سلامت فردی و اجتماعی در گرو سلامت خانواده

این که ما چگونه کودکی خود را می‌گذرانیم یا در بزرگسالی چکاره می‌شویم و چه سرنوشتی در انتظارمان است، همه و همه تا حد زیادی به خانواده‌ای که در آن متولد می‌شویم، بستگی دارد. بر این اساس می‌توان گفت سرنوشت ما آدم‌ها با خانواده‌های‌مان گره خورده و همین مسأله هم اهمیت موضوع خانواده را به خوبی روشن می‌کند. مسأله خانواده و اهمیت آن تا به آنجاست که مجمع جهانی سازمان ملل روزی را به ‌عنوان روز جهانی خانواده اعلام کرده است و در تمام دنیا این روز گرامی داشته می‌شود. در واقع این روز بهانه‌ای است تا در جوامع مختلف به مسأله خانواده و اهمیت آن بیشتر توجه شود و چالش‌ها و آسیب‌های خانواده مورد بحث و بررسی قرار گیرد تا این نهاد مهم و زیربنایی، از هر گزندی محفوظ بماند چرا که سلامت فردی و اجتماعی  در گرو سلامت خانواده است. 

رضایت خاطر اعضا
نخستین ویژگی‌های خانواده سالم این است که اعضا احساس خوبی نسبت به خانواده خود دارند و از این‌که زمانی را در خانه و کنار سایر اعضای خانواده بگذرانند خوشحال خواهند شد. در خانواده‌های ناسالم اعضا معمولا تمایلی به حضور در خانه ندارند و تلاش می‌کنند تا برنامه‌هایی را بیرون از خانه برای خود تدارک ببینند اما در یک خانواده سالم اعضا از این‌که در پایان روز به خانه برمی‌گردند، احساس خوشحالی می‌کنند و حتی ممکن است برخی برنامه‌ها را برای بودن در خانه لغو کنند. 

صمیمیت به همراه رعایت حد و مرزها 
در یک خانواده سالم، اعضای خانواده با یکدیگر کاملا دوست و صمیمی هستند اما این صمیمیت به معنی عبور از خط قرمزها و مرزهای یکدیگر نیست. صمیمیتی که دراین خانواده‌ها حاکم است باعث می‌شود اعضا درعین صمیمیت،نظرات متفاوت ازسایر اعضا را به‌ راحتی بیان کرده ومورد بحث قراردهند.دراین شرایط افراد حق دارند نظرات متفاوتی داشته باشند وقرارنیست همه عین هم فکر کنند.منحصر به‌فرد بودن تفکرات اعضا، ارزش محسوب می‌شود و به آنها هویت اجتماعی مخصوص خود را می‌دهد. 

اولویت دادن به خانواده   
دریک خانواده سالم اعضا برای بهبود شرایط خانواده تلاش می‌کنند و به‌جای توجه به خود، منافع تمامی اعضای خانواده را در‌نظر می‌گیرند. این در حالی‌است که در یک خانواده ناسالم هریک ازاعضا صرفا به دنبال سودوزیان خود است واهمیتی به دیگر اعضای خانواده نمی‌دهد. 

مسئولیت‌پذیری و تقسیم وظایف
زندگی خانوادگی با مسئولیت‌های متعددی همراه است. از خرید گرفته تا پخت و پز و نظافت وبسیاری ازموضوعات دیگری که یک زندگی گروهی با خود به همراه دارد اما اگر بنا باشدهمه این کارها به‌عهده یکی دو نفرازاعضای خانواده باشد، بعد از مدتی این افراد دچارفرسایش شده وهمین مسأله هم موجب فاصله‌وشکل‌‌گیری اختلافات بین اعضای خانواده خواهدشد.بنابراین یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های خانواده سالم همین مسئولیت‌پذیر بودن اعضای آن است. انجام کامل مسئولیت‌ها، تعهد و پایبندی را در افراد تقویت می‌کند.این امر برای زندگی آینده فرزندان هم بسیارمفیداست‌؛ زیرا درزندگی مشترک‌شان امور را به بهترین نحو مدیریت می‌کنند. 

