این اقدامات که با نقض آشکار اصول حقوق بین‌الملل و منشور ملل متحد همراه بوده، پرسش‌های جدی درباره مشروعیت حقوقی، پیامدهای انسانی و زیست‌محیطی، و راهکارهای مقابله با این تجاوزات ایجاد کرده است.
در این گفت‌وگو ، با علی طالع‌زاری، رئیس کانون وکلای دادگستری استان گلستان و حقوق‌دان برجسته گفتگو کرده‌ایم تا با نگاهی عمیق و حرفه‌ای، ابعاد حقوقی، سیاسی و استراتژیک این بحران را بررسی کنیم.
اجازه دهید بحث را با یک سؤال بنیادین شروع کنیم. رژیم صهیونیستی ادعا کرده که حملاتش به ایران به‌منظور دفاع پیش‌دستانه انجام شده است. از منظر حقوق بین‌الملل، جایگاه حمله پیش‌دستانه و پیشگیرانه چیست و آیا این ادعاها می‌توانند توجیه حقوقی داشته باشند؟
طالع‌زاری: در حقوق بین‌الملل، دو مفهوم کلیدی داریم که به حملات پیش‌دستانه و پیشگیرانه مربوط می‌شوند و این دو مفهوم تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند.
حمله پیش‌دستانه به عملیاتی گفته می‌شود که در پاسخ به یک تهدید قریب‌الوقوع و غیرقابل اجتناب انجام می‌شود. برای مثال، اگر اطلاعاتی تأییدشده نشان دهد که نیروی هوایی یک کشور به سمت خاک شما حرکت کرده و قصد بمباران دارد، شما می‌توانید قبل از ورود این نیروها به خاک خود اقدام دفاعی کنید.
چنین عملی می‌تواند تحت ماده ۵۱ منشور ملل متحد که به حق دفاع مشروع اشاره دارد، توجیه شود. اکثر حقوق‌دانان بین‌المللی این نوع اقدام را، مشروط به وجود شواهد معتبر و فوری، به‌عنوان دفاع مشروع می‌پذیرند، هرچند برخی اختلاف‌نظرها در این زمینه وجود دارد.
اما حمله پیشگیرانه زمانی رخ میدهد که تهدید قریب‌الوقوع نیست و صرفاً احتمال وقوع یک تهدید در آینده وجود دارد. این نوع حمله از نظر حقوقی مشروعیت ندارد و به‌عنوان تجاوز تلقی می‌شود.
یک نمونه بارز، حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ است که با بهانه پیشگیری از تهدیدات احتمالی سلاح‌های کشتار جمعی انجام شد اما چون شواهد معتبری از تهدید قریب‌الوقوع وجود نداشت، جامعه بین‌المللی و دیوان بین‌المللی دادگستری آن را به‌عنوان تجاوز محکوم کردند.
در مورد ادعاهای رژیم صهیونیستی علیه ایران، هیچ سند یا مدرک معتبری ارائه نشده که نشان‌دهنده تهدید قریب‌الوقوع از سوی ایران باشد.
این رژیم بارها به تأسیسات غیرنظامی، بیمارستان‌ها و حتی رسانه‌ها در کشورهای مختلف حمله کرده و این اقدامات را به‌عنوان دفاع پیش‌دستانه توجیه کرده است اما این توجیهات از منظر حقوقی کاملاً بی‌اعتبارند.
طبق ماده ۲، بند ۴ منشور ملل متحد، هرگونه استفاده از زورعلیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی یک کشور ممنوع است، مگر در موارد دفاع مشروع یا با مجوز شورای امنیت.
پس چرا رژیم صهیونیستی همچنان به این اقدامات ادامه میدهد و این‌گونه توجیهات را مطرح می‌کند؟ آیا این بخشی از یک استراتژی بزرگ‌تر است؟
طالع‌زاری: دقیقاً همین‌طور است. این اقدامات بخشی از یک استراتژی سیاسی و رسانه‌ای است که رژیم صهیونیستی سال‌هاست از آن بهره می‌برد.
این رژیم با تکیه بر حمایت قدرت‌های بزرگ، به‌ویژه آمریکا و با استفاده از روایت‌های رسانه‌ای سعی می‌کند اقدامات غیرقانونی خود را تحت عنوان دفاع یا جلوگیری از تهدید مشروع جلوه دهد اما واقعیت این است که هدف اصلی این حملات، تضعیف زیرساخت‌های کشورهای هدف، ایجاد هراس عمومی و تخریب اعتماد مردم به نظام‌هایشان است.
