هدف از این نشست شنیدن دغدغه های نخبه هایی بود که برای تحصیلات تکمیلی از کشور خارج شدهاند، تجربه های ارزنده علمی کسب کرده و بعد از مدتی تصمیم گرفتهاند به ایران بازگردند. آنها شاید بیش از هرکسی چالشهای کار علمی و اقتصادی در ایران را میشناسند؛ زیرا تجربه فضای علمی در پیشرفتهترین کشورهای جهان را هم کسب کردهاند و بحرانهای اقتصادی ایران را هم به خوبی میدانند. به همین دلیل است که بهرهگیری از ایدهها و راهکارهای آنها برای بهبود شرایط کشور، بسیار راهگشاست، البته اگر اعتمادشان جلب و امکانات اجرایی کافی به آنها داده شود. بخشهایی از مهمترین راهکارهای مطرح شده از سوی این نخبگان، در کنار برنامههای معاون علمی رئیس جمهور در ادامه آمدهاست.
۱- به جای ستاد، مراکز علمی تاسیس کنیم
دکتر محسن اکبری که بخشی از تحصیلات خود را در دانشگاهی در روسیه گذراند و اکنون عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی است، درباره اهمیت تغییر ساختار معاونت علمی توضیح میدهد و میگوید: «معاونت علمی ساختاری ستادی دارد، که از نظر من برای خیلی از موضوعات کشور جواب نمیدهد و بودجه دست پایین برایمان به همراه دارد. در میان این ستادها، ستاد نانو موفق بوده و بقیه ستادها آن طور که باید دستاوردی نداشتهاند. در روسیه برای موضوع فناوریهای کوانتومی، به جای ستاد، مرکز وجود دارد؛ یعنی همه افراد کار و تحقیقات و فعالیتشان را در آنجا تجمیع و هر دو سال هم گزارشی از عملکرد خود ارائه میکنند. در آنجا توجهی ویژه روی مسأله فروش وجود دارد، طوری که معتقدند برای رشد در حوزه علمی باید بتوانیم فروش داشتهباشیم. راهاندازی چنین مراکزی میتواند بعد از چند سال فراخوان جذب هیأت علمی و دانشجو داشتهباشد و افراد با پرداخت هزینههایی میتوانند در دورههای علمی این مرکز آموزش ببینند. توسعه این مراکز علمی درآمد هم به همراه دارد و سبب گسترش فناوری میشود.»
۲- در بعضی رشته ها به متخصص خارجی نیاز داریم
دکتر میثم علیزاده که تخصصش در زمینه هوش مصنوعی و علوم اجتماعی محاسباتی بوده و در آمریکا تحصیلات تکمیلی را گذرانده است، میگوید: «برگزاری مسابقاتی مثل گفتمان انقلاب، باعث برگشت و مشارکت نخبههایی که از ایران رفتهاند، نمیشود و باید بتوانیم با حوزه تخصصیشان با آنها ارتباط داشتهباشیم. ای کاش حتی برای همین نشست، افرادی حضور داشتند که شبیه هم نبودند و تنوع فکری بیشتری میداشتند.» او ضمن اشاره به نبود متخصص در بعضی رشتهها در ایران میافزاید: «متاسفانه بعضی از دانشگاههای تراز ما در برخی رشتهها هیچ فرد شاخصی ندارند که در استانداردهای بینالمللی کار کردهباشند، حتی در برخی رشتههای نوین و حوزههای میان رشتهای وارد نشدهایم یا از لهستان، مجارستان و ترکیه هم عقبتریم با این حال چطور انتظار داریم در این زمینه افراد شاخصی تربیت کنیم؟ مهم است که این مسائل را قبول کنیم و برای حلش قدمی برداریم. مثلا چه اشکالی دارد برای هر کدام از حوزهها چهار پنچ متخصص از کشورهای خارجی بیاوریم.»
