به نظر می‌رسد پخش آثار روز و مشهور دنیا مثل سریال‌های «با سال تماس بگیر» و... مدتی است بیش از گذشته در دستور کار رسانه‌ملی قرار گرفته و مخاطبان با آثار نمایشی جدید و مشهور دنیا از قاب تلویزیون همراه هستند. در این‌باره چه روندی را طی و چه اهدافی را دنبال می‌کنید؟
تامین و پخش آثار روز دنیا در دستور کار همیشگی اداره‌کل تأمین و رسانه بین‌الملل سیما و واحد‌های تأمین برنامه شبکه‌ها قرار دارد. تیم جست‌وجوی این مجموعه با استفاده از روش‌های پیچیده و تخصصی، برنامه‌های جدید را در قالب‌های گوناگون اعم از سینمایی، سریال، انیمیشن و مستند رصد می‌کند و در سریعترین زمان به بخش‌های ارزیابی می‌رساند تا پس از طی‌کردن فرآیند‌های مربوطه و آماده‌سازی، روی آنتن شبکه‌ها ظاهر شوند.
مجموعه نمایشی «با سال تماس بگیر» محصول سال ۲۰۱۵ است که در شش فصل تولید شده، اما تاکنون به دلایل مختلف مورد توجه قرار نگرفته بود. این مجموعه ویژگی‌های مهمی دارد و پس از چندین نوبت بررسی برای پخش، مورد تأیید قرار گرفت. برخی از دلایل پخش این اثر عبارتند از: الف) سریال از طریق روایت داستان سقوط ضدقهرمان آن، در واقع داستان سقوط و عدم کارایی نظام حقوقی و قضایی آمریکا را روایت می‌کند. ب) سریال نقدی بر سرمایه‌داری آمریکایی است؛ در این نظام تنها چیزی که برای همه از جمله وکلا و حقوقدانان مهم است، پول و منفعت شخصی است، ولاغیر. ج) این سریال نشان می‌دهد که در نظام قضایی و حکمرانی کشور آمریکا، شرافت و درستکاری هیچ معنایی ندارد، در این سریال تقریبا هیچ انسان شریف و درستکاری در میان وکلا و حقوقدانان یا حتی دیگر شخصیت‌ها نمی‌بینیم. د) سریال هجو رؤیای آمریکایی است؛ هیچ یک از شخصیت‌های سریال عاقبتی به‌جز بدبختی و سیاه‌روزی ندارند. هـ) سریال از طریق داستان یک پلیس فاسد که با تبهکاران همدست میشود، نقبی هم به فساد پلیس در آمریکا می‌زند. و) عدم وجود امنیت، رواج‌داشتن و عادی‌بودن انواع کار‌های غیرقانونی و خلاف مانند پولشویی، تولید و توزیع مواد مخدر، رشوه‌خواری و اختلاس، کلاهبرداری و... در جامعه آمریکا به نمایش درمی‌آید و بسیاری از شخصیت‌ها برای گذران زندگی مجبور می‌شوند به این کار‌ها دست بزنند.
در یک نگاه کلی سریال می‌خواهد بگوید که چیزی به اسم امنیت، قانون و آزادی در کشور آمریکا وجود ندارد که یکی از نماد‌های مکرر آن یک عروسک بادی از مجسمه آزادی معروف است.
سیاست‌ها و اولویت‌های محتوایی رسانه‌ملی برای تأمین آثار نمایشی خارجی چیست؟
به‌طور کلی سیاست‌های متعددی در حوزه انتخاب و پخش آثار تأمینی خارجی وجود دارد. در کنار جدید بودن و جذابیت بصری، در وهله نخست، پیام اثر مهم‌ترین دلیل انتخاب آن است. این پیام می‌بایست همسو با سیاست‌های کلی نظام و سازمان صداوسیما باشد.