حمله به بیمارستان‌ها، رسانه‌ها یا زیرساخت‌های غیرنظامی چه ارتباطی با دفاع دارد؟ این‌ها مصداق بارز جنایت جنگی و نقض حقوق بشر است.
رژیم صهیونیستی از این روش برای پیشبرد اهداف سیاسی خود استفاده می‌کند، مثل فشار بر ایران برای توقف برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز، در حالی که خودش دارای زرادخانه هسته‌ای غیرقانونی است و حتی عضو پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای نیست.
این دوگانگی نشان‌دهنده ماهیت سیاسی این اقدامات است، نه حقوقی. هدف آن‌ها ایجاد بی‌ثباتی، تضعیف اقتصاد و اعتماد عمومی در ایران و دیگر کشورهای منطقه است.
با توجه به اینکه این اقدامات رژیم صهیونیستی غیرقانونی تلقی می‌شود، ایران چه راهکارهای حقوقی‌ای می‌تواند دنبال کند؟ آیا مجامع بین‌المللی می‌توانند در این زمینه به ایران کمک کنند؟
طالع‌زاری: ایران ابزارهای حقوقی متعددی در اختیار دارد که می‌تواند از آن‌ها برای دفاع از حقوق خود استفاده کند.
منشور ملل متحد، به‌عنوان سند مادر سازمان ملل، چارچوب‌های مشخصی برای رسیدگی به این‌گونه تجاوزات ارائه کرده است.
نخست، ایران می‌تواند از شورای امنیت سازمان ملل بخواهد که حملات رژیم صهیونیستی را به‌عنوان تهدید علیه صلح یا تجاوز تعریف کند. طبق ماده ۳۹ منشور، شورای امنیت می‌تواند اقداماتی مانند تحریم یا حتی فعال‌سازی مکانیسم ماشه، یعنی اقدام نظامی با مجوز، را اعمال کند اما مشکل اینجاست که شورای امنیت به دلیل نفوذ قدرت‌های بزرگ، به‌ویژه آمریکا و حق وتوی آن، اغلب در برابر رژیم صهیونیستی ناکارآمد بوده است.
جلسات اخیر شورای امنیت هم نشان داد که حتی به صدور یک قطعنامه قاطع علیه این رژیم منجر نشد.
اگر شورای امنیت به دلیل وتو اقدامی نکند، ایران می‌تواند از طریق مجمع عمومی که شامل همه کشورهای عضو است، قطعنامه‌ای برای محکومیت این تجاوزات پیشنهاد دهد.
قطعنامه «اتحاد برای صلح» این امکان را فراهم می‌کند که مجمع عمومی در موارد اضطراری وارد عمل شود و فشار دیپلماتیک ایجاد کند.
علاوه بر این، ایران می‌تواند به دلیل نقض منشور ملل متحد، اصول حقوق بین‌الملل و حتی پروتکل‌های حقوق بشری دعوای حقوقی علیه رژیم صهیونیستی در دیوان بین‌المللی دادگستری مطرح کند،.
البته، اجرای احکام دیوان چالش‌برانگیز است، چون رژیم صهیونیستی معمولاً به احکام بین‌المللی پایبند نیست. همچنین، اگر تأسیسات هسته‌ای ایران هدف حمله قرار گیرد، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند گزارش‌هایی درباره پیامدهای زیست‌محیطی و ایمنی تهیه کند و این گزارش‌ها را به شورای امنیت ارائه دهد.
ایران می‌تواند از سازمان‌های منطقه‌ای مثل سازمان همکاری اسلامی یا جنبش عدم تعهد نیز برای جلب حمایت کشورهای دیگر و ایجاد اجماع بین‌المللی علیه رژیم صهیونیستی استفاده کند.
با توجه به نفوذ سیاسی قدرت‌های بزرگ در این نهادها، آیا این ابزارها واقعاً می‌توانند به نتیجه برسند؟
طالع‌زاری: نفوذ سیاسی قدرت‌های بزرگ، به‌ویژه آمریکا، در نهادهایی مثل شورای امنیت و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اجرای عدالت را دشوار کرده است.
