ردپای هنر ایران در میان کلاسیک‌های جهانی

زیر عنوان ردپا، شماری از شاهکارهای گنجینه موزه پس از سال‌ها از مخزن بیرون آمده‌اند تا هوایی تازه کنند و فرصت دیدار دوباره آنها فراهم آید، اما این بار کارهایی از بزرگان هنر ایران نیز آنها را همراهی می‌کنند. در این نمایشگاه ۲۹ اثر از هنرمندان خارجی و ۵۴ اثر از هنرمندان ایرانی که همگی در گنجینه موزه نگهداری می‌شود، به نمایش گذاشته شده است.

ورودیه با شاهکارهای کلاسیک
هر چند نمایشگاه ردپا در موزه هنرهای معاصر تهران با ژان دوبوفه و سپس حالت‌های پنجگانه قلم‌مو، نقاشی‌های معروف جیم داین شروع می‌شود اما هر بیننده‌ای از بدو ورود مبهوت و مدهوش چهار اثر صد و اندی ساله دیوار روبه‌رو است، وزن این دیوار دور رمپ آنقدر بالاست که آدم می‌ماند چگونه این همه وزانت را تحمل می‌کند!
قاب‌های طلایی کلاسیک این آثار از دور خبر می‌دهد این دیوار شاهکارهاست؛ نخستین اثر به یکی از مهم‌ترین آثار گنجینه موزه تعلق دارد، اثر هنرمندی که او را استاد بزرگانی مانند سزان و ونگوگ می‌خوانند: کامی پیسارو ؛ نقاش شهیر دانمارکی فرانسوی که با اثر «روستایی خانه‌های نوکه در بلژیک» متعلق به ۱۸۹۴ یکی از جذاب‌های نمایشگاه ردپا است؛ ضربه قلم‌های رنگ روغنی ۱۲۹ ساله پیسارو مخاطب را شیدای آن زیبایی بکر می‌کند که دیگر این روزها کیمیاست؛ رنگ‌گذاری خاص نقطه‌ای و نوری که نقاش به این تابلو تابانده شناسنامه هنر امپرسیونیسم اصیل است. سپس می‌توانید به کلود مونه بزرگ و تابلوی «اطراف ژیورنی» در سال ۱۸۸۳ سرک بکشید، شما روبه‌روی ۱۴۰ سال پیش ایستاده‌اید، نه یک و نیم قرن پیش معمولی، ۱۴۰ سال پیش مونه‌ای، نابغه‌ای که سبک امپرسیونیسم وامدار اوست و به زمین و زمان زیبایی افزود؛ یکی از کسانی که میخکوب این طبیعت آرامش‌بخش است، می‌پرسد:« یعنی این تابلو چند می‌ارزد؟» و دوست همراهش همان لحظه گوگل می‌کند ۲۰۱۹ حراجی ساتبیز کلود مونه فروخته ۱۱۱ میلیون دلار...
کمی آن طرف‌تر در همان قاب‌های طلایی که خود به خود تو را به دل تاریخ می‌برد، نقاشی‌ای از ادوارد وویار فرانسوی خودنمایی کند که ورودی ویلا نام دارد و ۱۹۰۳ متولد شده است؛ یعنی ۱۲۰سال پیش. در چندقدمی، دو مجسمه «مرد در حال قدم‌زدن۱» و « زن ایستاده۱» آلبرتو جاکومتی، معروف‌ترین هنرمند سوئیسی همه را به سلفی با خود ترغیب می‌کند؛ هر چند که این دو اثر جزئی از چیدمان نمایشگاه ردپا نیست، اما به گمان من زیر موضوع مراوده انسان و دنیای پیرامون این دو اثر هم همخوانی دارد....

