می مات آوای آزادگی بلوچ

داستان «گل‌بی‌بی»، زن آزادیخواه بلوچستان که در مقابل تعرضی که از سوی نیروهای استعماری بریتانیا به خاک کشورمان می‌شود با صلابت ایستاد‌گی می‌کند. برای تولید این مستند، تحقیقات گسترده‌ای انجام شد، هم در تحقیقات وسیع میدانی در منطقه بلوچستان و هم در صحبت با طایفه‌های مختلف و مردم منطقه بلوچستان تا واقعیت‌ها به‌صورت ملموس برای مخاطبان روایت شود. عوامل ساخت مستند ‌می‌مات با بهره‌گیری از منابع آرشیوی، اسناد تاریخی و کتاب‌های مختلف که در این مورد نگاشته شده بود توانستند به قصه‌ای مستند و جذاب برسند که در واقع راوی واقعیت‌های این بانوی مبارز بلوچ شد. مستند می‌مات  همچنین تلاش می‌کند فرهنگ‌ غنی و تاریخ پر‌فراز‌و‌نشیب منطقه بلوچستان را با همه چالش‌ها و اتفاقاتی که در آن منطقه شکل گرفته به تصویر بکشد. این اثر محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که در جشنواره سینما‌حقیقت سال گذشته به‌عنوان اثر برتر مورد تقدیر قرار گرفت .‌درباره این مستند که امروز ساعت ۱۷:۳۰ از شبکه دو سیما پخش می‌شود با مصطفی شوقی، تهیه‌کننده و همچنین محمدعلی رخشانی‌صابر، کارگردان گفت‌وگو کردیم.

 

ماجرای گل‌بی‌بی
می‌مات از درون یک قصه معاصر در منطقه سرحد بلوچستان شکل گرفته است. مصطفی شوقی، تهیه‌کننده در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم بیان می‌کند: داستان مستند می‌مات در‌باره گل‌بی‌بی‌، زن مبارز بلوچی است که در مقابل انگلیسی‌ها به‌خاطر تعرضی که به سرزمین ایران شده بود، ایستاد و مقابله با بریتانیا را رقم زد. ماجرا در ابتدا قصه یک‌خطی بود. وقتی با این ماجرا مواجه شدم با آقای محمدعلی رخشانی‌صابر، فیلمساز بسیار خوب بلوچ تماس گرفتم، چراکه او شخصیت فیلم را می‌شناخت و تا حدودی با آن آشنا بود. می‌توانم بگویم که این مستند را رخشانی پرداخته است به این معنی که از درون یک قصه یک‌خطی یک مستند بلند را با تحقیقات میدانی گسترده و صحبت با مردم سرحد بلوچستان و بزرگان طوایف که داشت، این اثر را تولید کرده است‌.
وی می‌افزاید‌: می‌مات اثر درخشانی است که در کنار تم مستند‌گونه‌اش نگاهی هم به فرهنگ بسیار غنی مردم بلوچستان دارد. هم یک مستند تاریخی است و هم یک مستند مردم‌نگارانه و

 

یک مستند قصه‌گو
تهیه‌کننده مستند می‌مات همچنین با اشاره به کیفیت بالای کارهای گرافیکی، فرمی و بازسازی این اثر می‌گوید‌: کارگردان، این مستند را از درون معدن غنی تاریخ ایران استخراج کرده که مثل یک الماس می‌درخشد. ما مدیون این فیلمساز بلوچ هستیم و غیر از او که خود برخاسته از آن بوم و بر است، دیگری نمی‌توانست این اثر را اینچنین به نتیجه برساند. این فیلم از نظر فرمی و داستانی یک مستند قصه‌گو، پرماجرا و با چالش‌های فراوان است‌. در واقع رخشانی توانست یک غبار‌زدایی از این قصه کمتر شنیده شده برای عموم در مستند می‌مات داشته باشد. عنوان می‌مات ‌هم انتخاب نهایی این فیلمساز بلوچ بود که برگرفته از مفهوم مادر است. گل‌بی‌بی در کنار این‌که یک زن قهرمان، دلیر، شجاع و مبارز بلوچ بوده یک زن و مادر هم بوده است و به همین منظور این عنوان برای مستند انتخاب شد .
 وی ادامه می‌دهد: برای تولید این مستند با سختی‌های فراوانی روبه‌رو بودیم و تلاش زیادی داشتیم که این اثر در هر شرایطی ساخته شود. یک بخشی از آن برمی‌گردد به مسائل امنیتی استان سیستان‌و‌بلوچستان که باعث شد کار تولید را دیر آغاز کنیم.
شوقی افزود: اوج و خانه مستند براساس ماموریتی که برای ساخت آثاری در‌باره اقوام و فرهنگ‌های ایرانی دارند، تاکنون آثار زیادی را در این خصوص تولید کرده‌اند‌. مستند‌سازان خانه مستند، دغدغه انعکاس تنوع فرهنگی ایران‌زمین را دارند. مسأله ایران شاید مهم‌ترین شاخصه خانه مستند و اوج باشد.‌
این تهیه‌کننده بیان می‌کند: مستند می‌مات سال گذشته در جشنواره سینما‌حقیقت حضور داشت و توانست بازتاب خوبی را در میان مستندسازان و مخاطبان خود داشته باشد و همچنین قرار است که در این هفته روز پنجشنبه هم از شبکه دوم سیما پخش شود و از طرفی یک برنامه ویژه‌ای هم برای پخش این مستند در استان سیستان‌و‌بلوچستان داریم که برای مردم آن منطقه اکران خواهد شد‌.

