ستاره‌های طلایی دانش ایرانی
وقتی سخن از افتخار ملی به میان می‌آید، کمتر لحظه‌ای می‌تواند مانند درخشش جوانان و نوجوانان ایرانی در میدان‌های جهانی علم، قلب یک ملت را به تپش وادارد. تیم ملی المپیاد نجوم جمهوری اسلامی ایران در هجدهمین دوره المپیاد بین‌المللی نجوم و اخترفیزیک، عنوان طلایی‌ترین تیم جهان با کسب پنج مدال طلا را برای دومین سال پیاپی از آن خود کردند.
این دوره از رقابت‌ها با حضور برترین دانشآموزان از ۶۴ کشور جهان به میزبانی بمبئی هند از ۲۰ تا ۳۰ مرداد ماه برگزار شد. علی نادری لردجانی، حسین معصومی، هیربد فودازی، ارشیا میرشمسی کاخکی و حسین سلطانی از اعضای تیم هستند. جوانانی که نهتنها پرچم سه رنگ کشورمان را در آسمان علم به اهتزاز درآوردند، بلکه پیامی رسا به جهانیان فرستادند که ایران، سرزمینی است که استعدادهایش می‌تواند مرزهای دانش را جا‌به‌‌جا کند. در ادامه با امیرحسین موسوی یکی از سرپرست‌های تیم و حسین معصومی و ارشیا میرشمسی کاخکی از نخبگان مدال‌آور گفت‌وگو کرده‌ایم.
از مشهد تا مدال جهانی
راه رسیدن به مدال طلا، آن هم از نوع جهانی‌‌اش برای بسیاری از دانشآموزان به‌ویژه کسانی که در شهرهای کوچک‌تر زندگی می‌کنند، دشوارتر است اما ارشیا میرشمسی کاخکی از مشهد نشان داد که علاقه، پشتکار و اراده می‌تواند هر فاصله‌ای را پر کند. او از علاقه و نحوه ورودش به تیم این‌گونه می‌گوید: «برای من، علاقه‌مندی به نجوم حاصل یک لحظه یا اتفاق خاص نبود؛ بلکه فرآیندی بود که از کودکی آغاز شد و در دوران دبیرستان به شرکت در المپیاد منجر شد. از همان سال‌های ابتدایی، به نجوم علاقه داشتم. دایره‌المعارف‌های نجومی می‌خواندم و مجله‌هایی را دنبال می‌کردم که اخبار و مطالب مرتبط با نجوم را منتشر می‌کردند. این مطالعات تدریجی باعث شد علاقه‌ام به این حوزه روزبه‌روز بیشتر شود. با ورود به دوره متوسطه اول و سپس متوسطه دوم، به‌تدریج با علم فیزیک آشنا شدم. مطالعه بیشتر در این زمینه باعث شد متوجه شوم که علاقه زیادی به فیزیک دارم. ترکیب این فرآیندهای تدریجی در سنین مختلف، در نهایت مرا به این تصمیم رساند که تجربه شرکت در المپیاد نجوم و اخترفیزیک را دنبال کنم.»
میرشمسی کاخکی کسب این مدال‌ها را نتیجه یک کار تیمی می‌داند و در ادامه عنوان می‌کند: «افراد زیادی در این مسیر نقش داشتند. سرپرست‌های علمی ما در طول برگزاری مسابقات، مسئولیت‌هایی مثل ترجمه سؤالات و پیگیری اعتراض‌ها را بر‌عهده داشتند و پیش از مسابقات نیز برای آماده‌سازی ما به شکل مؤثری تلاش می‌کردند. همچنین تعدادی از مدال‌آوران سال‌های گذشته، در انتقال تجربه‌ها و رفع اشکالات علمی کمک زیادی کردند. نتیجه‌ای که به دست آمد، حاصل تلاش جمعی این تیم بزرگ بود.»
