سیاست خارجی مستقل تا پیش از انقلاب وجود خارجی نداشت

جواد منصوری کارشناس ارشد حوزه روابط بین الملل در گفتگو با جام جم آنلاین با اشاره به نگاه خاص بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نسبت به جایگاه بین المللی کشورمان تصریح کرد: نکته‌ حائز اهمیت اینکه ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای که دارد و همچنین برخورداری از منابع عظیم نفت و گاز و بواسطه آنکه در مسیر شاهراه ارتباطی قرار دارد همیشه اهمیت فوق العاده‌ای برای قدرت‌های بزرگ داشته است.

وی ادامه داد: تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی هر دولتی که بر سر کار می‌آمد اگر از پایگاه قوی مردمی برخوردار نبود مجبور بود به قدرت‌های بزرگ وابسته باشد، چون معمولا توان مقابله با فشار‌های قدرت‌های بزرگ برای تسلط بر منطقه را نداشت و نمونه آن را در دوره قاجار و اوج آن را در دوره پهلوی می‌بینیم.

سفیر پیشین ایران در چین با بیان اینکه هیچ گاه تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی چیزی به عنوان سیاست مستقل، اراده ملی و منافع ملی وجود خارجی نداشته است خاطرنشان کرد: حتی شاه در بیانیه‌ای که در ۱۴ مرداد ۱۳۵۷ خواند و از رادیو و تلویزیون پخش شد به صراحت می‌گوید که من قول می‌دهد از این پس مملکت براساس اراده ملی اداره شود. یعنی به صورت شفاف بیان می‌کند که تاکنون کشور مبتنی بر اراده ملی اداره نمی‌شد و بلکه قدرت‌های بزرگ بودند که بر سیاست خارجی و داخلی ایران تاثیر می‌گذاشتند.

این کارشناس حوزه روابط بین الملل با اشاره به اهمیت ایران برای زمامداران کاخ سفید گفت: بعد از سقوط شاه، کسینجر می‌گوید محمدرضا پهلوی نادرترین متحد ایالات متحده در جهان بود و با سقوط او، آمریکا دچار زیان و خسارتی شد که قابل جبران نیست و ایالات متحده برای منافع خود یک شاه جوان، ضعیف و اسیر دست انگلیس را تبدیل به یک جلاد شریر کرد که در نوع خود بی نظیر بود و پرونده جنایات او در سازمان صلیب سرخ بین المللی موجود است.

منصوری با بیان اینکه سیاست خارجی ما در دوره پهلوی کاملا وابسته به غرب بود تاکید کرد: بعد از سال‌های حدود ۴۰، آمریکا برای اینکه بتواند تا حدودی شاه را برای دوره طولانی حفظ کند، شوروی را در منافع ایران شریک کرد. به عبارت دیگر در یک بازی سیاسی رقیب تبدیل به شریک شد و از آن زمان بویژه بعد از وقایع مربوط ۱۵ خرداد، ایالات متحده و شوروی با هم برای حفظ رژیم شاه در برابر نهضت انقلابی مردم ایران متحد شدند، چون جریان اسلامی با هر دو قدرت خارجی در تعارض بود. 

وی اضافه کرد: آمریکا با این سیاست در پی آن بود تا با امتیاز دادن به شوروی در قبال سهیم شدن در بهره برداری از منافع ایران هم رقیب خود را از رقابت بازدارد و چشمداشتی نسبت به تصرف کشورمان نداشته باشد و هم قصدی برای سرنگونی رژیم شاه نداشته باشد.

این دیپلمات پیشین با اشاره به اینکه شعار نه شرقی و نه غربی جزو سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی از ابتدای پیروزی انقلاب بود تصریح کرد: سردادن این شعار نشانه آگاهی و بینشی بود که مردم نسبت به وابستگی رژیم به هر دو قدرت خارجی داشتند و نه سلطه شرق و نه سلطه غرب را می‌پذیرفتند و به همین دلیل شعار استقلال سر دادند.

وی با بیان اینکه در دوران رژیم گذشته کسی کارگزاران مفهومی به نام استقلال در حوزه سیاست خارجی را قبول نداشت گفت: همان موقع هم برخی از افراد در جریان مبارزه به ما می‌گفتند که شما نمی‌دانید که دو قدرت جهانی اجازه مستقل بودن به هیچ کشوری را نمی‌دهند. شما باید زیر چتر شرق باشید یا زیر چتر غرب. ولی نکته جالب اینکه امروز دشمن‌ترین دشمنان جمهوری اسلامی هم قبول دارند که کشور ما در سیاست خارجی خود مستقل است و به همین دلیل به نظر می‌رسد که یک دستاورد بزرگی برای ملت ایران داشته است.

منصوری درباره رویکرد سیاست خارجی رژیم شاه در حوزه منطقه‌ای خاطرنشان کرد: اساسا حکومت پهلوی در عرصه دیپلماسی خود تصمیم گیرنده نبوده و تمامی به ظاهر تعارضاتی که با برخی از کشور‌های منطقه‌ای بروز داد بواسطه بعضی موضوعات کاملا کم اهمیت و گذار بوده والا با کشور‌های حاشیه‌ای منطقه طبیعتا نمی‌توانست هیچ تضاد و تعارضی داشته باشد.

سفیر پیشین ایران در چین تاکید کرد: رژیم شاه در بسیاری از کشور‌های دنیا اساسا لزومی نمی‌دید که سفارتخانه داشته باشد و استدلال آن‌ها این بود که ما در هر کدام از این کشور‌ها اگر بخواهیم کاری انجام دهیم از طریق سفارت آمریکا کارمان را انجام می‌دهیم و همین موضوع بخوبی نشان می‌دهد که در عرصه سیاست خارجی رژیم پهلوی تا چه اندازه به آمریکا وابسته است. 

وی درباره نوع تعاملات رژیم شاه با رژیم صهیونیستی گفت: اسرائیل دقیقا تقویت کننده تسلط ایالات متحده بر سیاست ایران بوده و بخشی از برنامه‌های مورد نظر آمریکا در کشورمان از سوی رژیم صهیونیستی  صورت می‌گرفت. به عنوان نمونه ساواک از سوی آمریکا تاسیس می‌شود، اما از سال ۴۱ به بعد این اسرائیل است که ساواک را تجهیز، سازمان دهی و تقویت می‌کند و حتی در موساد در ساواک دفتر داشت و کل حرکت‌های ساواک را رصد می‌کرد و هم همواره به آن‌ها مشاوره می‌داد. به همین دلیل است که در بهمن ۱۳۵۷ اکثر بازجویان و مدیران ساواک با یک هواپیمای اختصاصی به اسرائیل فرار کردند.