موزه‌های خاورمیانه به دنبال داشته‌های ما
اما در بخش قوس رمپ موزه هنرهای معاصر تا اطلاع ثانوی یک شاهکار بی‌بدیل گنجینه‌ موزه هنرهای معاصر تهران به دیوار است که با دیدنش یک قدم به عقب برمی‌داری مبادا نفست به این پیر کهن آسیبی رساند! نقاشی بسیار معروف « طبیعت بی‌جان و باسمه ژاپنی » پل گوگن که با تکنیک رنگ‌روغن در سال ۱۸۸۹ خلق شده است. می‌گویند گوگن بزرگ که از او به نقاش جریان‌ساز پست‌امپرسیونیسم یاد می‌کنند گلدانی که در سمت راست نقاشی کشیده را به استعاره از خود خلق کرده اما نکته جالب‌تر این که برخی تئوریسین‌ها معتقدند شاخصه بارز و نوآوری این اثر گوگن این است که هنرمند در سه ضلع این کار سه سبک هنری مختلف را همنشین کرده است. افسوس که این فرانسوی خلاق فقط ۵۴سال زیست و در فقر و تنگدستی دار فانی را وداع گفت و ندانست که بهمن ۹۳(فوریه ۲۰۱۵) فقط یک نقاشی او ۳۰۰میلیون دلار به فروش می‌رسد. بعدتر نیویورک‌تایمز اعلام کرد نقاشی گران‌قیمت گوگن(کی ازدواج می‌کنی؟) توسط یک موزه‌ در قطر(احتمالا موزه اسلامی قطر (MIA به صورت خصوصی خریداری شده است. تماشای همین رمپ موزه با آثاری که روی هم شاید چندین قرن قدمت دارند مخاطبان را میخکوب می‌کند و معمولا ترافیک بینندگان جلوی هر اثر در این منطقه سنگین است! از این رو بازگشایی کافه موزه هنرهای معاصر تهران، تم کافه، که پس از پنج شش سال در آن باز شده و اتفاقا در چند قدمی پل گوگن است یک غنیمت است تا هضم این همه زیبایی و تاریخ هنر با لختی نشستن و نوشیدن قهوه ممکن باشد و انرژی برای تماشای بعدی فراهم آید.

ردپای چشمگیر هنرمندان ایرانی
آثاری که از منظر تاریخ خلق اثر از قرن۱۹ میلادی تا دوران معاصر نمونه‌هایی مهم را نمایش می‌دهد و غیر از نام‌هایی که اشاره شد، لبریز از اسم‌های بسیار معتبر است: پابلو پیکاسو، اتو پینه، دیوید هاکنی، مایکل بکلر، مک‌نیل ویستلر، جان گروور، اد راشا، موریسیو سائنز و گرفان الک... و ایرانیان پرآوازه هم بسیارند: سهراب سپهری ، مهدی سحابی، کامبیز درمبخش، سیراک ملکونیان، میرعبدالرضا دریابیگی، بهجت صدر، پرویز کلانتری، غلامحسین نامی، مارکو گرگوریان، علی گلستانه، جلال شباهنگی، عباسعلی سارنج، هوشنگ پزشک‌نیا، مرتضی ممیز، پروانه اعتمادی، بهمن محصص، جلیل ضیاءپور، طلیعه کامران، علی آذرگین، لیلی متین دفتری، علی‌اکبر صادقی، قاسم حاجی‌زاده، مجتبی سیادتی، منوچهر معتبر، مهدی صدر، بیژن بصیری، رافائل مهدوی، سجاد دادپور، احمد نادعلیان، داوود امدادیان، مسعود انصاری، واحد خاکدان و...
اگر سراغ ردپای ایرانیان هستید از گالری شماره ۲ چشم‌انتظار شما هستند قبل از همه دو اثر چشمگیر بزرگ سهراب سپهری و البته نقاشی ابدی ازلی عبدالرضا دریابیگی و ....

نقاشی که نازی‌ها آن را دزیدند
اما برای تماشای یک نمونه دیگر از شاهکارهای بین‌المللی که به راستی در زمره میراث بشری‌ است باید خودتان را به گالری شماره ۶ برسانید ، آنجا عالیجناب پابلو پیکاسو با نقاشی اعجاب‌آور حضور دارد. به جهت نوع خاص حفاظت، از دور هم پیداست نقاشی «پنجره‌ای باز روی خیابان پنتی‌بور» در ابعاد بزرگ ۱۶۲ در ۱۰۹سانتی‌متر که در سال۱۹۲۰ خلق‌شده در انتهای گالری است. دونا استاین که در زمان خرید گنجینه موزه مشاور بوده درباره این اثر می‌گوید: این نقاشی پابلو پیکاسو را از نیویورک خریده‌اند و ویژگی منحصر به فرد آن این است که یک بار توسط نازی‌ها دزدیده شده بود. نکته‌ای که علی سیل‌سپور، مدیر آرشیو موزه هنرهای معاصر تهران هم آن را تایید می‌کند. برآورد قیمت این پیکاسوی نازنین با این رزومه واقعا سخت است، به خصوص وقتی بدانید همیشه پیکاسو در بالای بازار هنر ایستاده و در می۲۰۰۴ اثر پسری با پیپ او ۱۲۶.۴میلیون دلار و سال ۲۰۱۵ نقاشی زنان الجزایر به قیمت ۱۶۰میلیون دلار در حراجی کریستیز در نیویورک چکش خورد که با حق کمیسیون به ۱۸۰ میلیون دلار به فروش رسید.