۳- دانشگاهها فقط نظریه پرداز تربیت نکنند
دکتر آرمان بیرقدار که دورهای از تحصیلات خود را در دانشگاه واگنینگن هلند گذراند و اکنون در دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس تدریس میکند، به اهمیت توجه به نیروی انسانی اشاره دارد و میگوید: « نیروی انسانی ما وقتی به مرحله ثمردهی میرسد، مورد استفاده کشورهای خارجی قرار میگیرد و اگر نتوانیم از این نیروها استفاده کنیم، آنها را از دست میدهیم. در حال حاضر مهاجرت تحصیلی به سادهترین راه برای خروج از کشور تبدیل شدهاست.» او نقد جدی به فرآیند آموزش در دانشگاههای ایران را وارد میداند و میگوید: «مجموع دروس برای تربیت دانشجو به گونهای است که بیشتر یک نظریهپرداز خوب از دانشگاه بیرون میآید تا یک فناور خوب. شعار دانشگاه واگنینگن که من در آن درس خواندهام، این بود که هر دانشی به پول ختم نشود، مشکل دارد. بسیار مهم است که بتوانیم برای دانشگاههایی که میسازیم، سیاستگذاری علمی داشتهباشیم؛ برای مثال تصمیم دولت هلند برای استفاده از سوختهای زیستی(Biodiesel) این است که تا سال ۲۰۳۵، ۵ تا ۱۰ درصد سوخت هواپیماها باید سوخت زیستی باشد. این تعهد الزامآور است و مسیر اجرای آن از مراکز دانشگاهی میگذرد؛ زیرا هم ضمانت اجرایی، هم جنبه تشویقی و نیز تخفیف مالیاتی برای آن در نظر گرفته میشود.» به این ترتیب علم درآمدزا هم خواهدبود.
۴- دنبال پیشرفت در تمام حوزههای علمی نباشیم
دکتر روحا... دهقانی فیروزآبادی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان رئیسجمهور در این نشست، نخبگان را مالکان اصلی بازار فناوری در ایران میداند و میگوید: «بسیاری از نخبگان ایرانی که در دیگر کشورها زندگی میکنند، دلشان با این خاک و میهن است. بنابراین باید برای این افراد احترام و هویت اثرگذارانهای در نظر بگیریم و با آنها تعامل کنیم. این ارتباطات میتواند بدون اجبار به بازگشت آنها برقرار بماند.» از مهمترین نکاتی که لازمه پیشرفت هر کشوری است و با نگاهی اجمالی میتوان در کشورهای توسعه یافته هم این ویژگی را مشاهده کرد، تمرکز بر یک یا دو حوزه خاص در تولید و فناوری است.» دکتر دهقانی هم با یادآوری این مسأله میگوید: «از راهکارهای اشتباه این است که ما برای توسعه یافتگی به دنبال گسترش همه عرصههای فناورانه باشیم؛ در حالیکه چندان مزیتهای ملی در آنها نداریم. به جای این کار باید کنسرسیومی از شرکتهای دانشبنیان ایجاد کنیم تا بتوانیم در برخی رشتههای نوظهور و مورد نیاز کشور هم توسعه بیابیم.»
۵- شبکه ارتباطی بین نخبه ها باید شکل بگیرد
دکتر معصومه جباریفر، که حوزه کاریاش فناوری اطلاعات است و در کانادا تحصیلات تکمیلی خود را گذرانده و هماکنون در دانشگاه امیرکبیر به پژوهش و تدریس مشغول است، با تاکید بر این که برقراری ارتباط بین نخبههای خارج از کشور بسیار مهم است، میگوید: «ارتباط کمک میکند فعالان علمی در زمینههای مختلف در کشورهای خارجی یکدیگر را بشناسند و بتوانند اقدامات مهمی در کمک به کشور داشتهباشند.»
پاسخ معاون علمی ریاستجمهوری به خبرنگار «جام جم»
چطور اعتماد نخبه های خارج کشور را جلب کنیم؟
ایده همکاری با نخبگان خارج از کشور یا فراهم کردن امکانات با درآمد رضایتبخش برای بازگشت به ایران و فعالیت پژوهشی یا فناورانه، ایدهای بسیار جذاب است و شاید اگر بتوان آن را با موفقیت اجرا کرد نتایج ارزندهای برای کشور در پی داشتهباشد اما با توجه به نگرانیهایی که همیشه درباره همکاری با متخصصان خارج از ایران وجود دارد و حساسیتهای امنیتی که برخی نهادها درباره رفتوآمد نخبههای رشتههای خاص به داخل و خارج ایران دارند، باید دید معاونت علمی چه راهکاری برای این چالش در نظر دارد؟ این سؤال را به طور اختصاصی از دکتر دهقانی پرسیدیم، او در این خصوص میگوید: «ما واقعا تلاش داریم فضای مناسب و امنی برای تعامل با نخبهها را چه علاقهمند باشند به ایران برگردند و چه از دور بخواهند همکاری داشتهباشند، فراهم کنیم. میخواهیم آنها بتوانند به این فضا اعتماد کنند و نگران موضوعات امنیتی نباشند و بتوانند کار علمیشان را انجام دهند. برنامهمان این است که معاونت علمی را از جنس خودشان بدانند و آن را شبیه چتر حمایتی احساس کنند، برای ایجاد این فضا ایدههایی هم داریم.»
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
بهتاش فریبا در گفتوگو با جامجم:
رضا کوچک زاده تهمتن، مدیر رادیو مقاومت در گفت گو با "جام جم"
اسماعیل حلالی در گفتوگو با جامجم: