعات نشان می‌دهد مادرانی که مدت طولانی‌تری به فرزندان خود شیر می‌دهند، از خطر ابتلا به سرطان پستان و سرطان تخمدان به نسبت قابل‌ملاحظه‌ای دور می‌مانند.
اما چه کسی می‌تواند ضرورت اهمیت ارتباط عاطفی بین مادر و نوزاد را نادیده بگیرد؛ موضوعی که به واسطه فرآیند شیردهی، قوت بیشتری به خودش می‌گیرد: «فرآیند شیردهی، زمان نزدیکی فیزیکی و تماس چشمی بین مادر و نوزاد است و باعث ایجاد یک رابطه عاطفی قوی و امن میان مادر و فرزند می‌شود و برای سلامت روانی هردوی آنها در آینده بسیار حیاتی است.» به نظر می‌رسد که تصمیم به شیردهی تنها یک گزینه برای سلامت نوزادان نیست، بلکه نوعی سرمایه‌گذاری در سلامت و رفاه مادران نیز محسوب می‌شود.»
از موانع عبور کن!
اما چه بسیار مادرانی که با وجود همه این توصیه‌ها، همچنان نمی‌توانند یا در برخی مواقع نمی‌خواهند که خودشان به فرزندشان شیر بدهند: «یکی از مهم‌ترین توصیه‌های ما در روزهای آخر بارداری به مادران در آستانه زایمان این است که حتما شیر خود را به نوزاد بدهند. نحوه صحیح شیردهی را به آنها آموزش می‌دهیم، ازجمله چگونگی در آغوش‌گرفتن نوزاد و آسان‌ترکردن فرآیند شیردهی. همچنین تأکید می‌کنیم که تغذیه نوزاد با شیر مادر در سه روز اول پس از زایمان، که به آن آغوز گفته می‌شود، بسیار اهمیت دارد.»
دکتر مشیری می‌گوید، این همه تاکید و اصرار بر این است که مادر با وجود همه چالش‌ها، کودکش را از چنین نعمتی محروم نکند؛ چراکه برای همه موانع و سختی‌ها یک راه‌حلی هست اما شیر مادر هیچ جایگزینی ندارد: «هیچ توجیه و بهانه‌ای را در این‌باره نمی‌پذیریم. مثلا می‌گویند شیرم خشک شده، تناسب اندامم خراب می‌شود، بیماری زمینه‌ای دارم، سر کار می‌روم و ... هیچ‌کدام دلایل موجهی برای شیرندادن به کودک نیست.» فرناز مشیری، متخصص زنان و زایمان برای همه این مسائل راه‌حلی دارد: «اتفاقا اندام مادرانی که شیر می‌دهند زودتر به حالت ایده‌آل برمی‌گردد. اگر هم زیبایی‌شان به خطر افتاد، متخصصان پوست و زیبایی، به‌راحتی می‌توانند مشکل پیش‌آمده را حل کنند. اگر سر کار می‌روند، می‌توانند شیرشان را بدوشند و با شیشه به نوزاد بدهند. شیر مادر تا یک ماه در یخچال و به مدت شش ماه در فریزر ماندگاری دارد. این تصور که داروی خاصی مصرف می‌کنم و بیماری و اثرات دارو از طریق شیر به کودک منتقل می‌شود هم تا زمانی که تشخیص پزشک نباشد، تصور درستی نیست! اگر هم معتقدند شیرشان کم است، لازم است مصرف آب، شیر، چای، سوپ‌جو، عصاره مالت و ... را در برنامه غذایی‌شان بالا ببرند.»
