جذابیت «آشپزی با مامان»

یکی از ویژگی‌های این فصل از برنامه که به‌تازگی روی آنتن رفته، رقابت همزمان دو گروه شرکت‌کننده در فضایی بانشاط و دوستانه است که پس از طبخ غذای پیشنهادشده به داوری گذاشته می‌شود. فصل سوم مسابقه «آشپزی با مامان» با اجرای لاله صبوری از این هفته روزهای چهارشنبه و پنجشنبه هر هفته ساعت ۲۱ روی آنتن شبکه پنج سیما می‌رود و روز بعد حوالی ۱۵ دقیقه بامداد بازپخش خواهد شد. در گزارش پیش‌رو با علیرضا خوش‌بیان (تهیه‌کننده)، مصطفی حسنی (کارگردان)، لاله صبوری (مجری) و ملاحت کامیار (کارشناس ــ داور) گفت‌وگو کردیم و از آنها درباره ویژگی‌های این فصل از برنامه پرسیدیم.

علیرضا خوش‌بیان، تهیه‌کننده این فصل از آشپزی با مامان در گفت‌وگو با جام‌جم درباره تفاوت‌های این سری با فصل‌های گذشته بیان می‌کند: فصل جدید آشپزی با مامان با تغییر فرم مسابقه طراحی شده و به‌جای این‌که شرکت‌کنندگان به‌صورت ترتیبی با همدیگر مسابقه دهند همزمان رقابت می‌کنند؛ یعنی گروه یک و ۲ در دو آشپزخانه مشغول آشپزی می‌شوند و با همدیگر مسابقه می‌دهند. قبلا میزان رقابت در برنامه کمرنگ‌تر بود چون ابتدا یک گروه آشپزی می‌کردند و سپس گروه دیگر. الان چون همزمان است سعی کردیم شرایط مساوی را برای گروه‌ها ایجاد کنیم تا با همدیگر مسابقه دهند. وی می‌افزاید: همچنین مجری برنامه عوض شده و خانم لاله صبوری، مجری برنامه هستند. بخش‌های متنوعی هم به برنامه اضافه شده که ان‌شاءا... در طول برنامه مورد توجه مخاطبان قرار گیرد.

دوری از اسراف
خوش‌بیان درباره داوری کار هر گروه هم توضیح می‌دهد: قسمت‌های متنوعی را برای داوری در نظر گرفتیم. بخشی از آن به مهارت‌های آشپزی مربوط می‎‌شود. سعی کردیم در کنار این بخش مهارت‌های سبک‌زندگی را هم بگنجانیم. مثلا سعی کردیم بخشی را اضافه کنیم که هرکس بتواند با مواد اولیه باقیمانده، یک پیش‌غذا تهیه و به این طریق از اسراف جلوگیری کند، امتیاز مثبت می‌گیرد.
وی می‌گوید: ساختار برنامه آشپزی با مامان این است که شأن مادرها، راهنمایی است یعنی به‌صورت مستقیم وارد آشپزی نمی‌شوند. این تمهید را برای حفظ جایگاه مادر و تکریم او قرار دادیم. مادران می‌توانند فقط در بخشی که باید با باقیمانده غذا چیزی درست کنند دست به کار شوند و به فرزندشان مستقیم کمک کنند. اسراف‌نکردن، زمان‌بندی مناسب، خلاقیت، استفاده بهینه از مواد و ... از دیگر مواردی است که باید کنار آشپزی به آنها دقت کنند تا امتیاز بالاتری بگیرند. از همان ابتدا بخش اعظم این مسابقه برمبنای شأن و منزلت مادر و جایگاه اصلی آن طراحی شده. مادر کسی نیست که کارهای روزمره خانه را انجام می‌دهد او باید تکریم شود که ما سعی کردیم در آشپزی با مامان این کار را انجام دهیم. این تهیه‌کننده در مورد جذب شرکت‌کنندگان عنوان می‌کند: فراخوانی از سه چهار ماه قبل در شبکه پنج سیما داده شد. شرکت‌کنندگان ثبت‌نام کردند و در دو مرحله گزینش شدند. یک مصاحبه حضوری داشتند و برای شرکت در مسابقه انتخاب شدند. فرزندان را از متولدان ۸۸ به قبل انتخاب کردیم؛ تقریبا می‌شود ۱۴ سال به بالا. در برخی از قسمت‌های گذشته این برنامه شاهد حضور چهره‌ها در جایگاه شرکت‌کننده بودیم که خوش‌بیان دراین‌باره می‌گوید: فعلا بنا بر این است که برنامه روی مردم جامعه تمرکز کند و سلبریتی‌ها حضور نخواهند داشت.
