کلمات مهم‌تر از دارو و درمان!

ماجرایی که باعث شد دکتر محمدرضا قاسمی، متخصص پوست‌ومو وعضو هیات علمی علوم پزشکی ایران را به فکر تلاش در زمینه تغییر واژگان و اصطلاحات حوزه پزشکی و در راس آنها، عبارت نادرست «ناهنجاری‌های مادرزادی» بیندازد عبارتی که خیلی بیشتر از آنچه که به نظر می‌رسد می‌تواند حال آدم‌ها را بد کند و حتی زندگی‌ها را به‌هم‌بزند! 
اما انگار که این روزها مسیر روشن‌تر از قبل شده است. 
بیمار غم دارد؛ درد دارد! پزشک دیگر نباید با نوع حرف‌زدنش، دردی به دردهایش اضافه کند: «حداقل بار روحی و روانی بیمار را سنگین‌تر از آنچه که هست نکنیم.» 
درواقع کلام پزشک و اخلاق او می‌تواند قسمتی از درمان بیمار باشد؛ پزشکی که هنر برقراری ارتباط خوب و موثر با بیمار و بدون نگاه به قومیت و ویژگی‌های او را دارد: «شخصا فکر می‌کنم که پزشکی، آمیزه‌ای از علم و هنر و اخلاق است.» 
این را دکتر محمدرضا قاسمی، متخصص پوست‌ومو و عضو هیات علمی علوم پزشکی ایران می‌گوید: «واژه مزمن را می‌بینید؟ مزمن بار روانی سنگینی دارد. فردی که در طول زندگی، علائمی همیشگی دارد، از نظر علم پزشکی دچار علائم مزمن است.» 
اما دکتر محمدرضا قاسمی برای بیمارانش از عبارت‌ جایگزین دیگری استفاده می‌کند: «گاهی خطاب به بیمار می‌گویم که این ویژگی قرار است از این به بعد، انیس و مونست باشد؛ سعی کن با آن خو بگیری و کنار بیایی.» شاید عبارت انیس و مونس خیلی شاعرانه به نظر برسد، اما آن‌قدر از بار سنگین مزمن کم می‌کند که بی‌تردید، بیمار راحت‌تر با شرایط جدیدش وفق پیدا می‌کند و آن را می‌پذیرد.

هر واژه‌ای به کار نبریم

اما به نظر می‌رسد که لازم است مروری جدی بر واژگان پزشکی داشته باشیم؛ واژگانی که در همکاری بیمار برای ادامه درمان تاثیر بسیاری دارند. مثلا شما با شنیدن نام تومور چه فکری می‌کنید؟ اولین تصویری که به ذهن‌تان می‌رسد چیست؟ یه غده خطرناک که می‌تواند آسیب‌های جدی به سلامت‌مان بزند: «اما جالب است بدانید که در علم پزشکی، زگیل هم یک تومور است!» این را دکتر قاسمی می‌گوید که معتقد است بار معنایی کلمات، می‌تواند یک فردی که شاید زگیلی خیلی معمولی و بی‌خطر دارد را به هراس بیندازد که من تومور دارم.  واژه بدخیم هم مثال دیگری از بار معنایی کلماتی است که گاهی به اشتباه در ذهن ما شکل گرفته است: «بدخیم از نظر همه مردم یک واژه زشت و سیاه است که بدترین اتفاقات را می‌تواند به همراه داشته باشد؛ درست است که گاهی چنین معنایی دارد اما از این واژه نباید در هر موقعیتی استفاده کرد. مثلا در زمینه مشکلات پوستی، بدخیم گاهی به ضایعه‌هایی گفته می‌شود که با کرم و محلول رفع نمی‌شوند و برای برداشتن آن ضایعه، نیاز به عمل جراحی است؛ فقط همین.» درواقع تنها نتیجه این ضایعه بدخیم، یک جای بخیه است که آن‌قدرها هم نمی‌تواند غم‌انگیز باشد که بیماران برایش روز و شب اشک بریزند و گریه کنند. 

ناهنجاری بدو تولد یا مادرزادی؟ 

دکتر محمدرضا قاسمی، از یکی مراجعه‌کنندگانش می‌گوید که او را درباره تلاش برای تغییر واژه‌های پزشکی به صرافت انداخته است: «مادر و دختر جوانی آمده بودند که دختر ضایعه عروقی بزرگی روی پوستش داشت. در طول روند ویزیت و درمان، من متوجه رفتارهای نامناسب دختر با مادر و اشک‌های مادرش شدم. وقتی علت را جویا شدم، فهمیدم که آن‌قدر گفته شده که این ضایعه به‌طور مادرزادی بر صورت دختر است که او مادرش را در این ماجرا مقصر می‌داند که تاخیر در ازدواج و نگاه ناخوشایند دوستانش و ... تقصیر مادرش است و به مادر می‌گوید که تو من را این‌گونه به‌دنیا‌آوردی.» البته این اتفاق به همین یک تجربه ختم نشد: «مدتی بعد، مادری همراه با پسربچه ۷ ــ ۶ ساله‌اش مراجعه کرد که پسر لب‌شکری بود و برای درمان، نیاز به عمل داشت؛ زمانی که مادر از شدت و میزان دردی که پسرش قرار بود در این عمل تحمل کند پرسید، پسربچه خیلی برآشفته شد و با پاهایش مدام به مادرش می‌کوبید و گریه می‌کرد که تو باعث این شدی که من این‌قدر اذیت شوم و درد بکشم. حتی این ماجرا آن‌قدر پیش‌رفت که من متوجه شدم مادر و پدر این پسربچه به‌دلیل همین تصور که این مشکل فرزندشان مادرزادی است و مادر در این اتفاق مقصر است، از هم جدا شده بودند. مادری که به‌شدت عذاب‌وجدان و حال نامناسبی داشت.» 
همین اتفاقات باعث تلاش‌های او برای جایگزینی عبارت درست به‌جای ناهنجاری‌های مادرزادی شد. به عقیده دکتر قاسمی، «ناهنجاری‌های مادرزادی»، اصلا ترجمه درستی از عبارت Congenital Malformations نیست چراکه این عبارت هیچ‌گونه اشاره‌ای به منشأ مادرانه یا پدرانه ضایعه ندارد و صرفا می‌گوید که ضایعه، از بدو تولد وجود داشته است اما درحال‌حاضر، به اشتباه در فرهنگ پزشکی، ناهنجاری مادرزادی جا افتاده است. عبارتی که باعث شده در بین مردم، انگشت اتهام چنین بیماری‌هایی که بعضا علت‌هایی ناشناخته دارند، به سمت مادر گرفته شود؛ مادری که اتفاقا باید از او تشکر کنیم که ۹ ماه تمام چنین جنینی با این نقص را در خودش پرورش داده است.