براساس برجام، اکتبر ۲۰۲۵ یا همان مهرماه ۱۴۰۴ تاریخ انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ است؛ یعنی زمانی است که مشخص می‌شود قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران طبق وعده برجامی محقق می‌شود یا با لطایف‌الحیلی که امکان آن در همین توافق به دشمنان داده شده است، مکانیسم ماشه فعال شده و همه قطعنامه‌های تعلیق‌شده فعال می‌شوند.
مکانیسم دردساز
درسال۲۰۱۵ که برجام به امضارسید،تصورمی‌شد این توافق، پایان کشمکش‌ها برسرفعالیت‌های هسته‌ای ایران باشد اما سازوکارهایی چون بندهای ۲۶ و ۳۷ متن برجام، روزنه‌هایی را برای اعمال فشار دوباره علیه ایران باز گذاشت. اکنون، فشار غرب برای فعال‌سازی اسنپ‌بک، هشداری جدی است که می‌تواند مذاکرات هسته‌ای ایران را وارد مسیری تازه و پرچالش کند.این دو بند از آنجا که رجوع به آنها می‌تواند به بازگشت خودکار وسریع قطعنامه‌های ضدایرانی منجر شود به «مکانیسم ماشه» معروف شده‌اند. طبق بندهای ۳۶ و ۳۷، در صورتی که کشورهای غربی، ایران را به عدم پایبندی به توافق هسته‌ای متهم کنند و تصمیم بگیرند مسأله را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع دهند، ایران به‌عنوان طرف متشاکی ۳۰روزفرصت خواهدداشت رضایت طرف شاکی (کشورهای غربی) را جلب کند. در صورتی که رضایت طرف شاکی جلب نشود، پرونده پس از چند روز به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع خواهد شد. شورای امنیت ظرف یک ماه بعد از دریافت این شکایت باید درباره بازگشت تحریم‌های ایران رأی‌گیری کند اما کشورهای غربی در مذاکرات برجام، ساختار این رأی‌گیری را به گونه‌ای در برجام گنجانده‌اند که امکان وتوی نظر کشورهای غربی درباره برگرداندن تحریم‌ها علیه ایران به‌کل از شرکای ایران در شورای امنیت، یعنی روسیه و چین سلب شده است. در این فرآیند، به جای این‌که درباره بازگشت تحریم‌های ایران رأی‌گیری شود، بر سر «ادامه تعلیق تحریم‌ها» رأی‌گیری صورت می‌گیرد. بنابراین، با مخالفت حتی یک کشور غربی، قطعنامه‌های تعلیق‌شده ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳ و ۱۹۲۹ بار دیگر احیا خواهند شد.
بزرگنمایی از اسنپ‌بک ممنوع
با وجود این باید به این مسأله توجه داشت که بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه در فشار اقتصادی علیه ایران، تأثیر قابل توجهی نخواهد گذاشت. به بیان بهتر آنچه امروز به‌عنوان تحریم بر اقتصاد ایران تأثیرات منفی گذاشته، ناشی از تحریم‌های یکجانبه و ثانویه آمریکا‌ست و قطعنامه‌های شورای امنیت در این زنجیره تحریمی وزن قابل توجهی ندارند. نگاهی به شدیدترین تحریم‌های وضع‌شده پس از خروج آمریکا از برجام نشان می‌دهد قطعنامه ۲۲۳۱ که قطعنامه‌های ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳ و ۱۹۲۹ را تجمیع و تعلیق کرده بود، هیچ تأثیری در کاهش فشارهای تحریمی واشنگتن علیه ایران نداشته است؛ بنابراین می‌توان گفت ساختار تحریمی علیه ایران با بازگشت قطعنامه‌ها تغییر خاصی نخواهد کرد. با این‌حال، بازگشت قطعنامه‌ها می‌تواند تنها دستاورد باقی‌مانده از برجام که وعده از بین‌بردن قطعنامه‌های ضدایرانی در شورای امنیت را می‌داد نیز از بین ببرد و دستاورد سیاسی این توافق نیز به‌طور کلی از بین برود.غرب نیز به خوبی می‌داند این اقدام بدون واکنش از سوی تهران باقی نخواهد ماند. جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده در صورت فعال‌سازی ماشه، گزینه‌های متعددی را روی میز دارد. خروج از NPT (پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای) حداقلی‌ترین واکنش خواهد بود و تغییر دکترین هسته‌ای نیز به‌عنوان یکی از برنامه‌های احتمالی تهران مطرح‌است.
دیپلماسی به میدان آمد
با این‌حال قرار نیست جمهوری اسلامی ایران از راه‌های دیپلماتیک برای جلوگیری از کاهش تنشی که غرب آن را پیگیری می‌کند، غافل شود.وزیر امور خارجه کشورمان پیش از این در گفت‌و‌گویی با بیان این‌که «اگر طی کمتر از یک سالی که تا تاریخ انقضای توافق هسته‌ای باقی‌مانده توافق جدیدی حاصل نشود، ممکن است کشورهای اروپایی که هنوز در برجام هستند، دنبال کار اسنپ‌بک بروند» گمانه‌ها برای آمادگی ایران برای یک توافق جدید را تقویت کرد. شاید رسیدن به توافقی که به خطوط قرمز ایران احترام بگذارد، آمریکا در آن تضمین‌های واقعی بدهد و اقدام در برابر اقدام را در دستور کار داشته باشد، یکی از این راه‌حل‌ها باشد. در همین چهارچوب است که عراقچی به چین سفر کرد و صراحتا اعلام داشت که موضوع هسته‌ای یکی از موضوعات اصلی برای مشورت با طرف چینی بوده است. چین، به‌عنوان یکی ازاعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل و یکی از طرف‌های اصلی برجام، نقشی مهم در معادلات مربوط به توافق هسته‌ای دارد. از طرفی، نزدیکی منافع استراتژیک ایران و چین در حوزه‌هایی چون انرژی، مبادلات مالی و تقابل با هژمونی غرب، نقش مهمی در آینده این همکاری‌ها ایفا‌می‌کند. سفر عراقچی به پکن، همزمان با افزایش فشارهای غرب و صحبت از احیای مکانیسم ماشه، به‌خوبی نشان می‌دهد که تهران به‌دنبال ایجاد ائتلاف‌های دیپلماتیک جدید برای خنثی‌کردن اقدامات تحریک‌آمیز طرف‌های غربی است.
آقای میانجی در تهران
علاوه بر این خبرهای دیگری نیز درروزهای اخیر درفضای رسانه‌ای کشور مطرح شد. چند روز بعد از آن‌که خبر تأیید‌نشده آمادگی ژاپن برای میانجیگری در پرونده هسته‌ای ایران رسانه‌ای شد، وزارت امور خارجه کشورمان خبر داد وزیر خارجه عمان به تهران خواهد آمد. سید‌بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه سلطنت عمان درحالی امروز در تهران حاضر می‌شود که اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان گفته او قرار است با مقام‌های عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی کشورمان نیز رایزنی داشته باشد. عمان، از گذشته تا امروز، نقشی سازنده در روابط ایران و غرب ایفا کرده است.حضور وزیر خارجه این کشور در تهران، برخی تحلیلگران را به این گمان رسانده است که پیام‌هایی بین ایران و کشورهای غربی درحال رد‌و‌بدل شدن است. این میانجیگری‌ها بالقوه می‌توانند مسیری برای کاهش تنش‌ها و بازگشت به مسیر تعامل ایجاد کند. این موضوع علاوه بر آن است که در هفته‌های آتی دور دیگری از گفت‌وگوهای ایران و سه کشور اروپایی برگزار خواهد شد که مسأله هسته‌ای در مرکز آن قرار دارد.
غرب بر سر دوراهی؛ دیپلماسی یا تنش؟
ایران به روشنی اعلام کرده است که برای مذاکرات برابر آمادگی کامل را دارد و این طرف غربی است که مسیر تصاعد تنش را در پیش گرفته و باید از آن فاصله بگیرد. به‌عنوان نمونه همکاری سازنده ایران و آژانس و دسترسی‌های ویژه‌ای که دولت چهاردهم به مدیر آژانس داد و حتی وی را به اندرونی سایت‌های مهم هسته‌ای کشورمان برد و قول همکاری بیشتر را به او داد با پاسخ قطعنامه ضدایرانی شورای حکام روبه‌رو‌شد.این سیاست ممکن است تهران را به سوی تصمیمات سختگیرانه‌ای سوق دهد که برای غرب هزینه‌بر خواهد بود. اگر کشورهای غربی مسیر دیپلماسی واقعی را در پیش نگیرند و مسیر عقلانیت حداکثری را جایگزین فشار حداکثری نکنند، ایران این مسیر را برای آنها سخت‌تر و پرهزینه‌تر خواهد کرد.سال آتی، با تمام پیچیدگی‌هایی که به‌همراه دارد، می‌تواند فرصتی برای بازسازی تعاملات باشد اما این اتفاق تنها در صورتی ممکن خواهد شد که طرف‌های غربی از اقدامات تحریک‌آمیز کوتاه بیایند و به‌جای مکانیسم ماشه، کلید دیپلماسی را در دست بگیرند.