وی ادامه می‌دهد: دکور از نو طراحی شده‌است با توجه به فرم مسابقه که تغییر کرده‌است چون باید دکور دوتا آشپزخانه داشته باشد. یک بخش پشت‌صحنه داریم که به‌صورت روایت، اتفاقات را به تصویر می‌کشد. در این بخش به کمک‌های مادر و این‌که اگر او نبود چه اتفاقاتی می‌افتاد اشاره می‌کنیم. این برنامه فعلا چهارشنبه و پنجشنبه ساعت ۲۱ در ۵۲ قسمت پخش می‌شود.

آشپزی مقابل تماشاگران
مصطفی حسنی، کارگردان این فصل از برنامه هم به جام‌جم درباره تغییرات توضیح می‌دهد: از فصل قبلی فقط خانم کامیار حضور دارند و بقیه عوامل تغییر کردند. در فصل قبل مسابقه به‌صورت تکی‌تکی انجام می‌شد. یعنی یک گروه شرکت می‌کرد و بعد گروه دیگر مسابقه می‌داد. به این شکل طبیعتا گروه دوم با روند مسابقه آشنا می‌‎شود اما ما هر دو گروه را همزمان وارد مسابقه کردیم.
وی می‎افزاید: ما آیتمی داریم که مادر و فرزند با هم آشپزی می‌کنند. یک آیتم هم داریم که مادر فقط به فرزند کمک می‌کند ولی نباید به وسیله‌ای دست بزند. نکته دیگر اسراف نکردن است و باید از باقیمانده موادی که با آن غذا پختند، پیش‌غذا یا دسر تهیه‌ کنند. مثلا اگر غذای اصلی ته‌چین بادمجان است، می‎‌توانند از باقیمانده آن، کشک بادمجان درست کنند. در سرو غذا هم فرزند ابتدا باید برای مادرش غذا بکشد و به او تعارف کند. این نکته هم امتیاز دارد. با این حرکت نمادین، تکریم جایگاه مادر اتفاق می‌‎افتد.
کارگردان برنامه ادامه می‌دهد: کار گروهی و آشپزی جذابیت دارد. ما به آنها دستور پخت نمی‌دهیم فقط ۴۰ ثانیه زمان دارند که دستور غذا را در اینترنت جست‌وجو کنند و بپزند. غذاهای سخت را هم برای پختن انتخاب می‌کنیم. مثلا خورش ریواس که فصلی و در حال فراموشی است. به دنبال رقابت بر سر غذاهای روتین نیستیم.
حسنی در مورد شیوه برگزاری این فصل از مسابقه هم بیان می‌کند: مسابقه به صورت لیگ نیست. کلا در هر قسمت دو گروه با هم رقابت می‌کنند و کارشان تمام می‌شود. طبق امتیازات کارشناس در همان مرحله، گروه برتر انتخاب می‌شود. بخشی را به هم به‌عنوان امتیازات مجری در نظر گرفتیم. چون مجری در فصل جدید، خودش مادر است و در آشپزی هم تجربه دارد، او هم می‌تواند امتیاز دهد. البته امتیاز کل با کارشناس است اما امتیاز چشیدن غذا را هم مجری دارد.
وی عنوان می‌کند: شرکت‌کنندگان کاملا از میان مردم هستند. از چند ماه قبل فراخوان منتشر و حدود ۵۰۰۰ ویدئو ارسال شده‌است. از میان آنها به انتخاب شرکت‌کنندگان فعلی رسیدیم. چند چالش برای‌شان در نظر گرفتیم تا انتخاب شوند. باید فرزند به‌تنهایی آشپزی و همچنین با کمک مادر هم آشپزی می‌کرد و از این روند فیلم می‌فرستاد.
