رقابت‌هایی که به دل می‌نشیند

درعصرحاضر که تغییرات اجتماعی، فرهنگی وتکنولوژیکی به‌سرعت درحال شکل‌‌دهی به سلیقه‌ها وتمایلات مخاطبان است، ضرورت طراحی و تولید مسابقات تلویزیونی متناسب با نیازهای روز بیش از پیش احساس می‌شود.مسابقات تلویزیونی اگر با دقت و بصیرت طراحی شوند می‌توانند نه‌تنها در جایگاه صرفا سرگرمی بلکه فراتر از آن به‌عنوان موتور محرک تحولات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بدل شوند. این برنامه‌ها می‌توانند مخاطبان را به تفکر وادارند، فضایی برای بروز استعدادها و توانمندی‌های فردی فراهم کنندوحتی دربسترجامعه به تقویت هویت فرهنگی وملی کمک نمایند.دراین راستا،نیازبه ساختارهایی نوین وجذاب_ که همزمان با ارتقای سطح آگاهی ودانش عمومی همراه باشند_ امری اجتناب‌ناپذیر است. امروزه مخاطبان دنبال محتوای عمیق‌تر، معنادارترودرعین حال سرگرم‌کننده‌تر هستند.مسابقات تلویزیونی می‌توانند با خلق تجربیاتی متفکرانه و متفاوت،حلقه‌ای از ارتباطات مستمر ومعنادارمیان رسانه ومردم بسازند.بنابراین دراین شماره ازقاب کوچک به بررسی اهمیت و ضرورت ساخت چنین برنامه‌هایی پرداخته‌ایم و با محسن تقوی‌زنوزی، افشین حسین‌خانی و حامد شکیبانیا گفت‌وگو کرده‌ایم.

مسابقه؛ نسخه‌ای تازه برای آگاهی‌بخشی 
افشین حسین‌خانی، تهیه‌کننده مسابقه تلویزیونی «ماندنی‌ها» در گفت‌وگو با قاب‌ کوچک درباره اهمیت مسابقات تلویزیونی گفت: مسابقه‌های تلویزیونی نه‌تنها از جنبه سرگرمی و تفریحی بلکه به‌عنوان ابزاری برای افزایش اطلاعات عمومی مردم نیز نقشی حیاتی ایفا می‌کنند. وی مسابقات مبتنی بر اطلاعات عمومی را به‌عنوان بستر جایگزین کتاب دانست و گفت: در شرایط کنونی مردم به‌‌دلیل مشغله‌های روزمره و نداشتن فرصت برای مطالعه می‌توانند از این نوع برنامه‌ها برای افزایش آگاهی‌های عمومی خود بهره ببرند. 
حسین‌خانی با اشاره به جذابیت ذاتی مسابقات تلویزیونی اظهار داشت: ذات مسابقه به‌خودی خود جذاب است. این برنامه‌ها علاوه بر این‌که سرگرمی و تفریح را برای مخاطب فراهم می‌آورند،اطلاعات عمومی مردم رانیزافزایش می‌دهند. وی تصریح کرد: مسابقه‌های تلویزیونی باعث می‌شوند مردم نه‌تنها به آزمون اطلاعات عمومی خود بپردازند بلکه در عین حال با مسائل جدید آشنا شوند و ذهن خود را تقویت کنند. 
تهیه‌کننده مسابقه ماندنی‌ها با اشاره به نحوه شناسایی نیاز و سلایق مخاطب از طریق تحقیقات و نظرسنجی‌ها گفت: پیش از تولید مسابقه، جلسات اتاق فکر زیادی برگزار کردیم. در این جلسات نزدیک به ۴۰ساعت وقت صرف تحلیل نیازهای مخاطب و ذائقه‌شناسی آنها شد. در کنار این کار، به نظرسنجی‌ها و پژوهش‌های سازمان صداوسیما هم استناد کردیم تا دقیقا بدانیم مردم به چه نوع برنامه‌ای علاقه دارند.به‌گفته حسین‌خانی این نظرسنجی‌ها نقش اساسی در شکل‌دهی به محتوای مسابقه داشتند و باعث شدند ماندنی‌ها با نیازهای مخاطب همخوانی داشته باشد. وی تصریح کرد: هرچند در قالب و ساختار مسابقه از مسابقات خارجی الهام گرفتیم اما محتوای آن به‌‌طور کامل برگرفته از فرهنگ و آداب‌ و رسوم ایران است.‌ حسین‌خانی در این‌باره توضیح داد: در طراحی ساختار مسابقه ایده‌هایی از مسابقات خارجی مانند «Weakest Link» که در بسیاری از کشورهای دنیا اجرا می‌شود بهره بردیم. این مسابقه در مدت زمان زیادی یعنی بیش از ۲۰سال در سراسر دنیا پخش شده و موفق بوده. با این حال محتوای برنامه با فرهنگ و موضوعات اجتماعی ایران تطابق دارد. 