توجه به نیازهای یکدیگر   
نیاز به امنیت، عشق، احترام و آرامش از نیازهای اصلی هر فردی محسوب می‌شود تا بتواند سلامت روانی خود را تضمین کند و کانون خانواده یکی از بهترین جاهایی است که شما می‌توانید این نیازها را در یکدیگر شناسایی و تأمین کنید. شما به‌عنوان اعضای یک خانواده سالم در مقابل شناسایی نیازهای یکدیگر و تلاش برای برطرف کردن آن مسئول هستید‌؛ چرا که خانواده سالم بدون در‌نظر گرفتن نیازهای اعضا وجود ندارد. 

همدلی و احترام متقابل  
همدلی، انسجام و احترام امری بسیار مهم و ضروری برای هرخانواده‌ای است که تمامی این موارد ازداشتن وحدت سرچشمه می‌گیرد.مادر ازارکان اصلی و تعیین‌کننده دراین امر به‌شمارمی‌رود. مادرهاعموما خود را مسئول رفع کدورت وایجاد صمیمیت بین اعضای خانواده می‌دانندوبه آنهامتحدشدن‌راآموزش‌می‌دهند.افرادی که درمحیط‌خانواده اتحادرافراگرفته‌اند،جامعه‌ای متحد‌ را‌می‌سازند.‌

واقع‌بینی در شناسایی مشکلات    
مشکلات و بحران‌ها در زندگی یکی از بدیهیاتی است که همه با آن مواجه می‌شویم. تفاوت میان آدم‌ها و به‌خصوص تفاوت میان خانواده سالم و ناسالم در شیوه مواجهه با این بحران‌هاست. هنگامی‌که خانواده سالم دچار بحران می‌شود، اعضا نسبت به شناسایی و پیدا کردن راه‌حلی برای مشکل، حساسیت داشته و این کار را با واقع‌بینی انجام می‌دهند. برای مثال مشکلاتی مانند اعتیاد یا بحران‌های مالی در خانواده سالم باعث می‌شود تا اعضا برای خروج از بحران و بهبود شرایط عضوی از خانواده که دچار مشکل شده، فعالیت کنند. این درحالیست که در یک خانواده ناسالم افراد برای فرار از مقصر شناخته شدن، سرزنش شدن‌ یا به‌دلیل ترس از قضاوت دیگران، مشکلات را انکار می‌کنند.

انسان سالم در خانواده سالم
همه ما عشق و علاقه خاصی به اعضای خانواده خود داریم. پدر، مادر، خواهرها و برادرهای ما انگار بخشی از وجودمان هستند و با شادی آنها شاد و با غم آنها اندوهگین می‌شویم. نهاد خانواده نخستین نهادی است که ما در آن اجتماعی شدن و تعامل با سایر انسان‌ها را تجربه می‌کنیم و می‌آموزیم و در این نهاد برای نخستین بار نقش‌هایی را تجربه می‌کنیم که زمینه‌ساز اجرای نقش‌های اجتماعی‌مان خواهد بود. نقش فرزندی برای ‌پدر و مادر و نقش خواهر یا برادر برای سایر بچه‌های خانواده نقش‌هایی هستند که به ما در فرآیند اجتماعی شدن کمک می‌کند و موجب می‌شود تا تجربه‌های تازه‌ای از زندگی را درک و اجرایی کنیم. به‌خصوص این‌که علقه‌های خونی و وابستگی عمیقی که در بین اعضای خانواده وجود دارد، موجب می‌شود تا سخت‌گیری‌های ایفای نقش در جامعه را نداشته باشیم و اعضای خانواده حتی در صورت اشتباه یکی از اعضا‌ یا کم‌کاری و کوتاهی در ایفای نقشی که آن را پذیرفته، اغلب از این مسأله چشم‌پوشی می‌کنند. این موضوع می‌تواند در سال‌های نخست زندگی که هنوز مسئولیت‌پذیری و پذیرش نقش‌ها برای افراد جا نیفتاده، در نهاد خانواده نقش‌های اجتماعی‌شان را بدون نگرانی جدی از عواقب اشتباه‌ یا کم‌کاری بیاموزند و تمرین کنند. همین چشم‌پوشی از خطاها و اشتباهات‌ یا تشویق و تنبیه‌های بجا، بخش مهمی از فرآیند تربیتی است که در نهاد خانواده رخ‌می‌دهد و از یک سو موجب تقویت روابط بین اعضای خانواده و علقه‌های عاطفی می‌شود و از سوی دیگر‌ فرد را برای پذیرش نقش‌های اجتماعی و مسئولیت‌های ناشی از آنها آماده می‌کند و به‌نوعی تمرینی جدی برای اجتماعی شدن است.با تمام اینها گاهی وقت‌ها خانواده کارکردهای لازم خود را ندارد و از یک ساختار سالم به ساختار بیمار تبدیل می‌شود و می‌تواند اعضای خود را دچار اختلالات عمیقی ‌کند.فردی که در خانواده‌ای سالم زندگی نکند و خانواده‌‌اش با چالش‌های متعدد‌ روان‌شناختی و رفتاری مواجه باشند، کمتر می‌تواند از سلامت روانی و اجتماعی برخوردار باشد و همین امر نیز موجب می‌شود تا با ورود به جامعه، هم خودش نتواند فردی موفق باشد و هم به دیگران آسیب برساند. به همین خاطر هم، خانواده و سلامت آن امری بسیار مهم و حیاتی است. 

