سالمندان برکت‌های زندگی

موی سفید و چین و چروک‌های پیشانی‌شان از عمری کاروتلاش حکایت دارد. هر‌یک از این خطوط که بر چهره‌شان نشسته است روایتی از رنجی عمیق و تلاشی فزاینده حکایت دارد‌. برف سفید پیری در سنگ زیرین آسیاب بودن و موهای‌شان نشسته است. چشم‌های‌شان گرچه برای سوزن‌کردن نخ یا خواندن واژه‌های نقش بسته روی کاغذهای کتاب،سو ندارد اما با یک نگاه می‌توانند ذهنت را بخوانند وآنچه را که تو در آینه نمی‌بینی در خشت خام ببینند و بخوانند!این سالمندان که امروزناتوان و شاید محتاج به من و شما شده‌اند، روزی خودشان یکی از بازیگران مهم و اصلی چرخاندن چرخ‌های مملکت بوده‌اند و جایگاهی مهم و ویژه داشته‌اند. پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایی که در نقش کارمند، کارگر، معلم یا صنعتگر و هنرمند در طول عمر بابرکت‌شان توانسته‌اند کارهای بزرگی را انجام داده و خیرهای کثیری را به دیگران برسانند،حالا بعد از عمری خدمت و مجاهدت به سن پیری و ناتوانی رسیده‌اند و بازنشسته شده‌اند. بازنشستگان ارزشمندی که از این به بعد باید به‌شکلی ویژه‌تر چشم و چراغ و نخ تسبیح خانواده و فامیل باشند و وجود پربرکت‌شان همچون چلچراغی در میانه خانواده و خانه بدرخشد اما در مواجهه با سالمندان یا بازنشستگانی که ممکن است پدر، ‌مادر یا پدربزرگ و مادربزرگ یا حتی دوست و همسایه ما باشند، باید چگونه رفتار کرد؟ 

احترام و نه ترحم  
سالمندی یکی از دوره‌های سنی است که همه ما پشت سر خواهیم گذاشت و قرار نیست افراد در دوره سالمندی به یکباره نادان و بی‌توان شوند. در خیلی از کشورها پروژه جدی استفاده از نیروهای بازنشسته برای توانمند ماندن آنها به‌کار گرفته می‌شود که نتایج خوبی دارد. زمانی که افراد سالمند از توانایی خودشان ناامید می‌‌گردند، کم‌کم از نظر روحی فرسوده‌تر می‌شوند. رفتار دیگران هم خیلی موثر است. اگر با سالمندان رفتاری از روی ترحم شود، آنها بهتر از هر‌کسی این واقعیت را درک می‌کنند و از این‌که موقعیت قابل ترحم دارند سخت دلگیر می‌شوند. این رفتارها باعث پسرفت آنها می‌شود. سالمندانی که حس توانمندی بیشتری داشته باشند و مسئولیت‌های زندگی بر‌عهده آنها باشد، سالمندی باکیفیت‌تری را سپری می‌کنند. پس به یکباره سالمندان خانواده خود را از همه کارها کنار نگذارید و به تناسب شرایط و توانایی به آنها مسئولیت بدهید و از آنها مشورت بخواهید تا احساس مفید بودن در آنها زنده نگه داشته شود. 

رعایت احترام در برخورد   
حس احترام و عزت برای سالمندان بیش از چیزی که فکر کنیم اهمیت دارد و باعث سلامت روان آنها می‌شود. اگر سالمندان احساس کنند مدام به آنها دستور داده می‌شود، حس ناخوشایندی پیدا می‌کنند. بنابراین سعی کنید حتی در برنامه‌ریزی‌هایی که برای سلامت آنها دارید، با خودشان مشورت کرده و به گونه‌ای رفتار کنید که احساس کنند حق انتخاب دارند و شما خواسته آنها را به رسمیت می‌شناسید. پرسش درباره این‌که از بین غذاهای مجاز و سلامت کدام را دوست دارند یا همراهی آنها برای ورزش و پیاده‌روی، می‌تواند حس خوبی را به آنها منتقل کند و احساس نکنند مانند کودکان با آنها رفتار می‌کنید. 