معمولا فیلم‌ها و مجموعه‌هایی برای پخش انتخاب می‌شوند که نشان‌دهنده سبک زندگی صحیح و دارای پیام‌های اخلاقی مناسب باشند. پیام‌هایی از قبیل استکبارستیزی، ظلم‌ستیزی و عدالت‌خواهی، نقد سیستم سرمایه‌داری، بازنمایی ارزش‌های انسانی، تحکیم بنیان خانواده، پشتکار و اراده دستیابی به اهداف، شجاعت، محیط زیست، کمک به همنوع، کار گروهی و ... در اولویت انتخاب و پخش قرار دارند.
فارغ از این سیاست‌ها، شبکه‌های سیما اولویت‌های پخش متفاوتی دارند که انتخاب آثار برای هر یک از آن‌ها براساس این اولویت‌ها انجام میشود. به‌طور مثال در شبکه یک، فیلم‌های شاخص و مهم سیاسی و اجتماعی، در اولویت قرار دارند. شبکه دو آشیانه فیلم‌های خانوادگی است و شبکه سه و تهران نیز متولی اصلی پخش فیلم‌های سینمایی حادثه‌ای، ورزشی و جوانپسند هستند. شبکه چهار فیلم‌های هنری و مناسب مخاطب خاص، زندگینامهای، علمی ــ تخیلی و تاریخی را در اولویت قرار داده است. شبکه‌های پویا و امید هم به‌عنوان شبکه‌های مختص کودک و نوجوان طبعا فیلم‌های مرتبط با این بازه‌های سنی خاص را پخش می‌کنند. گلچین این آثار و برخی آثار دیگر در ژانر‌هایی مانند فیلم‌های ترسناک که شبکه‌های اصلی نمی‌توانند استفاده کنند، از شبکه نمایش پخش میشود. در حوزه سریال هم شبکه‌های تماشا، چهار، تهران و امید تلاش دارند تا سریال‌های روز دنیا را از اقصی‌نقاط جهان انتخاب و پخش کنند.
یکی از اتفاقاتی که در سال‌های اخیر به‌ویژه نمود بارزی در انتخاب آثار خارجی برای پخش از سیما داشته، این است که انتخاب آثار محدود به یک کشور یا حوزه جغرافیایی خاص نمی‌شود، بلکه تلاش میشود گزینش آثار از مناطق و کشور‌های مختلف باشد تا به این ترتیب تنوع بیشتری به آنتن داده شود و ذائقه گروه‌های مختلف مخاطبان نیز لحاظ شود. این موضوع باعث میشود که مخاطب در عین حال آثاری را از تلویزیون ببیند که شاید در بیرون در دسترس او نباشند یا توجه زیادی به آن‌ها نشده باشد، در حالی که این تولیدات گاه بسیار ارزشمند بوده یا به لحاظ محتوایی و فرهنگی برای مخاطب ایرانی می‌تواند جذابیت ویژ‌های داشته باشند.
در ادامه این روند، چه آثار نمایشی جدیدی قرار است به آنتن برسد؟
سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی جدید بسیاری از ابتدای سال تاکنون پخش شده‌اند. به‌طور مثال از ابتدای اردیبهشت تا پایان شهریور امسال، بیش از ۱۳۰ فیلم سینمایی جدید از شبکه‌های سیما پخش شده که این عدد دوبرابر فیلم‌های سینمایی جدید پخششده در دوره مشابه سال گذشته است. از سوی دیگر و در خصوص پخش مجموعه‌های تلویزیونی، در شش ماه نخست امسال ۵۲ عنوان معادل ۵۵۹ قسمت سریال جدید از شبکه‌های سیما پخش شده است. تا پایان سال نیز فیلم‌ها و سریال‌های بسیاری در نوبت پخش برای اولین‌بار قرار دارند که می‌توان به فیلم‌های مرز یاغیان (۲۰۲۴)، روز دوازده دسامبر (۲۰۲۳)، پلیدی وجود ندارد (۲۰۲۳)، آخرین توقف در یوما (۲۰۲۳)، آشپزخانه (۲۰۲۳)، خطوط ناموزون (۲۰۲۲)، فضانورد (۲۰۲۴)، آسیاب (۲۰۲۳)، در قلب دستگاه (۲۰۲۲)، قلب مبارز (۲۰۲۴)، محاصره (۲۰۲۳)، کاداک سینگ (۲۰۲۳)، آنالوگ (۲۰۲۳) و سریال‌های پرطرفدار ته جویونگ، سفیدپوشان، شرافت، ریپلی، ورا، شب‌شکن، لوله‌کش‌های کاخ سفید، روزنامه‌نگار، صورت فلکی، پادشاه زمستان، پلیس قبیله، دادستان بد، آزمایش قدرت، برادران رقیب و قسمت‌های جدید سریال معروف پوآرو اشاره کرد.