 

تحقیقات وسیع برای تولید اثر
 به گفته تهیه‌کننده، رخشانی تحقیق میدانی عمیق و گسترده‌ای را در منطقه سرحد بلوچستان با توجه به این‌که خودش بومی آن منطقه بوده تلاش فراوانی را در مسیر تحقیق و پژوهش این مستند انجام داد. وی ادامه می‌دهد: در کنار تاریخ و ادبیات شفاهی که سینه به سینه و از نسل به نسل بعد انتقال پیدا کرده، نکته بسیار مهمی که در جریان تحقیق به آن رسیدیم و خیلی برای ما اهمیت داشت، این بود که در ادبیات شفاهی مردم منطقه، گل‌بی‌بی جایگاه ویژه‌ای دارد. به نوعی می‌توانیم بگوییم که مثل خیلی از قهرمانان قومی و منطقه‌ای ایران گل‌بی‌بی لالایی کودکان و نجوای آهنگین مردم است. مثلا در منطقه لرستان، شهید علیمردان‌خان در ادبیات مردم جایگاه ویژه‌ای دارد و سروده‌های بسیار زیادی در موردش گفته شده است؛ گل‌بی‌بی‌ هم همین‌گونه است. شعر و موسیقی محلی، همراه با آهنگ و ترانه‌های محلی در مورد گل‌بی‌بی سروده شده که این موارد در این فیلم مستند به تصویر کشیده شده است‌. در همین راستا کارگردان این مستند با هنرمندی‌اش توانسته جایگاه گل‌بی‌بی را از سطح تاریخ شفاهی و ادبیات منطقه بلوچستان ارتقا داده و تبدیل به یک اثر ملی کند. می‌توانم اذعان کنم می‌مات یکی از مستند‌های مهم ساخته شده در ۱۰ سال اخیر است. دلیل این امر هم نوع مستندنگاری سوژه و همچنین فرم بسیاری خوبی است که دارد.
 به عنوان تهیه‌کننده مستند می‌مات احساس و حال بسیار خوبی از ساخت این اثر فاخر تاریخی دارم. البته علاوه بر هنر و سلیقه بسیار خوب، آقای رخشانی به‌عنوان کارگردان که غنای بسیار بالایی به این اثر داده، می‌توانم بگویم که ما یک شخصیت غنی‌شده از گل‌بی‌بی در این مستند مشاهده می‌کنیم که از درون غبار تاریخ بیرون می‌آید. همچنین در مستند می‌مات به نقش دولت استعمارگر بریتانیا در تعیین و تغییر مرزهای جغرافیایی و سلطه‌گری‌اش هم پرداخته شده است.
شوقی خاطرنشان می‌کند: این مستند در واقع تصویرگر نقش استعمارگر بریتانیا در برهم‌زدن جغرافیای منطقه و در اتفاقات مختلفی بوده که در ۲۰۰ تا ۲۵۰ سال گذشته در منطقه بلوچستان رخ‌داده است.