از ردپا تا هایپررئالیسم
در بیانیه نمایشگاه ردپا که بدو ورود دیوارنوشت شده آمده است: «انسان در فرآیند شکل‌دادن به جهان پیرامون خود از وجهی درونی نیز طبیعت مطلوبش را تخیل می‌کند، می‌آفریند و باز می‌آفریند و ردپای آفریننده در تک‌تک‌شان ردپای انسان است در این جهان. این مراوده اما در سطح متوقف نمی‌ماند و انسان در مواجهه با جهان اطرافش به بازآفرینی هر باره آفریده‌های پیشینش می‌نشیند. آنچه را امروز در زمره آثار هنری باز می‌شناسیم، بخشی از همین فرآیند آفرینش و بازآفرینی پویا است. هنر انسان هنرمند امتداد همان تلاش دیرپا است برای بودن، برای بهتربودن، برای زیستن، اما نه فقط زنده‌بودن، که زندگی‌کردن. »
نمایشگاه ردپا در گالری هفتم به نمایشگاه هایپررئالیسم می‌رسد که با کیوریتوری جمال عرب‌زاده آن هم از مخزن گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران به صحن سه گالری انتهایی آمده است.
عبادرضا اسلامی، مدیر موزه هنرهای معاصر تهران در این یک سال به دفعات تاکید کرده که تلاش خواهد شد این سه گالری انتهایی (۷، ۸ و ۹) به نمایش همیشگی آثار گنجینه اختصاص یابد و هایپر دور نخست این وعده است. همزمانی این دو نمایشگاه توانسته روزهای بسیار شلوغی برای موزه پدید آورد. انبوه دیدارهای گروهی دانشجویان و دانش‌آموزان یا گروه‌های هنری که با اتوبوس از شهرهایی مانند قم برای تماشا و پژوهش به موزه می‌آیند مانند آب خنک در این تابستان داغ حال آدم را جا می‌آورد؛ هنوز رویدادهای فرهنگی فاخر مخاطبان بسیار دارد.

رونق موزه‌ هنرهای معاصر
پیش از ورود به بحث نمایشگاه موزه هنرهای معاصر باید این موضوع را مدنظر داشت که گنجینه این موزه یکی از بزرگ‌ترین مخازن هنری دنیا است که بسیاری از آثار مهم جریانات هنری مدرن را در دل خود دارد. این آثار که خیلی کم از گنجینه موزه خارج شده و در معرض دید عموم قرار گرفته‌ باعث شده تا هنر ایران به ویژه دانشجویان هنری کمتر بتوانند با بازدید از جریانات هنری از آن تاثیر یا خوانش داشته باشند. این که دو نمایشگاه با زاویه دید مختلف به جریانات هنری مدرن و معاصر در این موزه به نمایش درآمده، می‌تواند نویدبخش این موضوع باشد که با توجه به پتانسیل آثار موجود موزه هنرهای معاصر، حضور هنرمندان و اساتید آگاه هنری برای خوانش و نمایشگاه‌گردانی و شوقی که در میان هنردوستان وجود دارد، شاهد برپایی نمایشگاه‌های کیوریت‌محور در موزه هنرهای معاصر تهران باشیم و تلاش شود تا هم گنجینه موزه به نمایش درآید و هم مردم- مالکان اصلی این آثار- بتوانند از آنها بازدید کنند. این موضوع می‌تواند موزه هنرهای معاصر را -که سال‌هاست در خاموشی به سر می‌برد - به یکی از پربازدیدکننده‌ترین موزه‌های کشور بدل کند.