نظارت بر محتوای آثار تامینی و تطابق آن با فرهنگ و سیاست‌های کشور به چه ترتیبی انجام میشود؟
فرآیند نظارتی و بازبینی آثار در چندین مرحله انجام میشود. گروهی از کارشناسان اداره‌کل تأمین و رسانه بین‌الملل که همگی دانش‌آموخته رشته‌های مرتبط با تلویزیون و سینما هستند و بر یک یا چند زبان خارجی تسلط دارند، آثار را با ضوابط و چارچوب‌های پخش سیما تطبیق می‌دهند. پس از آن عناوین قابل پخش در شورا‌های تخصصی و با حضور کارشناسان خبره بررسی می‌شوند و در اختیار شبکه‌ها قرار می‌گیرند. در داخل شبکه هم این آثار چندین مرتبه در واحد‌های تأمین و واحد پخش ارزیابی می‌شوند. با توجه به حساسیت پخش عناوین خارجی برای مخاطبان کودک و نوجوان، آثار مرتبط با این بازه سنی با دقت و نظارت بیشتری بررسی می‌شوند. فرآیند نظارت در تمام این مراحل مطابق با ضوابط پخش آثار خارجی از صداوسیماست که خود در راستای سیاست‌های کلی نظام است و طی این مراحل بازبینی و نظارت دقت و توجه ویژ‌های صورت میگیرد تا آثار انتخابشده آثاری سالم و پاکیزه باشند که با سیاست‌های کلی نظام منافاتی نداشته باشند و در عین حال بیشترین قرابت ممکن را با فرهنگ ایرانی ــ اسلامی داشته و برای مخاطب ایرانی سودمند و جذاب باشند.
روند کلی تهیه و تأمین این آثار چگونه است؟
روند تأمین آثار این‌گونه است که در مرحله اول این عناوین توسط تیم جست‌وجو از منابع مختلف رصد و دریافت می‌شوند. پس از آن، این برنامهها مورد ارزیابی و بازبینی دقیق توسط کارشناسان قرار می‌گیرند. عناوینی که از این مرحله عبور می‌کنند، در شورا‌های تخصصی مختلفی عرضه می‌شوند تا شبکه پخش‌کننده آن مشخص شود. در ادامه، در خصوص خرید حق پخش عناوین توزیع‌شده بین شبکه‌ها و دریافت متریال قابل استفاده اقدام میشود و پس از خرید حق پخش، عناوین در اختیار شبکه‌ها قرار می‌گیرند تا فرآیند آماده‌سازی که شامل ترجمه، اصلاح متن و تصویر و دوبله میشود، شروع شود و در پایان نیز در جدول پخش قرار گیرند.