او از چالش‌های این مسیر به‌عنوان یک ویژگی لذت‌بخش یاد می‌کند و می‌افزاید: «به‌صورت کلی، یکی از نکات مهم درباره المپیاد، چالش‌محور بودن آن است؛ چالشی که با ذات المپیاد عجین شده و همین ویژگی، آن را لذت‌بخش می‌کند. به همین دلیل، تمام آزمون‌هایی که در طول دوره المپیاد برگزار می‌شوند، به‌نوعی برای ما چالش‌برانگیز هستند اما امسال، بخش تئوری آزمون نسبت به سال‌های گذشته از نظر تنظیم زمان و مدت‌زمان موردنیاز برای حل سؤالات، چالش‌برانگیزتر شده بود. ما تلاش کردیم با استفاده از تجربه‌ای که از آزمون‌های آزمایشی گذشته کسب کرده بودیم، این شرایط را مدیریت کنیم. در عین حال، سعی کردیم اگر در بخشی از آزمون‌ها نقصی به‌وجود آمد، با تلاش بیشتر در سایر بخش‌ها آن را جبران کنیم تا در نهایت، نتیجه‌ای که به دست می‌آید، نتیجه‌ای مطلوب باشد.»
ارشیا میرشمسی کاخکی هم علاقه واقعی را مهم‌ترین عامل و فاکتور برای ورود به این مسیر می‌داند و می‌گوید: «متأسفانه یکی از مشکلات رایج، به‌ویژه در کشور ما، این است که تصمیم‌گیری‌ها گاهی براساس علاقه شخصی انجام نمی‌شود و احتمال دارد عوامل بیرونی زیادی بر انتخاب‌ها تأثیر بگذارند اما واقعیت این است که مسیر المپیاد، اگر با علاقه عمیق به رشته انتخاب‌شده همراه باشد، بسیار ساده‌تر و لذت‌بخش‌تر خواهد بود. البته باید توجه داشت که علاقه داشتن به یک رشته به‌هیچ‌وجه به معنای نبود سختی نیست. این مسیر، حتی برای کسانی که عاشق رشته‌شان هستند، پر از چالش و دشواری است اما همین علاقه می‌تواند سختی‌ها را قابل‌تحمل‌تر کند و تجربه یادگیری را به تجربه‌ای شیرین و ماندگار تبدیل کند.»
او با اشاره به این موضوع که المپیاد در کشور ما تا حدی در شهرهای بزرگ متمرکز شده و این تمرکز باعث شده دسترسی به منابع، کلاس‌ها و فضای رقابتی برای دانشآموزان شهرهای کوچک‌تر دشوارتر باشد، بیان می‌کند: «من اهل مشهد هستم اما می‌خواهم بهطور خاص با دانش‌آموزانی صحبت کنم که در شهرهای کوچک‌تر زندگی می‌کنند یا در تهران نیستند. درست است که رقابت در فضای المپیاد با وجود امکانات گسترده شهرهای بزرگ سخت‌تر میشود و مطالعه برای المپیاد همواره با ریسک‌هایی همراه است؛ ازجمله فاصله گرفتن از فضای کنکور و آزمون‌های نهایی اما این نباید باعث شود که مسیر المپیاد برای دانشآموزان شهرهای کوچک‌تر بهطور کامل کنار گذاشته شود. اگر واقعا به رشته‌ای علاقه‌مندید و احساس می‌کنید می‌توانید از مسیر المپیاد تجربه‌ای ارزشمند کسب کنید، با کمی همت و اراده بیشتر می‌توان بخشی از فاصله امکانات را جبران کرد. علاقه واقعی، پشتکار و باور به توانایی‌های خودتان می‌تواند شما را در این مسیر جلو ببرد.»
چاشنی علاقه، رمز عبور از مسیر دشوار المپیاد
پشت هر مدال طلای جهانی، داستانی پر از تلاش، چالش و علاقه نهفته است.حسین معصومی یکی ازآن دانشآموزان نخبه‌ای است که مسیر المپیاد نجوم را با تمام سختی‌‌هایش پیموده. او از افرادی است که باور دارد بدون علاقه، این مسیر طاقت‌‌فرسا هرگز به پایان نمی‌رسد، «من ازکودکی به نجوم علاقه‌مند بودم. درمدارس انرژی اتمی، دوره‌ای به نام معارفه المپیاد برگزار میشود. در معارفه‌ای که برای نجوم برگزار شد، متوجه شدم که به‌خاطر ساختار و فضای خاص آن به المپیاد نجوم علاقه‌مند هستم. بعد از آن معارفه، علاقه‌ام بیشتر شد و فهمیدم چیزی که از کودکی دوست داشتم، هنوز هم برایم جذاب و مهم است.»