توجه به سلامت   
سالمندان نیاز به چکاپ منظم دارند و باید تحت نظر پزشک باشند. سالمندان و کودکان شکننده‌تر از جوانان و میانسالان هستند. سالمندان به علت کهولت می‌توانند سلامتی کلی خود را به علت‌های کوچک از دست بدهند. اگر سالمندی در اطراف خود داریم، باید حواس‌مان باشد و بیش از سایر اعضای خانواده مراقب سلامت او باشیم و به‌صورت دوره‌ای او را نزد پزشک ببریم و آزمایش‌های لازم را برای چکاپ سلامت او انجام دهیم. 

کنترل رفتار غیرکلامی  
گاهی اوقات یک نگاه یا یک رفتار ما می‌تواند یک سالمند را از درون بشکند. احساسات ما در چهره ما مشخص می‌شود و بهتر است نگاه و رفتار خودمان را ارزیابی کنیم و به‌وسیله آن حس منفی به سالمندان ندهیم. فراموش نکنیم سالمندی که امروز به‌عنوان پدربزرگ یا مادربزرگ ممکن است به مراقبت‌های ما نیاز داشته باشد روزگاری مراقب ما بوده و از این مهم‌تر ما هم این مرحله از عمر را سپری خواهیم کرد.

رفتار صبورانه  
رفتار با بسیاری از افراد مسن به‌خصوص آنهایی که دچار بیماری یا ناتوانی‌هایی هستند، به صبوری بیشتری نیاز دارد. حرکات آهسته، فراموشی و... در بسیاری از سالمندان وجود دارد که خیلی اوقات باعث از بین رفتن عزت‌شان می‌شود. بهترین راه، همدلی با سالمندان است. مثلا جملاتی مانند «آرام راه می‌رود چون دست‌و‌پنجه نرم‌کردن با پوکی استخوان ساده نیست» به شما کمک می‌کند موقعیت سالمند را از زاویه‌ای همدلانه ببینید.

برقراری ارتباط موثر 
 سالمندان را تنها نگذارید و سعی کنید با آنها ارتباط برقرار کنید. تنهایی برای سالمندان می‌تواند کشنده باشد و به روح و روان‌شان آسیب جدی وارد کند. یکی از بهترین راه‌های برقراری ارتباط موثر با سالمندان، پرسیدن سؤال از آنهاست. مهم است که سالمندان در برقراری ارتباط با دیگران احساس استقلال داشته باشند. به همین دلیل به جای آنها تصمیم نگیرید. در عوض درباره اقدامات مدنظر از آنها نظرخواهی کنید. 

مشارکت‌دادن سالمندان در امور روزمره   
در فعالیت‌های عادی و روزمره زندگی سالمندان را مشارکت دهید. به‌عنوان مثال از آنها بپرسید که برای ناهار چه چیزی میل دارند؟ حتی می‌توانید چند گزینه به آنها پیشنهاد دهید تا از بین آنها غذای مورد علاقه‌شان را انتخاب کنند. تجربه مهم‌ترین اندوخته سالمندان است. از آنها درباره تجربیات‌شان سؤال بپرسید و با علاقه پای پاسخ‌های‌شان بنشینید. به این ترتیب باب گفت‌وگوی سالم بین شما و افراد مسن به مرور زمان باز می‌شود.

کودکانه رفتار نکنید   
سالمندان ممکن است نیازمند مراقبت باشند و لازم باشد گاهی درست مانند کودکان حواس‌مان به آنها باشد اما نباید فراموش کنید سالمند، کودک نیستند.پس هنگام صحبت‌کردن باسالمندان باید کاملا مراقب رفتار خود باشید. به هیچ‌وجه لازم نیست برای برقراری ارتباط موثر با سالمندان از زبان کودکانه استفاده کنید.همین که کلمات را باصدای بلند و شمرده بیان کنید برای کمک به درک بهتر آنها کفایت می‌کند.