همکاری ۲۵۰ گوینده با واحد دوبلاژ سیما
دوبله یا زبان‌گردانی علاقه‌مندان زیادی در سراسر ایران دارد. شاید به‌دلیل هنرمندان شناخته‌شده یا جذابیت‌های این حرفه است که کودکان، نوجوانان و جوانان بیش از پیش، دوبله‌های آثار بین‌المللی را از قاب تلویزیون تماشا می‌کنند. البته شاید این روز‌ها پلتفرم‌ها یا شبکه‌های اینترنتی هم فرصتی برای دنبال‌کردن این آثار باشد، اما مخاطبان بیشتر دوست دارند این آثار را از شبکه‌های مختلف تلویزیونی ببینند؛ چراکه از گذشته دوبله‌های جذاب و حرفهای از تلویزیون روی آنتن رفته است. به بهانه دوبله و آثار در حال دوبله این روز‌های تلویزیون، با فرشید شکیبا، مدیر دوبلاژ تلویزیون گفتگو و روند این روز‌های دوبله تلویزیون را بررسی کردیم. وی در خصوص حضور چهره‌های پیشکسوت دوبله به جام‌جم می‌گوید: از جمله هنرمندانی که این روز‌ها با دوبله تلویزیون کار می‌کنند، می‌توان به محمود قنبری، زهره شکوفنده، منوچهر والی‌زاده، سعید مظفری، ناهید امیریان، نصرا... مدقالچی، ناصر ممدوح، مینو غزنوی، مهوش افشاری، اکبر منانی، ژرژ پطرسی، داوود نماینده، تورج نصر، تورج مهرزادیان، جواد پزشکیان، ناهید شعشعانی، محمدعلی دیباج، عباس نباتی، مهین برزویی، زویا خلیل‌آذر، مرضیه صفی‌خانی، منوچهر زنده‌دل، افشین زی‌نوری، علیرضا باشکندی، بهمن هاشمی، سعید شیخ‌زاده، رضا آفتابی، اردشیر منظم، شروین قطعه‌ای، رزیتا یاراحمدی، ژیلا آژیر، مهسا عرفانی، میرطاهر مظلومی و بسیاری از هنرمندان دیگر اشاره کرد. در مجموع ۲۵۰ گوینده و دوبلور در واحد دوبلاژ سیما داریم و حدود ۴۰ مدیر دوبلاژ که در این مجموعه کار می‌کنند.
شکیبا همچنین در خصوص نحوه تست‌گرفتن از علاقه‌مندان برای ورود به حوزه دوبله عنوان می‌کند: بیش از ۴۰۰۰ نفر برای تست، ثبت‌نام کردند که از ۱۵۰۰ نفر تست گرفتیم. بنا داریم صدا‌های جدید را شناسایی کرده و فضایی برای ورود علاقه‌مندان به دوبله ایجاد کنیم تا این‌ها با در بسته مواجه نشوند. تست‌هایی قبلا گرفته شده و افرادی در کارگاه‌های آموزشی حضور پیدا کرده‌اند. شیوه‌نامه‌ای هم برای جذب گویندگان و دوبلور‌ها طراحی شده که جذب و آموزش با برنامه‌ریزی همراه باشد.
مدیر دوبلاژ تلویزیون همچنین می‌گوید: در گذشته تنها فیلم، سریال یا مستند دوبله می‌شد، اما امروز با رصد همکاران‌مان در اداره کل تأمین برنامه و رسانه بین‌الملل، آثاری برای مناسبت‌های مختلف آماده می‌کنیم که به‌طور مثال می‌توان به آثار مرتبط با حج، محرم، بهینه‌سازی مصرف انرژی، انرژی هسته‌ای و حتی رخداد‌های مهم سیاسی، فرهنگی و اقتصادی اشاره کرد. یکی از مهم‌ترین موضوعات، توجه به مناسبت‌های ملی و بین‌المللی است که لازم بود آثار مختلفی را که در شبکه‌های دنیا پخش میشود، شناسایی کنیم که این مهم، به‌درستی در اداره کل تأمین رصد و پس از شناسایی آثار برای ترجمه و دوبله، به واحد دوبلاژ تلویزیون ارسال میشود. دوبله تیک‌تاک، مستند‌های مرتبط با فلسطین و غزه، موضوع برق، کم‌آبی و... از مهم‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌رود.
گویندگان و مدیران دوبلاژ هم نسبت به اتفاقات روز، مطالعه و تسلط خوبی دارند و همین موضوع سبب افزایش کیفی این‌گونه آثار شده است. همچنین با همکاری شبکه یک، فرآیند آماده‌سازی و دوبلاژ سه عنوان از تولیدات پرس تی‌وی برای پخش هفتگی در شبکه یک در دستور کار قرار گرفت. برنامه «شکاف اقتصادی» با رویکرد سیاسی ــ اقتصادی و تحلیل امور اقتصادی کشور‌های مختلف دنیا و سیاست‌های متمرکز این کشور‌ها جهت ایجاد شکاف در اقتصاد وابسته به دولت‌های غربی به‌ویژه آمریکا، برنامه «ایران‌تک» با رویکرد بررسی و تحلیل حوزه‌های مختلف تکنولوژی و وضعیت کشورمان در این حوزه و همچنین برنامه «ده دقیقه» با رویکرد تحلیل سیاسی و نحوه تقابل ایران در منطقه علیه قدرت‌های غربی و رژیم اشغالگر قدس، برنامه‌هایی بودند که در دوبلاژ سیما دوبله شدند.
وی همچنین در بیان گزارشی از فعالیت‌های صورت‌گرفته در واحد دوبلاژ تلویزیون عنوان می‌کند: واحد دوبلاژ از ابتدای امسال، ۱۳۶ عنوان فیلم سینمایی جدید دوبله کرده که این‌ها جدا از فیلم‌های نوروزی بود. همچنین ۶۴ عنوان سریال شامل ۹۴۲ قسمت آماده کردیم. در عین حال ۹۰ عنوان مستند شامل ۶۸۶ قسمت را دوبله کردیم. این کار‌ها برای شبکه‌های یک، دو، سه، چهار، پنج، نمایش، کودک، سیمای استان‌ها، مستند، مرکز صبا (تمامی تولیدات مرکز صبا را ما در واحد دوبلاژ آماده می‌کنیم)، امید، ورزش، سلامت و تماشا تدارک دیده شده است.
شکیبا همچنین می‌گوید: درباره نحوه انتخاب آثار باید گفت پیش از این، بیشتر انتخاب‌ها مربوط به چند کشور بود، اما رویکرد جدیدی در تلویزیون اتفاق افتاده که این آثار از تمامی کشور‌ها انتخاب میشود. ما ۶۰ مترجم در واحد دوبلاژ تلویزیون داریم که به ۱۲ زبان زنده جهان آثار را ترجمه می‌کنند. به‌طور کلی فیلم‌ها نسخه انگلیسی هم دارند، اما مترجمانی در زبان‌های کره‌ای، روسی، فرانسوی و... کار‌ها را انجام می‌دهند. فیلم‌های انتخابشده از ۹۰ کشور است و گستره انتخاب آثار صرفا آثار کره‌ای نیست. شاید پیش از این گفته می‌شد که تلویزیون تنها آثار کره‌ای را روی آنتن می‌برد. هرچند آثار کره‌ای هم جذابیت و مخاطب دارد، اما تلاش کردیم از کشور‌ها و زبان‌های مختلف، آثار متنوعی را ترجمه و دوبله کنیم. در واقع ریل سریال‌های کره‌ای را هنوز داریم، اما در کنارش آثاری از کشور‌های دیگر هم تهیه کردیم. اگر سریال‌های شبکه تماشا و چهار را در مدت اخیر نگاه کنیم، می‌بینیم که این تنوع بیشتر هم شده است. مثلا سریال داجر زبردست (۲۰۲۳) استرالیاست. به‌طور کلی، تنوع آثار آن‌قدر گسترده شده که مخاطب می‌تواند انتخاب کند چه بخشی را ببیند.