وی ضمن بیان کلیت مسیر آمادگی برای المپیاد نجوم ادامه می‌دهد: «این مسیر معمولا به دو صورت دنبال میشود؛ گروهی از دانشآموزان به‌صورت خودخوان در مدرسه مطالعه و گروهی دیگر مسیر تخصصی المپیاد را طی می‌کنند. من در مدرسه انرژی اتمی تحصیل کردم، جایی که روند مطالعاتی مستقلی برای المپیاد وجود داشت. این مسیر معمولا از پایه نهم یا دهم آغاز میشود و تا پایه یازدهم ادامه دارد. در همان مدرسه، برای مراحل مختلف المپیاد ازجمله مرحله اول و دوم و دوره تابستانه فعالیت می‌کردیم. برای هر مرحله، منابع مشخصی باید مورد مطالعه قرار می‌گرفت و سطح مطالب در هر مرحله به‌صورت تدریجی پیچیده‌تر، عمیق‌تر و حرفه‌ای‌تر می‌شد.»
عضو تیم ملی نجوم و اخترفیزیک با اشاره به چالش‌های این دوره از آزمون‌ها عنوان می‌کند: «از جمله چالش‌های مهم این مسیر، نیاز به صرف زمان و انرژی به‌صورت تمام‌وقت و بی‌وقفه بود. دستیابی به نتیجه‌ای مطلوب در این رقابت‌ها مستلزم تلاش مستمر است. چالش‌هایی که در مسابقات امسال وجود داشت، بیشتر به سطح بالای آزمون‌ها مربوط می‌شد. این دوره نسبت به دوره‌های قبلی یک سر و گردن بالاتر بود. در این دوره، سطح آزمون تئوری و رصدی با اختلاف از دوره‌های گذشته و حتی دیگر کشورها بالاتر بود. تنها بخش تحلیل داده در سطح معمول جهانی برگزار شد که البته کیفیت بالایی داشت. این افزایش سطح، برخلاف تصور اولیه، به نفع ما بود؛ چون در ایران، المپیاد نجوم بهطور کلی با کیفیتی بالاتر از سطح جهانی برگزار میشود. بالا رفتن کیفیت آزمون‌ها امسال کمک زیادی به ما کرد و از این اتفاق خوشحال بودیم.»
آن‌طور که معصومی توضیح می‌دهد، او المپیاد را به چشم یک مسیر می‌بیند که همراه خودش یک امتیاز مهم دارد؛ طلای کشوری که باعث معافیت از کنکور میشود، هرچند طلای جهانی لزوما چنین امتیازی ندارد.
به‌گفته معصومی، فرد می‌تواند در رشته‌های مرتبط مثل زیرشاخه‌های ریاضی برای نجوم در هر دانشگاهی ادامه تحصیل دهد. این موضوع هم در شروع مسیر تأثیر دارد،هم در آینده اما تأثیر مهم‌ترش این است که فرد یاد می‌گیرد چطور استرس و شرایط روحی‌اش را کنترل کند. ازنظرعلمی ونگاه به زندگی هم عمیق‌تر میشود.به‌طورکلی،فرد ازفضای صرفا دانش‌آموزی فاصله می‌گیرد و وارد فضایی بین دانش‌آموزی و دانشجویی میشود.
عضو تیم ملی نجوم واخترفیزیک باتاکید برچاشنی علاقه دراین مسیر به دانشآموزان توصیه می‌کند:«این مسیر واقعا نیازمند تلاش زیاد است و این میزان تلاش تنها از سختکوشی برنمی‌آید؛ علاقه باید وجود داشته باشد تا سختی‌ها قابل تحمل و حتی شیرین شوند. در این مسیر، هم رقبا بسیار سرسخت هستند و هم خود مسیر پیچیدگی‌های زیادی دارد و هم منابعی که مطالعه می‌کنیم، در بسیاری مواردتاسطح کارشناسی وکارشناسی ارشد پیش می‌روند وما کتاب‌هایی درآن سطح‌ها رامطالعه می‌کنیم.»
باور به موفقیت؛ بزرگ‌ترین چالش
وقتی صحبت از موفقیت تیم ملی در المپیادهای مختلف میشود، شاید اولین چیزی که به ذهن برسد، مدال‌‌های طلای درخشان باشد اما کمترشخصی می‌‌دانداین مدال‌‌هانتیجه ساعت‌‌ها برنامه‌ریزی، مدیریت فشارهای روحی وآماده‌‌سازی علمی دانشآموزان است. سرپرستان تیم، در این مسیر نهتنها نقش معلم رادارند،بلکه مثل مربی وحتی دوست،در تمامی مراحل کنار دانشآموزان هستند. امیرحسین موسوی، یکی ازهمان سرپرست‌هاست. او به جام‌جم می‌گوید: «اخترفیزیک به زبان ساده، به معنای فیزیک ستاره‌هاست.این شاخه ازعلم به‌طورکلی به بررسی ساختارستاره‌هاوفرآیندهای ترمودینامیکی ودینامیکی درون آنها می‌پردازد. در این المپیاد مباحث متنوعی از حوزه‌های نجومی مطرح میشود؛ از جمله کیهان‌شناسی، نجوم کروی، مکانیک سماوی، رصد و تحلیل داده،که همگی ازجمله موضوعاتی هستند که در قالب پرسش‌های آزمون مورد توجه قرار می‌گیرند.»
آن‌طور که او توضیح می‌دهد، تیم ایران شامل گروه دانشآموزان و سرپرستان است؛ گروه دانشآموزان متشکل از پنج نفر و گروه سرپرستان در سال جاری چهار نفر بودند. موسوی می‌افزاید: «سطح سؤالات امسال به طرز چشمگیری دشوارتر از سال‌های گذشته بود؛ موضوعی که مورد تأیید نمایندگان سایر کشورها نیز قرار گرفت. به‌گفته آنان، تمامی بخش‌های آزمون امسال سخت بودند.»
او با بیان این‌که مسابقه مذکور شامل سه بخش آزمون تئوری، تحلیل داده و رصد عملی بود، ادامه می‌دهد: «آزمون تئوری یک آزمون پنج‌ساعته بود که در آن دانشآموزان به حل پرسش‌های تئوری پرداختند. آزمون تحلیل داده نیز حدود پنج ساعت طول کشید و شامل دو سؤال بود که در آن داده‌های واقعی در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفت و آنان باید با تحلیل دقیق، پاسخ‌های مناسب ارائه می‌دادند. بخش عملی رصد نیز شامل امتحان اسکای‌مپ بود که در آن نقشه‌های آسمان در اختیار دانشآموزان قرار گرفت و پرسش‌هایی براساس آنها مطرح شد، رصد با تلسکوپ که طی آن شرکت‌کنندگان علاوه بر رصد نقطه‌ای مشخص، به مجموعه‌ای از پرسش‌ها نیز پاسخ می‌دادند و آسمان‌نما که در آن تصویر شبیه‌سازی‌شده‌ای از آسمان در بالای سر دانشآموزان به نمایش درآمد و پرسش‌هایی مرتبط با آن مطرح شد.»
داستان انتخاب یک تیم
آن‌طور که سرپرست تیم نجوم و اخترفیزیک از فرآیند انتخاب تیم ملی دانشآموزان نجوم توضیح می‌دهد؛ این فرآیند هر ساله طبق روندی مشخص انجام میشود. ابتدا در بهمن‌ماه دو سال پیش، آزمون تستی مرحله اول برگزار شد که حدود ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ نفر در آن شرکت کردند و در نهایت حدود ۵۰۰ نفر پذیرفته شدند. در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳، آزمون تشریحی مرحله دوم برگزار شد و ازمیان ۵۰۰ نفر، ۴۰ نفر برای ورود به دوره تابستانه انتخاب شدند. در تابستان ۱۴۰۳ و پس از برگزاری دوره آموزشی، آزمونی برای این ۴۰ نفر برگزار شد و۱۰ نفر برگزیده به مرحله انتخابی تیم راه یافتند. از مهرماه ۱۴۰۳، برای این افراد دوره‌ها و کلاس‌هایی برگزار و آزمون‌هایی از آنان گرفته شد. در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴، پنج نفر از میان آنها به‌عنوان اعضای تیم اصلی انتخاب و به مسابقات جهانی اعزام شدند. پس از آن، دوره‌های آماده‌سازی تیم جهانی آغاز میشود که شامل برگزاری کلاس‌ها، آزمون‌ها، مرور آزمون‌های سال‌های گذشته، رصدهای عملی، کلاس‌های رفع اشکال، اردوهای رصدی و برنامه‌های مرتبط با آسمان‌نماست تا تیم برای اعزام و شرکت در مسابقات اصلی آماده شود.