توجه به رژیم غذایی   
با بالارفتن سن بیشتر ازدوران جوانی باید به بخور ونخورها توجه کرد و رژیم غذایی سالم‌تری داشت. اگر شما سالمندی در خانواده دارید که قادر نیست غذای خودش را تهیه کند، باید حواس‌تان باشد تا غذاهایی که می‌پزید، برای آنها هم سلامت باشد و از نظر روغن، نمک و دیگر موضوعات در پخت و پز غذای آنها، رعایت کنید تا دچار چالش و تشدید بیماری‌هایی مانند فشار خون یا دیابت نشوند. 

دوره فرهیختگی 
در مکتب اسلام سالمندان از موقعیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و همواره به تکریم آنان توصیه شده تا جایی که احترام به پدر ومادر و بزرگ‌ترها، مصداق تعظیم شعائر اسلامی به‌شمار می‌رود. ریشه‌ این ماجرا هم مشخص است؛ چراکه احترام به بزرگ‌ترها و سالمندان در خانواده، فامیل و جامعه موجب تحکیم ارزش‌ها و روابط اجتماعی می‌شود. چنان‌که در روایات دینی در خصوص ارزش معنوی و اجتماعی آنان به «مایه برکت»،«افزایش رحمت» و«نعمت‌های الهی»اشاره شده وشأن و منزلت آنها به قدری است که پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند: «احترام به سالخورده امت من،احترام نهادن به من است همچنان‌که امام صادق(ع) می‌فرماید: «از ما نیست کسی که به بزرگسالان ما حرمت ننهد.»
درکنار تاکیدات‌دینی وباورهای مذهبی،درفرهنگ غنی ایرانی هم حفظ حرمت وجایگاه والای افرادسالمند به‌عنوان بزرگان و ریش‌سفیدان، مورد تاکید قرار دارد.به گونه‌ای که درادبیات و فرهنگ ایرانی، سالمندی و پیری را دوران پختگی انسان‌ها می‌دانند و بر مشورت گرفتن از ریش‌سفیدان و حفظ حرمت آنها تاکید شده است. این تاکیدات تا بدآنجاست که توصیه می‌شود هروقت در کارها به مشکل خوردید، سراغ بزرگ‌ترها بروید و از آنها چاره‌جویی کرده، به توصیه‌های‌شان عمل کنید؛ چراکه پیران آنچه را در خشت خام می‌بینند، جوانان در آینه نمی‌بینند.چنین پیشینه و سبقه دینی و فرهنگی به نامگذاری ۲۵ ذی‌الحجه تحت عنوان روز خانواده و تکریم بازنشستگان در تقویم رسمی کشور انجامید که به شأن نزول آیه «هل اتی» درسوره «انسان» اشاره داردوموکدا خانواده و استحکام پایه‌های آن را مورد خطاب قرار می‌دهد. حضور ارزشمند افراد با تجربه در کانون خانواده، می‌تواند به این استحکام کمک شایانی کند. در واقع حضور و راهنمایی‌ بزرگ‌تر‌ها می‌تواند منجر به استحکام خانواده و بهبود روابط میان اعضای آنها شود. بنابراین نباید نقش بزرگ‌ترها را در کانون خانواده و جامعه نادیده گرفت. چراکه بازنشستگی و کهنسالی، مرحله پختگی زندگی انسان‌ها و وجه تمایز از دیگر افراد جامعه و تشخص یافتن است. از این رو است که کهنسالان را فرزانگان جامعه خوانده و دوران بازنشستگی را دوره فرزانگی و فرهیختگی می‌دانند. بنابراین دوران سالمندی و بازنشستگی برای افراد شاغل دوارن کناره‌گیری و انزواطلبی نیست بلکه افراد سالمند تجربه‌های ارزشمندی دارند که می‌تواند در اختیار جوان‌ترها قرار بگیرد و همچنین با قائل شدن نقش‌های مختلف، متناسب با شرایط و توانمندی آنها می‌توان احساس مفید و موثر بودن را در افراد سالمند زنده نگه داشت و به سلامت روان و حتی سلامت جسمی آنان کمک کرد.