مدیر دوبلاژ سیما همچنین به نیاز شبکه‌ها اشاره می‌کند که از فاکتور‌های پخش مجموعه‌های مختلف از شبکه‌هاست. او عنوان می‌کند: این آثار در شبکه‌های مختلف و براساس نیاز شبکه‌هاست. مثلا شبکه‌های دو و سه عموما سریال‌های ایرانی دارند و خیلی فرصت پخش سریال‌های خارجی را ندارند، اما شبکه‌های چهار، تهران و تماشا باکس ثابت سریال دارند. پیش از این سریال‌های دوبله‌شده، برای سال‌های دورتر بوده، اما اکنون سراغ آثار جدید رفته‌ایم و بیشتر محصول سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ بوده‌اند. مثلا سریال بازی مرگ محصول ۲۰۲۳ کره جنوبی و مردان قانون محصول ۲۰۲۳ آمریکاست. مثال دیگر سریال منطقه دوردست بود که محصول آمریکا و استرالیا بود. در شبکه تهران هم آثار جدیدی روی آنتن رفته است. به‌عنوان مثال منو ترک نکن محصول ۲۰۲۳ ایتالیاست. یک سریال دیگر به نام ۵۰ مترمربع دوبله کردیم که محصول ۲۰۲۱ ترکیه و بسیار مشهور بود. در عین حال بخش‌هایی از سریال هشدار برای کبری ۱۱ دوبله نشده بود که آن را شروع کردیم. مثال دیگر، فصل‌های ۱۰، ۱۱، ۱۲ و ۱۳ سریال پوآرو بود که دوبله نشده بود و سراغ آن رفتیم و در حال آماده‌کردن آن هستیم.
وی در خصوص نحوه انتخاب آثار هم این‌طور بیان می‌کند: شورایی در اداره کل تأمین برنامه و رسانه بین‌الملل وجود دارد که مدیران تأمین شبکه‌ها در آن حضور دارند. آثار در آن شورا، بررسی و ارزیابی میشود تا براساس نیاز شبکه، انتخاب شود و طیف گسترده‌ای از مجموعه در شبکه‌های مختلف روی آنتن برود.
شکیبا درباره بررسی محتوایی آثار هم می‌گوید: شورا آثار را انتخاب و محتوای کار را ارزیابی می‌کند تا اگر قابل پخش از تلویزیون بود، دوبله شود. البته این را هم باید گفت که سریال‌های تولیدشده در جهان از ابعاد مختلف قابل ارزیابی است. در عین حال، شبکه‌ها برای انتخاب آثار و پخش آن، دقت‌نظر لازم را دارند. مثلا شبکه چهار بیشتر سراغ آثاری می‌رود که معناگرا و مرتبط با مخاطبان این شبکه است. شبکه تماشا در هر ساعتی، مخاطب خاص خود را دارد و براساس آن، آثار را انتخاب می‌کند.
مدیر دوبلاژ سیما به مسأله اولویت‌های سازمان صداوسیما برای انتخاب آثار هم اشاره کرده و عنوان می‌کند: مرکز پژوهش سنجش و افکار صداوسیما ارزیابی‌های دوره‌ای دارد و همزمان، اداره کل روابط‌عمومی سازمان هم، بازخورد‌های تماس‌های مردمی را میگیرد و علاقه‌مندی‌های آن‌ها را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. شاید برخی از این سریال‌ها خارج از تلویزیون دوبله شود، اما نکته مهم و انتظار مردم این است که آن را با دوبله تلویزیون ببینند، چون دوبله تلویزیون از گذشته مرکز بزرگان دوبله بوده و بسیاری از پیشکسوتان این حوزه هنوز حضور دارند و کار می‌کنند. همچنین تلاش کردیم در کنار بزرگان دوبله، تازه‌کار‌ها یا جوانان را هم داشته باشیم. در واقع دوبله با این روش، نوعی کارگاه انتقال تجربه است.
شکیبا در خصوص نحوه خرید برخی آثار هم این‌طور می‌گوید: اداره کل تأمین برنامه و رسانه بین‌الملل، متولی تهیه آثار است. مثلا در موضوع فلسطین مجموعه‌ها را رصد می‌کند تا مشخص شود چه آثاری دوبله میشود. بعد از بررسی آثار، خودشان مراحل مختلف برای خرید آثار را طی می‌کنند.
دانشیار حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بین‌الملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
یک کارشناس روابط بین‌الملل در گفتگو با جامجمآنلاین مطرح کرد