حسنی درباره تغییرات احتمالی در فصل‌های آینده بیان می‌کند: قطعا مسابقه ادامه خواهدداشت و هر ۵۰ قسمت با تغییراتی همراه است اما باید پس از پخش کامل این فصل از برنامه بازخوردها را ببینیم و بعد به فکر تغییرات بیفتیم.
این کارگردان درباره جذابیت‌های این فصل از برنامه می‌گوید: دکور بسیار جذاب و وسیعی داریم. شور و اشتیاق شرکت‌کنندگان جذابیت دارد و همچنین تماشاچیانی در استودیو داریم. در این فصل حدود ۴۰تماشاگر در استودیو هستند. خانم صبوری اجرای قوی دارد و سعی شده فضا نسبت به قبل جذاب‌تر باشد.

مادر در نقش هدایتگر
ملاحت کامیار، کارشناس ـــ داور برنامه در گفت‌وگو با جام‌جم بیان می‌کند: فکر می‌کنم بهترین اتفاق در این فصل، این است که هر دو گروه باهم مسابقه می‌دهند. می‌شود گفت پیش از این اگر گروه اول خلاقیتی داشت، گروه دوم آن را می‌گرفت. فضای این فصل از برنامه برای هر دو گروه یکسان است و هر دو می‌توانند همزمان جست‌وجو کنند و کار را پیش ببرند. این باعث می‌شود از طریقی به دستور غذا دسترسی یابند و در مرحله بعد مثل فصل قبل به آنها یک دقیقه زمان می‌دهیم تا مواد اولیه را با کمک مادر پیدا کنند. جالب این که مادر می‌تواند کنار فرزندش حرکت کند و به چیزی دست نمی‌زند و نقش هدایتگر دارد. در این سری بیشتر از غذاهای ایرانی استفاده شده‌است. برای جلوگیری از اسراف بعد از درست شدن غذا فرصت کوتاهی دادیم تا از مواد باقیمانده یک دسر یا پیش غذا درست کنند. در این قسمت مادر هم وارد عمل می‌شود. مثل این می‌ماند که هر دو برای پذیرایی از مهمان آماده شوند. میز را برای دو نفر می‌چینند و به این شکل به سمت کم مصرف کردن می‌رویم تا از دیس‌‎های بزرگی که سر سفره می‌گذاریم به سمت غذای تک پرس برویم. می‌شود گفت داریم آداب غذا خوردن را به شکل امروزی در می‌آوریم. کامیار درباره گزینش غذاها عنوان می‌کند: در اتاق فکر برای انتخاب غذاها و شکل و شمایل مسابقه برنامه‌ریزی شده و به این شکل نبود که به انتخاب من باشد. ما از مواد اولیه به انتخاب غذا رسیدیم. به عنوان مثال، گوجه سبز و برگ مو را در مواد اولیه داریم. سعی کردیم به صورت فصلی غذاهای ایرانی را احیا کنیم. به جای این‌که غذاهای فست فودی را تبلیغ کنیم، می‌گوییم در ۳۵دقیقه هم می‌شود غذای ایرانی و سالم درست کرد و ضمن آن مادران می‌توانند اوقات خوشی را با فرزندان‌شان داشته باشند. این کارشناس می‌گوید: برای جداشدن از معیار سلیقه چند آیتم گذاشتیم که بتوانیم به جز طعم و مزه روی موضوعات دیگر هم نظر دهیم. یکی این‌که کار گروهی باید درست انجام و از لوازم به درستی استفاده شود. مثلا کثیف کردن ۱۰ قابلمه برای یک غذا کار صحیحی نیست. نباید در آخر سینک ظرفشویی پر از ظروف کثیف باشد. حتی برای نحوه استفاده از لگن ظرفشویی امتیاز در نظر گرفتیم. باید یکی را برای شست‌وشو و دیگری را برای ظوف کثیف بگذارند. یکی دیگر از موارد رعایت بهداشت و همچنین ترکیب درست مواد است. یعنی نمی‌شود ابتدا لوبیا را سرخ کنی و بعد به آن پیاز بیفزایی. آشپزی اصول دارد. آشپزی ایران جزو مکاتب اولیه آشپزی جهان است.
