نابرابری در بازار کار

در ادبیات آماری که مرکز آمار در توصیف وضعیت فعال جمعیت به کار می‌گیرد، اشخاصی جمعیت غیرفعال محسوب می‌شوند که در سن کار قرار ندارند یا به دلایلی قابلیت فعال‌شدن ندارند. افرادی که کمتر از ۱۵ سال و بیشتر از ۶۴ سال سن دارند، غیرفعال شناخته می‌شوند. در نتیجه محاسبه نرخ بیکاری از وضعیت افرادی صورت می‌گیرد که فعال (۱۵ تا ۶۴ سال) شناخته می‌شوند.

​​​​​​​گزارش پاییزه مرکز آمار نشان می‌دهد که ۸.۲ درصد از جمعیت فعال کشور در این فصل بیکار بوده‌اند. این رقم معادل بیش از یک میلیون و ۷۷۶ هزار نفر از جمعیت کشور است. در پاییز ۱۴۰۰ نرخ بیکاری ۶/۹ درصد بود که بیش از یک میلیون و ۸۷۷ هزار نفر از جمعیت کشور را دربر می‌گرفت.

کاهش تدریجی نرخ بیکاری

نرخ بیکاری در بیشتر فصول سال ۹۷ بالاتر از ۱۲ درصد بود. در سال ۹۸ نرخ بیکاری به حدود ۱۰ درصد رسید. این نرخ در سال ۹۹ هم به روند کاهشی خود ادامه داد و به بیشتر از ۹ درصد رسید. با این که نرخ بیکاری در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۹ کاهش یافت، اما تغییرات آن چندان محسوس نبود. با این حال از ابتدای سال ۱۴۰۱ نرخ بیکاری در سرازیری قرار گرفت. این نرخ در بهار و تابستان امسال به ترتیب به ۸.۸ و ۸.۹ درصد بود و در پاییز امسال باز هم کاهش یافت. در پنج سال گذشته نرخ بیکاری بین ۸ تا ۱۲ درصد در نوسان بوده است.

توزیع نرخ بیکاری در استان‌ها

چهار استان کشور در پاییز امسال نرخ بیکاری در حد سال۹۷ و بیشتر از آن داشته است. در نتیجه وضعیت آنها بر محاسبه میانگین نرخ بیکاری در کل کشور تاثیر به سزایی گذاشته است. دو استان کردستان و لرستان به ترتیب با ۱۳.۸درصد و ۱۳.۳درصد بیشترین نرخ بیکاری را ثبت کرده‌ است.کرمانشاه و سیستان و بلوچستان اما عملکردی در حد سال ۹۷ داشتند و نرخ بیکاری ۱۲.۹درصدی و ۱۲.۳درصدی را تجربه کرده‌است. در این میان، استان هرمزگان که همواره نرخ بیکاری غیرمعمولی در کل کشور دارد و در پاییز ۱۴۰۰ نرخ بیکاری ۱۵درصدی داشته در پاییز سال جاری نرخ بیکاری ۱۱.۶ درصدی را ثبت کرده است. به نظر می‌رسد استان‌هایی که نرخ بیکاری بالایی دارد، به این وضعیت عادت کرده است؛ چرا که در فصول مشابه سال‌های گذشته هم بدترین عملکردها را از خود به جای گذاشته‌‌است از جمله کرمانشاه و لرستان. برخی استان‌ها هم نشان داده که به صورت سنتی ظرفیت افزایش نرخ بیکاری خود را دارد؛ از جمله سیستان و بلوچستان، هرمزگان و چهار محال و بختیاری. در مقابل استان‌های خراسان رضوی، سمنان، مازندران و تهران، به صورت سنتی نرخ بیکاری پایینی دارد و در نتیجه وزن بیشتری در تعادل‌بخشی به نرخ بیکاری در کل کشور دارد.

بازار کار مردانه

اشتغال ناقص زنان بسیار کمتر از مردان است؛ به طوری که در مقابل بیش از دو میلیون و ۹۸ هزار مرد که اشتغال ناقص داشتند، فقط بیش از ۱۷۶ هزار زن چنین وضعیتی را تجربه کرده‌اند. وجود پررنگ‌تر اشتغال ناقص در میان مردان نسبت به زنان، به ویژگی ذاتی بازار کار ایران برمی‌گردد، چرا که بازار کار ایران در اختیار مردان است؛ به این معنی که در مقابل ۲۰ میلیون و ۳۳۷ هزار شاغل مرد فقط سه میلیون و ۷۳۳ هزار شاغل زن وجود دارد. در نتیجه به لحاظ سهم زن و مرد از نرخ بیکاری هم شاهد یک میلیون و ۵۲۰ هزار بیکار مرد در برابر ۶۱۶ هزار و ۳۵۰ بیکار زن هستیم. به این ترتیب با وجود این که بخش خدمات مانند صنعت و کشاورزی نیاز چندانی به نیروی کار مرد ندارد اما این بخش در سیطره نیروی کار مرد است. در کل، زنان سهم چندانی از بازار کار خدمات‌محور ایران ندارند.

ساعت کار جمعیت فعال

تعداد جمعیت شاغل کشور در پاییز ۱۴۰۱، ۲۴ میلیون و ۷۰ هزار نفر بود. عمده جمعیت شاغل در بخش خدمات حضور دارند که حاکی از حضور ضعیف بخش صنعت و ضعیف‌تر بخش کشاورزی در اقتصاد ایران است. در بخش کشاورزی، سه میلیون و ۴۴۶ هزار شاغل و در بخش صنعت بیش از هشت میلیون و ۳۲۹ هزار شاغل در فصل پاییز امسال حضور داشتند. این در حالی است که بخش خدمات بیش از ۱۲ میلیون و ۲۹۰ هزار و ۴۷۸ شاغل را به خود اختصاص داده است.

در نتیجه نیمی از جمعیت شاغلان، جایی در بخش‌های صنعت و کشاورزی برای خود قائل نیستند. در میان شاغلان حدود ۱۶میلیون نفر(۶۸.۹درصد) ۴۴ ساعت در هفته یا بیشتر شاغل بوده‌اند و حدود هفت میلیون نفر(۳۱.۱درصد) اشتغال کمتر از ۴۴ساعت در هفته را تجربه کرده‌اند. با این که حدود هفت میلیون نفر در کشور کمتر از تعریف رسمی (۴۴ ساعت در هفته) شاغل بوده‌اند اما مرکز آمار می‌گوید که فقط حدود دو میلیون و ۲۷۴هزار و ۸۳۷نفر از آنها «اشتغال ناقص» داشته‌اند؛ یعنی کارشان نیمه‌وقت بوده یا بهره‌وری لازم را به دلیل بیکاری طولانی‌مدت یا فقدان مهارت‌های لازم در اختیار نداشته‌اند.

روزنامه جام جم