وی گفت: مسابقات تلویزیونی باید ضمن حفظ ساختار اصلی خود، متناسب با فرهنگ و ذائقه مخاطب ایرانی تغییرات لازم را در محتوا و شیوه اجرا داشته باشند. تهیه‌کننده مسابقه ماندنی‌ها همچنین گفت: مسابقه ماندنی‌ها شش مرحله دارد و به‌طور خاص به این صورت طراحی شده که در هر مرحله اعضای گروه باید یک سؤال را پاسخ دهند و در نهایت، ضعیف‌ترین فرد گروه حذف می‌شود. در فینال دو نفر با یکدیگر رقابت می‌کنند و هرکدام آنها در مقابل سؤالات مختلف قرار می‌گیرند. این مسابقه علاوه بر پاداش‌های مالی که در طول مراحل مختلف به شرکت‌کننده‌ها تعلق می‌گیرد، در مرحله نهایی جایزه‌ای بزرگ را به برنده تقدیم می‌کند. حسین‌خانی افزود: در هر مرحله شرکت‌کنندگان مقداری پول را ذخیره می‌کنند و در نهایت در فینال دو نفر باقی‌مانده به‌صورت تک‌به‌تک رقابت کرده و برنده، کل جایزه را دریافت می‌کند. 
حسین‌خانی در پاسخ به سؤالاتی درخصوص چگونگی طراحی و تولید مسابقات تلویزیونی تأکید کرد: مسابقه باید جذاب بوده و سؤالات آن برای مردم مفید و کاربردی باشد. به‌عنوان مثال سؤالاتی که به مسائل روزمره، اطلاعات عمومی و حتی موضوعات فرهنگی مربوط می‌شود، می‌تواند مخاطب رابیشتر جذب کند.درعین حال بایدیک انگیزه قوی برای شرکت‌کنندگان وجود داشته باشد تا از ابتدا تا انتهای مسابقه با شوق و انرژی در آن شرکت کنند. 
حسین‌خانی در پایان برای کسانی که قصد دارند مسابقه‌های تلویزیونی تولید کنند، عنوان کرد: توجه به نیازهای مخاطب و طراحی برنامه‌های کاربردی الزامی است و مسابقه باید از نظر جذابیت و محتوای مفید برای مردم ارزشمند باشد. در طراحی برنامه‌های تلویزیونی باید به جایزه‌های انگیزشی، سؤالات کاربردی و محتوای مفید توجه ویژه‌ای شود. وی در پایان افزود: همواره دنبال طراحی برنامه‌هایی بودم که علاوه بر سرگرمی بتواند به آموزش و آگاهی مردم کمک کند. 

طراحی ایده‌های خلاقانه 
حامد شکیبانیـا، کارگردان مسابقه «فرمانده» با تأکید بر نقش محوری سرگرم‌‌کنندگی در موفقیت مسابقات تلویزیونی گفت: از آغاز پیدایش تلویزیون تا به امروز، برنامه‌هایی که جنبه سرگرمی پررنگ‌تری داشته‌اند همواره موفق‌تر از دیگر انواع 
محتوا بوده‌اند.وی افزود: حتی اگر قرار باشد آموزش یا فرهنگ‌سازی در تلویزیون انجام شود، باید در بستری جذاب و سرگرم‌کننده ارائه شود چراکه تجربه نشان داده برنامه‌هایی با ساختار خشک مانند کلاس درس با تخته‌سیاه، چندان موفق نبوده‌اند.شکیبانیـا با اشاره به اهمیت شناخت سلیقه مخاطب گفت: تلویزیون‌ها در دنیا با استفاده از سامانه‌های نظرسنجی و تحلیل بازخوردها، علایق مخاطب را شناسایی می‌کنند. وی با اشاره به تجربه خود در تولید مسابقات تلویزیونی اظهار داشت: گاه پیش آمده تلویزیون هدفی مشخص داشته و از او خواسته شده برای ارائه آن هدف، طرحی سرگرم‌کننده ارائه دهد اما در اغلب موارد تهیه‌کنندگان خلاق و دغدغه‌مند ایده‌ای را به تلویزیون ارائه کرده و آن را با نیازهای تعیین‌شده تطبیق می‌دهند.
کارگردان مسابقه ‌فرمانده‌ همچنین درباره الگوبرداری از برنامه‌های خارجی گفت: بسیاری از قالب‌های مسابقه و سرگرمی تلویزیونی در سراسر دنیا مشابهند و قابل بومی‌سازی هستند.‌ هرچند ساختار این برنامه‌ها ممکن است جهانی باشد اما محتوا و نحوه اجرا باید متناسب با فرهنگ، زبان و نیاز مخاطب ایرانی بازطراحی شود. 