وی ادامه می‌دهد: خود من جزو محققان غذاهای ایرانی هستم و برای همین می‌توانم بگویم ما جزو سه مکتب بزرگ دنیا هستیم. سعی کردیم بیشتر به غذاهای ایرانی بپردازیم که با آنها به الگوی دیگر کشورها تبدیل شدیم. مثلا در ایران سوپ گوشواره داریم که راویولی ایتالیا از آن اقتباس شده‌است. به این ترتیب سعی کردیم تاریخچه‌‎ای از غذا را هم در این برنامه بگنجانیم. کامیار درباره معیارهای دیگر امتیازدهی بیان می‌کند: مثلا تخته خرد کردن گوشت و مرغ باید از هم جدا باشد یا اگر از یک طرف برای گوشت استفاده کردند آن را برگردانند و از طرف دیگر برای خرد کردن مرغ استفاده کنند. رعایت اصول تغذیه هم مورد دیگر است. طعم، مزه، ابتکار و تزیین هم بارم خود را دارند. این کارشناس و محقق غذاهای فراموش شده ایرانی، بخش آموزشی را هم چنین شرح می‌دهد: در بخش آموزشی، تاپ‌نت داریم که درباره فواید ماده غذایی که در هر قسمت برنامه استفاده می‌شود می‌گوییم. این متن کنار صفحه دیده می‌شود. به صورت سلیس از زبان مجری برنامه درباره تاریخچه غذاها هم توضیح داده می‌شود و بیان می‌کند اصلا آشپزخانه و کلمه مطبخ از کجا پیدا شد. در زبان‌های دیگر چه کلماتی داریم. غالب غذاهای ایرانی چه بوده‌است.

غذا درست کردن از تفریحاتم است
لاله صبوری، مجری این برنامه سال‌ها سابقه بازیگری، اجرا و نویسندگی را دارد. او در گفت‌وگو با جام‌جم درباره حضور در «آشپزی با مامان» بیان می‌کند: من در این برنامه یک بار به عنوان مهمان با دخترم شرکت کردم. دو تا قضیه که خیلی به زندگی من نزدیک است در این برنامه وجود دارد. یکی این‌که مادر هستم. سه بچه دارم، رابطه خوبی با هم داریم و من از مادر بودن خودم خوشحالم. در یکی از گفت‌وگوهایم اشاره کرد که من زمانی که مادر نبودم را یادم نمی‌آید.
چون ۱۸ سالگی بچه‌دار شدم. نکته بعدی این است که آشپزی را دوست دارم و آشپز خوبی هم هستم. یکی از تفریحاتم این است که غذای جدید درست کنم. هنوز هم وقتی می‌خواهم غذا درست کنم در اینترنت جست‌وجو می‌کنم و پنج، شش نوع دستور مختلف را می‌خوانم تا ببینم هر کس چطور می‌پزد. در اینستاگرام تمام برنامه‌های آشپزی داخلی و خارجی را دنبال می‌کنم و نکته برمی‌دارم. این دو موضوع خیلی برایم جذاب است و این مسابقه هردو را داشته‌است.
وی درباره سابقه اجرای برنامه‌ای با محوریت آشپزی می‌گوید: پیش از این هم یک دوره برنامه آشپزی خودمونی را با حسین رفیعی اجرا می‌کردم.
وی ادامه می‌دهد: کارگردان و تهیه‌کننده این برنامه با این‌که جوان هستند یک تیم خیلی خوب را تشکل دادند که تجربه کاری زیادی دارند و خیلی از پیشنهادها استقبال می‌کنند. با این‌که من تازه وارد جمعشان شدم ولی احساس می‌کنم از ابتدا بودم. کار گروهی خوبی دارند. هر پیشنهادی بدهی کاملا استقبال می‌کنند و می‌توانستم خیلی از پلاتوها را با توافق تغییر دهم.