نمونه بارز آن، عدم اجرای حکم بازداشت نتانیاهو توسط دیوان کیفری بین‌المللی است. یا در سال ۲۰۰۳، وقتی آمریکا به عراق حمله کرد، هیچ اقدام قاطعی از سوی شورای امنیت انجام نشد، چون قدرت‌های بزرگ پشت این تجاوز بودند.
بی‌طرفی از دست رفته باعث شده که این نهادها نتوانند به نقش اصلی خود، یعنی حفظ صلح و عدالت، عمل کنند اما این به این معنی نیست که ایران باید دست روی دست بگذارد.
پیگیری حقوقی، حتی اگر به نتیجه فوری منجر نشود، چند مزیت دارد: مستندسازی جنایات رژیم صهیونیستی در تاریخ، ایجاد فشار دیپلماتیک، جلب حمایت کشورهای بی‌طرف و افشای ماهیت غیرقانونی این اقدامات برای افکار عمومی جهان. ایران باید از همه این ابزارها به‌صورت هوشمندانه استفاده کند تا صدای خود را به گوش جهانیان برساند.
یکی از موضوعاتی که در صحبت‌های اولیه شما مطرح شد، امکان میانجی‌گری کشورهای بی‌طرف بود. آیا در این مورد خاص، میانجی‌گری می‌تواند راهگشا باشد و چه کشورهایی می‌توانند این نقش را ایفا کنند؟
طالع‌زاری: میانجی‌گری در حقوق بین‌الملل به‌عنوان یکی از روش‌های حل‌وفصل مسالمت‌آمیز منازعات، طبق فصل ششم منشور ملل متحد، پیش‌بینی شده است.
هم سازمان‌های بین‌المللی، مثل سازمان ملل و هم کشورهای بی‌طرف می‌توانند نقش میانجی را ایفا کنند. در منطقه ما، کشورهایی مثل عمان و قطر سابقه خوبی در میانجی‌گری دارند.
برای مثال، عمان در مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۵+۱ نقش مهمی ایفا کرد اما موفقیت میانجی‌گری به چند عامل بستگی دارد: اراده طرفین برای مذاکره و رسیدن به توافق عادلانه، بی‌طرفی و اعتبار میانجی و حمایت بین‌المللی از فرآیند میانجی‌گری که متأسفانه، رژیم صهیونیستی به جای مذاکره واقعی، سعی می‌کند شرایط خود را دیکته کند.
آن‌ها می‌گویند ایران باید برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود را متوقف کند، در حالی که خودشان زرادخانه هسته‌ای غیرقانونی دارند و حتی اجازه بازرسی به آژانس نمی‌دهند.
این موضوع کار میانجی‌گری را دشوار می‌کند اما اگر کشورهای بی‌طرف مثل عمان یا سازمان همکاری اسلامی وارد عمل شوند و فشار بین‌المللی افزایش یابد، شاید بتوان به راه‌حلی رسید. مشکل اصلی این است که رژیم صهیونیستی اراده‌ای برای حل مسالمت‌آمیز ندارد و به جای توافق، دنبال تحمیل خواسته‌هایش است.
یکی از نگرانی‌های جدی که مطرح شده، پیامدهای زیست‌محیطی حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران است. این موضوع از نظر حقوقی چه اهمیتی دارد و ایران چگونه می‌تواند آن را پیگیری کند؟
طالع‌زاری: حمله به تأسیسات هسته‌ای می‌تواند فاجعه‌ای زیست‌محیطی در مقیاس چرنوبیل یا حتی بدتر ایجاد کند.
شعشعات رادیواکتیو می‌توانند خاک، آب و صنایع غذایی را آلوده کنند و نه‌تنها ایران، بلکه کل منطقه را تحت تأثیر قرار دهند. این اقدام نقض صریح اعلامیه حقوق بشر است که حق حیات، سلامت و محیط زیست سالم را برای همه انسان‌ها تضمین می‌کند.
همچنین، پروتکل‌های بین‌المللی محیط زیست، مثل کنوانسیون‌های مربوط به حفاظت از محیط زیست، این‌گونه اقدامات را محکوم می‌کنند. ایران می‌تواند از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بخواهد گزارش‌های فنی درباره پیامدهای زیست‌محیطی و ایمنی تهیه کند و این گزارش‌ها را به شورای امنیت ارائه دهد.