چرا روز جهانی خانواده‌؟!
نهاد خانواده در همه جوامع به‌عنوان مهم‌ترین پایگاه انتقال عناصر فرهنگی، عقاید، آداب، دانش‌ها و مهارت‌ها به نسل جدید معرفی شده است. زیرا خانواده از یک سو زمینه‌ساز شکوفایی استعدادها و رشد جسمی، اخلاقی، اجتماعی، عاطفی و عقلانی کودکان و نوجوانان است و از سوی دیگر، عامل مؤثری در‌ شکل‌گیری ارزش‌ها، ایجاد فرهنگ و تمدن بشری به شمار می‌‌آید. لذا صاحب‌نظران تعلیم و تربیت، نهاد خانواده را مؤثرترین نهاد برای آموزش‌وپرورش غیر‌رسمی و اولین فضای مساعد برای ایجاد عادات مناسب تربیتی می‌دانند. در همه جوامع، خانواده مسئول حفظ نسل و اجتماعی‌کردن فرزندان است و ایجاد محیط مانوس و صمیمی و با مهر و محبت به‌عهده خانواده است.در دنیای غرب اما چالش‌هایی در زمینه خانواده به‌وجود آمده و با شکل‌های تازه‌ای از خانواده مواجهیم که نه فقط کارکرد مثبتی ندارند بلکه می‌توانند چالش‌برانگیز هم باشند. بر همین اساس و با عنایت به اهمیت نهاد خانواده از یک سو و همچنین مقابله با بحران خانواده در غرب، یک روز به‌عنوان روز جهانی خانواده انتخاب شده است.مجمع جهانی‌سازمان‌ملل براساس قطعنامه شماره۴۷.۲۳۷که درتاریخ۲۰ سپتامبرسال۱۹۹۳به تصویب رسید،۱۵می برابربا ۲۶اردیبهشت را روز جهانی خانواده اعلام کرده است. همه ساله چنین روزی به‌عنوان روز جهانی خانواده در کشورهای مختلف گرامی داشته می‌شود.البته درایران اسلامی نیز دولت و مردم با گرامیداشت روز جهانی خانواده، حمایت خاص خود را از کانون گرم خانواده اعلام می‌کنند.درجمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۸۶روز۲۵‌ذی‌الحجه به‌عنوان روز خانواده وتکریم بازنشستگان درتقویم رسمی کشور درج شده است.علت انتخاب این روز، ‌شأن نزول آیه «هل اتی» در سوره انسان که راجع به خانواده و استحکام پایه‌های آن است، می‌باشد. سوره هل اتی در روز ۲۵ ذیحجه در ‌شأن اهل بیت پیامبر‌(ص)نازل شد که پس از سه روز روزه و انفاق افطار خود، ازطرف خداوند اطعام شدند. با توجه به اهمیت پدر و مادر، شورای فرهنگ عمومی تصمیم گرفت روز تکریم از بازنشستگان و روز خانواده در تقویم رسمی کشور تلفیق شود که بهترین روز برای این منظور روز۲۵ذیحجه یعنی روز خانواده بود.هدف از گرامیداشت روز جهانی خانواده، اهمیت جوامع جهانی به خانواده به‌عنوان اصلی‌ترین رکن جامعه و برطرف کردن مواردی است که در دنیای امروز این کانون گرم زندگی را تهدید می‌کند.علاوه بر آن، روز جهانی خانواده فرصت مناسبی‌ برای ارتقای سطح آگاهی عمومی در مورد مسائل مربوط به خانواده و بسط آن در جوامع مختلف است.