این مجری در مورد امتیازها هم توضیح می‌دهد: برای امتیازدهی به شرکت‌کنندگان، کارشناس نظر می‌دهد. از پشت‌صحنه هم چک می‌شود و من هم می‌توانم ۱۰ امتیاز بدهم که تاثیرگذار است.
از صبوری می‌پرسیم برای متمایزکردن این برنامه نسبت به برنامه‎‌های مشابه چه تلاشی داشته و او پاسخ می‌دهد: من فکر می‌کنم شیوه اجرای هر مجری با مجری دیگر فرق می‌کند و تنوع‌دادن به برنامه تا حد زیادی بستگی به همین تفاوت سبک اجرا دارد. اجرای من به خصوص در چنین برنامه‌ای صمیمی است.
در عین حال سعی می‌‎کنم طبق روال برنامه موضوع‌محور جلو بروم. فضای برنامه آشپزخانه است و تلاش داریم بدون لوس‌بازی فضای غریبانه را بشکنیم و با شرکت‌کنندگان و مخاطبان صمیمانه
برخورد کنیم. خودم به‌عنوان مخاطب وقتی نسبت به یک برنامه گارد می‌گیرم که مجری مستقیم امر و نهی کند و این حس را انتقال دهد که من از شما بیشتر می‌دانم. ممکن است حتی در موضوعی خاص تخصص و مطالعه داشته باشد اما نگاه از بالا به پایین من را به‌عنوان بیننده دلزده می‌کند. سعی می‌کنم در جایگاه مجری این حالت را نداشته باشم. نصیحت نکنم و وارد حیطه همه چیزدانی نشوم.
وی می‌افزاید: یکی دیگر از آسیب‌های اجرا که معمولا مخاطبان را دلزده می‌کند، زیاد صبحت کردن مجری است که صبوری در این‌باره می‌گوید: اصولا زیاد صحبت کردن فقط مختص مجریان نیست و غالب آدم‌ها به آن دچار هستند.
صبوری درباره موضوع‌محور بودن برنامه توضیح می‌‍‌دهد: مثلا در برنامه اول موضوع آداب ایرانی غذا خوردن است. دو قسمت موضوع برنامه «از مطبخ تا جزیره» بود. به فضای اندرونی و بیرونی اشاره داریم البته نظرم این بود که وارد فضای نوستالژی نشویم که بگوییم قبلا خوب بوده و الان نه.
از این مجری می‌پرسیم چقدر ویژگی مادر بودن و جذابیت آشپزی برای او در انتخاب این برنامه موثر بوده که جواب می‌دهد: در صحبتی که با مادرها مقابل آنتن برنامه دارم خیلی راحت درباره بچه‌هایم صحبت می‌کنم و با هم تبادل‌نظر می‌کنیم. احساسات مادرانه من چیزی نیست که در پشت اجرای این برنامه قرار بگیرد، چون بخش عمده شخصیت من است. فکر می‌کنم به این شکل فضا صمیمی‌تر شود. آشپزی هم برای من جذاب است و به همین دلیل گاهی در طول برنامه خودم هم درباره پخت‌و‌پز سؤال می‌کنم. سعی کردیم فضای تعامل واقعی باشد و به همین خاطر فکر می‌کنم مخاطبان با آن ارتباط برقرار می‌کنند.
صبوری درباره حضور نداشتن چهره‌ها به عنوان شرکت‌کننده هم می‌گوید: من این مدل را ترجیح می‌دهم. حضور سلبریتی‌ها همیشگی بوده‌است چقدر ما در برنامه‌های مختلف رفتیم و درباره خودمان حرف زدیم! مگر چند سال این سبک برنامه‌ها جذابیت دارد؟ زندگی مردم عادی از این جهت جذاب‌تر است که مخاطبان با آنها فاصله‌ای احساس نمی‌کنند. اگر فقط بازیگران باشند شاید برخی بیننده‌ها با خود بگویند خودشان مسابقه می‌گیرند و خودشان هم شرکت‌ می‌کنند.