موسوی معتقد است که از عوامل مؤثر و مستمر موفقیت ایران در این دو سال، می‌توان به انتخاب دقیق تیم‌های آماده‌سازی و سرپرستی دانشآموزان اشاره کرد. او عنوان می‌کند: «ازسال گذشته، هدایت کمیته علمی به دست گروهی از جوانان المپیادی سپرده شد که خود تجربه حضور در این مسابقات را داشتند و از نظر سنی نیز به دانشآموزان نزدیک‌تر بودند. در طول این یک‌سال که دانشآموزان در اختیار تیم آماده‌سازی بودند، تمامی نیازهای آموزشی و تمرینی با برنامه‌ریزی همین کمیته تأمین شد.افزون برمسئولان کمیته علمی و سرپرستان اعزامی، بیش از۳۰معلم دربخش‌های مختلف بادانش‌آموزان همکاری داشته‌اند و کلاس‌های متعددی برگزار شده است. همکاری گسترده میان فعالان المپیاد نجوم درسراسر کشور موجب شکل‌گیری تیمی قدرتمند در حوزه آماده‌سازی شده که نقش مهمی در ارتقای سطح علمی و عملی دانشآموزان ایفا کرده است. بی‌تردید، اقداماتی که تاکنون انجام شده با قدرت بیشتر و رفع نواقص موجود برای سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت.»
عبور از چالش اصلی
موسوی ضمن بیان ایجاد باور در دانشآموزان به‌عنوان یکی از چالش‌های اصلی می‌گوید: «این موضوع آسان نیست، چراکه برخی دانشآموزان با نگاه به نتایج سال گذشته مثلا کسب پنج مدال طلا احتمالات را در نظر می‌گیرند و تصور می‌کنند که تکرار چنین موفقیتی امکان ندارد، اما واقعیت این‌گونه نیست. شکل‌دادن این باور در ذهن آنان، به نظرم مهم‌ترین چالش بوده؛ چراکه از نظر علمی هیچ‌گونه کمبودی ندارند و همواره در سطح یک جهانی قرار دارند. به همین منظور در طول مسیر، گفت‌وگوهای متعددی با دانشآموزان انجام شد تا این باور در آنان نهادینه شود و بتوانند با اعتماد به‌نفس کامل در مسیر موفقیت گام بردارند.»
از مشهد تا مدال جهانی
راه رسیدن به مدال طلا، آن هم از نوع جهانی‌‌اش برای بسیاری از دانشآموزان به‌ویژه کسانی که در شهرهای کوچک‌تر زندگی می‌کنند، دشوارتر است اما ارشیا میرشمسی کاخکی از مشهد نشان داد که علاقه، پشتکار و اراده می‌تواند هر فاصله‌ای را پر کند. او از علاقه و نحوه ورودش به تیم این‌گونه می‌گوید: «برای من، علاقه‌مندی به نجوم حاصل یک لحظه یا اتفاق خاص نبود؛ بلکه فرآیندی بود که از کودکی آغاز شد و در دوران دبیرستان به شرکت در المپیاد منجر شد. از همان سال‌های ابتدایی، به نجوم علاقه داشتم. دایره‌المعارف‌های نجومی می‌خواندم و مجله‌هایی را دنبال می‌کردم که اخبار و مطالب مرتبط با نجوم را منتشر می‌کردند. این مطالعات تدریجی باعث شد علاقه‌ام به این حوزه روزبه‌روز بیشتر شود. با ورود به دوره متوسطه اول و سپس متوسطه دوم، به‌تدریج با علم فیزیک آشنا شدم. مطالعه بیشتر در این زمینه باعث شد متوجه شوم که علاقه زیادی به فیزیک دارم. ترکیب این فرآیندهای تدریجی در سنین مختلف، در نهایت مرا به این تصمیم رساند که تجربه شرکت در المپیاد نجوم و اخترفیزیک را دنبال کنم.»
میرشمسی کاخکی کسب این مدال‌ها را نتیجه یک کار تیمی می‌داند و در ادامه عنوان می‌کند: «افراد زیادی در این مسیر نقش داشتند. سرپرست‌های علمی ما در طول برگزاری مسابقات، مسئولیت‌هایی مثل ترجمه سؤالات و پیگیری اعتراض‌ها را بر‌عهده داشتند و پیش از مسابقات نیز برای آماده‌سازی ما به شکل مؤثری تلاش می‌کردند. همچنین تعدادی از مدال‌آوران سال‌های گذشته، در انتقال تجربه‌ها و رفع اشکالات علمی کمک زیادی کردند. نتیجه‌ای که به دست آمد، حاصل تلاش جمعی این تیم بزرگ بود.»