 

می‌مات، مادر وطن
 همان‌طور که اشاره شد می‌مات در زبان بلوچی به معنی مادر است. رخشانی صابر، کارگردان اثر با بیان این نکته ادامه می‌دهد: این کلمه برگرفته از گویش اصیل بلوچی و مادر همه ما تلقی می‌شود؛ به نوعی مادر وطن می‌شود. باور مردم بلوچ این است که وطن، مادر همه ماست و شخصیت گل‌بی‌بی کسی که قهرمان این حماسه است به‌عنوان وطن و مادر همه محسوب می‌شود‌.
سوژه از طرف تهیه‌کننده پیشنهاد شد و من تحقیقات آن را انجام دادم و طبق راستی‌آزمایی که در منطقه بلوچستان انجام شد به‌وجود چنین شخصیتی پی بردیم و اطلاعات بسیار خوبی در مورد او بود که ایده و طرح اولیه تولید مستند می‌مات براساس چنین شخصیت مبارزی رقم خورد.
وی در همین رابطه می‌افزاید: شخصیت گل‌بی‌بی، قصه یک بانوی سلحشور بلوچ به نام‌ گل‌بی‌بی است که در تحقیقات میدانی و تاریخ شفاهی بلوچ توانستیم در مورد او و زندگی‌اش بیشتر بدانیم و منابع و اطلاعات خوبی جمع‌آوری کنیم که منجر به نوشتن طرح اولیه این مستند تاریخی و سپس پیش‌تولید و تولید آن شد .

 

منطقه خاش و پشت‌کوه، لوکیشن‌های اصلی
لوکیشن‌های مستند می‌مات در ایرانشهر و بخش عمده آن در خاش و منطقه پشت‌کوه است. کارگردان می‌گوید: در همان مناطقی که اتفاقات تاریخی آن زمان رخ داده بود فیلمبرداری شد. این مستند شامل روایت تاریخی دانای کل و همچنین روایت به زبان بلوچی گل‌بی‌بی است. همچنین بخش‌هایی هم با کمک هوش مصنوعی از زبان ژنرال دایر انگلیسی روایت می‌شود که با موسیقی محلی و حماسی نیز که موسوم به لیکو است، کار تولید این اثر را به پیش بردیم .همچنین فیلمبرداری این مستند در دو مرحله ۱۰ روزه و دو هفته‌ای انجام شد اما مراحل پس‌تولید به‌دلیل حجم نقاشی‌هایی که قرار بود انیمیشن شود بسیار طولانی و طاقت‌فرسا شد و در نهایت تدوین کار پس از هشت ماه به پایان رسید.
وی ادامه می‌دهد: در مسیر تولید مستند می‌مات اگرچه مجوزهای لازم تصویربرداری هوایی با نامه‌نگاری‌ها و هماهنگی‌هایی که توسط خانه مستند با نیروی انتظامی انجام شد، صورت پذیرفت و همکاری‌های خوبی را نیروی انتظامی به‌عمل آورد اما هیچ ارگان دولتی در استان سیستان‌و‌بلوچستان از نظر لجستیکی و دیگر مسائل کمکی به ما نکردند.  ما با کمک مردمان بومی و روستایی منطقه که بسیار در محرومیت و سختی هستند مراحل تولید این مستند را پشت‌سر گذاشته و به پایان رساندیم. جا دارد در اینجا از تک‌تک مردمان خوب در ایرانشهر و خاش تشکر کنم. کارگردان می‌مات همچنین خاطرنشان می‌کند: این مستند تاکنون در دو بخش جشنواره حقیقت در سال ۱۴۰۲ حضور داشت و نیز جایزه بخش پژوهش را در بخش مستند در جشنواره بین‌المللی کوثر از آن خود کرد.

از تحقیق تا دوربین
رخشانی صابر، کارگردان می‌مات با بیان این‌که تحقیق و پژوهش این مستند در دو مرحله علمی، مقاله و کتاب صورت گرفت، اظهار می‌کند: عمده تحقیق از کتاب ژنرال دایر، کتاب‌ها و مقالات تاریخی در مورد استعمار انگلیس و تاریخ منطقه بلوچستان شکل گرفت و جمع‌آوری و جمع‌بندی شد. سپس با تحقیقات میدانی و راستی‌آزمایی و تطبیق واقعیت و طبق نزدیک‌ترین استناد‌های میدانی و علمی، فیلمنامه نوشته شد تا با استفاده از تاریخ شفاهی منطقه و موسیقی و نیز افراد باقی‌مانده از نسل گل‌بی‌بی و نوادگان و کسانی که در قید حیات هستند و همچنین توجه به جغرافیای منطقه و لوکیشن‌های موجود، این حماسه فیلمبرداری و به یک اثر فاخر تبدیل شد‌.