آشپزی، یک مقوله رسانه‌ای
مهدیه رضایی‌ - گروه رسانه
بهونه، به خانه برمی‌گردیم، نون و نمک، خانه مهر، سیمای خانواده، سفره ایرانی، مزه غذای ایرانی، دستپخت، دارچین، آشپزی با مامان، خانه فیروزه‌ای، آشپزی خودمونی و... فقط نام چند برنامه است که در طول این سال‌ها از شبکه‌‎های مختلف سیما راهی آنتن تلویزیون شدند و محور اصلی خود یا بخشی از برنامه را به آشپزی اختصاص دادند. نقطه اشتراک این برنامه‌ها گرچه آشپزی بوده اما سعی داشتند با نگاه متفاوت به این مقوله بنگرند. همان‌طور که برخی آشپزی را به مثابه ژانر برای آثار نمایشی در نظر می‌گیرند و آثاری که با این محوریت راهی آنتن یا پرده سینما شدند را در یک دسته‌بندی بررسی می‌کنند، در برنامه‌سازی هم سال‌هاست این نوع اثرها در تلویزیون خودمان و دیگر رسانه‌های فراگیر دیده می‌شوند. اصولا غذا خوردن برای ما ایرانیان اهمیت شایانی دارد و فرهنگ و آداب خاصی را می‌طلبد. به همین دلیل معمولا از قدیم برای استقبال عالی از یک مهمان تدارک غذا از روز قبل آغاز می‌شود؛ در خانواده برای انتخاب نوع یا انواع غذا همفکری صورت می‌گیرد و... از سوی دیگر به غلط هم که شده همه می‌دانیم معمولا بعد از هر جمع و مهمانی درباره کیفیت غذا نظر داده می‌شود. اصلا بهانه بسیاری از جمع‌ها همین خوردن غذا یا دست‌کم نوشیدن چای است. به این صورت غذا در جهان و به‌خصوص در ایران بسیار مهم بوده و حتی پخت آن نیز از درجه اهمیت بالایی برخوردار است که خوش‌سلیقگی میزبان را به مهمان منتقل می‌کند. پس غذای ایرانی در کنار خانواده معنا و مفهوم بیشتری می‌یابد و در پیوند با این نهاد است. در برنامه‌سازی هم چند سالی است سراغ خانواده‌ها رفتند تا از حضور آنها به‌عنوان شرکت‌کنندگان بهره ببرند. نمونه این حرکت را در برنامه‌های دستپخت و آشپزی با مامان دیدیم. هر چند که این دو برنامه جنس متفاوتی دارند اما هر‌کدام به شکلی تلاش داشتند از همکاری اعضای خانواده در تهیه و طبخ غذا بهره ببرند و قابی از این همراهی را مقابل چشمان مخاطبان بیاورند. این روزها که فصل تازه برنامه آشپزی با مامان روی آنتن شبکه پنج سیما می‌رود و توانسته مخاطبان بسیاری را با خود همراه کند، نمی‌توان از تاثیر نگاه آن به نقش مادری و پیوند دور از کلیشه‌اش با آشپزی گذشت. در این برنامه مادر و با نگاه جنسیتی زن، الزاما کسی نیست که به‌عنوان آشپز معرفی شود بلکه بیشتر راهنمایی است که در پیش بردن این کار، فرزندش را هدایت می‌کند و حتی نوع ارتباط فرزند با مادر و این‌که در سرو غذا و رعایت آدابی همچون کشیدن غذا ابتدا برای مادر و... مواردی است که شامل امتیاز می‌شود. به این ترتیب می‌توان گفت آشپزی با مامان نه صرفا آشپزی است و نه صرفا مسابقه، بلکه ترکیبی از این دو را کنار دیگر مقولات یعنی آموزش، مرور غذاهای در حال فراموشی ایرانی و... در یک قاب آوردند. فصل جدید با اجرای لاله صبوری، بازیگر و نویسنده‌ای که سابقه چندین اجرا دارد همراه با یک گروه جوان و کارشناسی و داوری ملاحت کامیار که چند فصلی است با آشپزی با مامان همراه شده روی آنتن می‎‌رود و به‌نظر می‌رسد با تغییرات تازه بیشتر مورد توجه مخاطبان باشد.