شکیبانیا با ذکر مثالی از برخی مسابقات بدون هیچ تغییری از نسخه‌های خارجی الگوبرداری شده‌اند، افزود: این‌که صرفا به‌دلیل موفقیت یک برنامه در جای دیگر، همان را بی‌کم ‌و کاست در ایران اجرا کنیم، نه‌تنها ریسک شکست دارد بلکه ممکن است از هویت و فرهنگ بومی فاصله بگیرد. وی همچنین گفت: برنامه‌سازی باید مبتنی بر درک عمیق از جامعه، خلأهای روانی، فرهنگی یا حتی رسانه‌ای مخاطبان باشد. گاهی مخاطب نیاز دارد فقط بخندد و از فشار روزمره فاصله بگیرد و گاهی لازم است مفاهیم پیچیده‌ای مانند سواد رسانه‌ای را به‌صورت غیرمستقیم و خلاقانه فراگیرد.شکیبانیـا در پایان افزود: آرزوی شخصی من همیشه ساختن برنامه‌ای بوده که مخاطب با تماشای آن غم خود رافراموش ودقایقی پر از شادی سالم راتجربه کند.  
سرگرمی می‌تواند به آموزش تبدیل شود 
محسن تقوی، تهیه‌کننده مسابقه «مردان آهنین» در گفت‌وگو با قاب کوچک درپاسخ به این پرسش که مسابقه‌های تلویزیونی چه نیازهایی از مخاطب را برطرف می‌کنند،گفت: مسابقات تلویزیونی می‌توانند اهداف متعددی رادنبال کنند.برای نمونه مسابقاتی که برپایه اطلاعات عمومی یا علمی طراحی شده‌اند، علاوه بر ایجاد فضای سرگرم‌کننده، بار آموزشی قابل توجهی نیز دارند.او با اشاره به گونه‌های مختلف مسابقات تلویزیونی افزود: حتی مسابقاتی که ماهیتی میدانی یا ورزشی دارند، می‌توانند به ترویج ورزش و سبک زندگی سالم میان مخاطبان کمک کنند. درواقع یک مسابقه تلویزیونی بسته به نوع طراحی و هدف‌گذاری‌اش می‌تواند پاسخگوی نیازهای متفاوت مخاطب باشد؛ از آموزش گرفته تا ایجاد انگیزه برای فعالیت بدنی. 
وی درباره روند شناسایی نیاز مخاطب در طراحی مسابقات تلویزیونی توضیح داد: درطول سال‌ها تولید این‌گونه برنامه‌ها تجربه نشان داده برخی مسابقات به‌‌صورت تخصصی برای گروه خاصی از مخاطبان طراحی شده‌اند. برای مثال مسابقه‌ای در شبکه یک ویژه نخبگان دانشگاهی بود که سطح سؤالات آن با دانش عمومی تفاوت داشت. در رسانه‌های بین‌المللی نیز چنین مسابقاتی رایج است و براساس سطح علمی، سنی و هدف مشخص، مخاطب هدف را نشانه می‌گیرند.تقوی در ادامه این گفت‌وگو به موضوع الگوبرداری از مسابقات موفق خارجی پرداخت و گفت: الهام‌گرفتن از ساختارهای موفق در کشورهای دیگر ایرادی ندارد. زیرا وقتی الگویی در یک کشور جواب می‌دهد، کشورهای دیگر نیز دنبال اجرای آن می‌روند. البته نکته مهم بومی‌سازی آن است. یعنی باید متناسب با فرهنگ، باورها و سنت‌های جامعه خودمان تغییراتی در آن ساختار اعمال شود.  تهیه‌کننده مسابقه مردان آهنین تصریح کرد: در ساخت برنامه‌های تلویزیونی از جمله مسابقه، الگوبرداری‌ بدون تطابق فرهنگی ممکن است با اخلاقیات ما همخوانی نداشته باشد. او با اشاره به مسابقه «۶۰ ثانیه» که از یک نمونه‌ خارجی اقتباس شده و با تغییراتی متناسب با ساختار تلویزیون داخلی به اجرا درآمده، تأکید کرد: صرفا کپی کامل یک مسابقه، حتی در طراحی دکور، بدون توجه به فرهنگ ایرانی قابل قبول نیست. باید فضای ظاهری برنامه نیز بومی و سازگار با فرهنگ ما باشد. وی ضمن تشکر از توجه رسانه‌ها به این موضوع خاطرنشان کرد: اگر قرار است الگویی وارد شود باید با اصلاح و تطبیق فرهنگی همراه باشد. مسابقه‌ای که قابل تصحیح نیست و با ارزش‌های فرهنگی ما در تضاد است نباید به تولید برسد تا از هرگونه بدآموزی احتمالی جلوگیری شود.