همچنین، می‌تواند دعوای حقوقی برای جبران خسارات زیست‌محیطی و انسانی در دیوان بین‌المللی دادگستری مطرح کند. کشورهای منطقه، مثل عراق، ترکیه یا کشورهای حاشیه خلیج فارس، نیز می‌توانند به دلیل تأثیرات فرامرزی این فاجعه، در کنار ایران برای طرح دعوی اقدام کنند. مثال چرنوبیل نشان میدهد که چنین فاجعه‌ای تا شعاع صدها کیلومتر منطقه را غیرقابل سکونت می‌کند و اثراتش تا دهه‌ها باقی می‌ماند. این یک تهدید جهانی است، نه فقط منطقه‌ای.
بسیار نگران‌کننده است. آیا سازمان ملل ابزارهایی برای مداخله در این‌گونه فجایع دارد؟
طالع‌زاری: بله، طبق مواد ۳۹، ۴۱ و ۴۲ منشور ملل متحد، شورای امنیت می‌تواند در برابر تهدیدات علیه صلح و امنیت جهانی اقدام کند.
این اقدامات شامل تحریم، محکومیت، صدور قطعنامه یا حتی مجوز اقدام نظامی است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم می‌تواند با ارائه گزارش‌های فنی، این موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهد اما باز هم مشکل اصلی، نفوذ سیاسی قدرت‌های بزرگ است که مانع اجرای عدالت می‌شود.
این نهادها گاهی به ابزارهایی برای پیشبرد اهداف سیاسی قدرت‌های بزرگ تبدیل شده‌اند و بی‌طرفی خود را از دست داده‌اند.
شما بارها به تاریخ و تمدن ایران اشاره کردید. با توجه به این پیشینه و توان دفاعی ایران، فکر می‌کنید پاسخ ایران به این تجاوزات باید چگونه باشد؟
طالع‌زاری: ایران کشوری با هزاران سال تاریخ و تمدن است. ما هیچ‌گاه در تاریخ به کشوری تجاوز نکردیم، اما همیشه در برابر متجاوزان ایستادگی کردیم. از اسکندر مقدونی تا مغول‌ها و جنگ تحمیلی، ایران همیشه پاسخ متجاوز را داده است.
رژیم صهیونیستی، که نه تاریخ دارد، نه تمدن و نه حتی جمعیت بومی، نمی‌تواند با ایران مقایسه شود. این رژیم اساساً برای جنگ ساخته شده است. حتی شهروندانش به‌عنوان نیروی نظامی آموزش می‌بینند و زیرساخت‌هایشان برای درگیری طراحی شده است.
اما ایران کشوری است که برای صلح، زندگی و پیشرفت ساخته شده. پاسخ ایران باید چندجانبه باشد: استفاده از ابزارهای حقوقی و دیپلماتیک برای محکومیت رژیم صهیونیستی در مجامع بین‌المللی، تقویت سیستم‌های نظامی و امنیتی برای بازدارندگی، اطلاع‌رسانی قوی برای افشای جنایات این رژیم در رسانه‌های جهانی و همکاری با کشورهای منطقه برای ایجاد جبهه‌ای متحد علیه تجاوزات.
ایران با تکیه بر تاریخ، تمدن و توان دفاعی خود می‌تواند در برابر این تجاوزات ایستادگی کند و نشان دهد که هیچ متجاوزی نمی‌تواند این ملت را از پا دربیاورد.
ما ملتی هستیم با ریشه‌های عمیق تاریخی و فرهنگی. هیچ متجاوزی در طول تاریخ نتوانسته ما را نابود کند و این بار هم همین‌طور خواهد بود.
ما با اتحاد، هوشمندی و قدرت خود می‌توانیم هر چالشی را پشت سر بگذاریم. به جامعه جهانی هم می‌گویم که سکوت در برابر جنایات رژیم صهیونیستی، به معنای شریک شدن در این جنایات است. صلح و عدالت جهانی نیازمند اقدام جمعی علیه تجاوز و ظلم است. امروز، ایران نه‌تنها برای خود، بلکه برای صلح منطقه‌ای و جهانی مبارزه می‌کند.
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفت‌وگو «جامجم» با محمدرضا باهنر عضو تشخیص مجمع تشخیص مصلت نظام مطرح شد
محمود قماطی، نائبرئیس شورای سیاسی حزبالله در گفتوگوی اختصاصی با «جامجم»:
صریح و بیپرده با علیرضا خانی عضو سابق هیأت مدیره استقلال