او از چالش‌های این مسیر به‌عنوان یک ویژگی لذت‌بخش یاد می‌کند و می‌افزاید: «به‌صورت کلی، یکی از نکات مهم درباره المپیاد، چالش‌محور بودن آن است؛ چالشی که با ذات المپیاد عجین شده و همین ویژگی، آن را لذت‌بخش می‌کند. به همین دلیل، تمام آزمون‌هایی که در طول دوره المپیاد برگزار می‌شوند، به‌نوعی برای ما چالش‌برانگیز هستند اما امسال، بخش تئوری آزمون نسبت به سال‌های گذشته از نظر تنظیم زمان و مدت‌زمان موردنیاز برای حل سؤالات، چالش‌برانگیزتر شده بود. ما تلاش کردیم با استفاده از تجربه‌ای که از آزمون‌های آزمایشی گذشته کسب کرده بودیم، این شرایط را مدیریت کنیم. در عین حال، سعی کردیم اگر در بخشی از آزمون‌ها نقصی به‌وجود آمد، با تلاش بیشتر در سایر بخش‌ها آن را جبران کنیم تا در نهایت، نتیجه‌ای که به دست می‌آید، نتیجه‌ای مطلوب باشد.»
ارشیا میرشمسی کاخکی هم علاقه واقعی را مهم‌ترین عامل و فاکتور برای ورود به این مسیر می‌داند و می‌گوید: «متأسفانه یکی از مشکلات رایج، به‌ویژه در کشور ما، این است که تصمیم‌گیری‌ها گاهی براساس علاقه شخصی انجام نمی‌شود و احتمال دارد عوامل بیرونی زیادی بر انتخاب‌ها تأثیر بگذارند اما واقعیت این است که مسیر المپیاد، اگر با علاقه عمیق به رشته انتخاب‌شده همراه باشد، بسیار ساده‌تر و لذت‌بخش‌تر خواهد بود. البته باید توجه داشت که علاقه داشتن به یک رشته به‌هیچ‌وجه به معنای نبود سختی نیست. این مسیر، حتی برای کسانی که عاشق رشته‌شان هستند، پر از چالش و دشواری است اما همین علاقه می‌تواند سختی‌ها را قابل‌تحمل‌تر کند و تجربه یادگیری را به تجربه‌ای شیرین و ماندگار تبدیل کند.»
او با اشاره به این موضوع که المپیاد در کشور ما تا حدی در شهرهای بزرگ متمرکز شده و این تمرکز باعث شده دسترسی به منابع، کلاس‌ها و فضای رقابتی برای دانشآموزان شهرهای کوچک‌تر دشوارتر باشد، بیان می‌کند: «من اهل مشهد هستم اما می‌خواهم بهطور خاص با دانش‌آموزانی صحبت کنم که در شهرهای کوچک‌تر زندگی می‌کنند یا در تهران نیستند. درست است که رقابت در فضای المپیاد با وجود امکانات گسترده شهرهای بزرگ سخت‌تر میشود و مطالعه برای المپیاد همواره با ریسک‌هایی همراه است؛ ازجمله فاصله گرفتن از فضای کنکور و آزمون‌های نهایی اما این نباید باعث شود که مسیر المپیاد برای دانشآموزان شهرهای کوچک‌تر بهطور کامل کنار گذاشته شود. اگر واقعا به رشته‌ای علاقه‌مندید و احساس می‌کنید می‌توانید از مسیر المپیاد تجربه‌ای ارزشمند کسب کنید، با کمی همت و اراده بیشتر می‌توان بخشی از فاصله امکانات را جبران کرد. علاقه واقعی، پشتکار و باور به توانایی‌های خودتان می‌تواند شما را در این مسیر جلو ببرد.»
چاشنی علاقه، رمز عبور از مسیر دشوار المپیاد
پشت هر مدال طلای جهانی، داستانی پر از تلاش، چالش و علاقه نهفته است.حسین معصومی یکی ازآن دانشآموزان نخبه‌ای است که مسیر المپیاد نجوم را با تمام سختی‌‌هایش پیموده. او از افرادی است که باور دارد بدون علاقه، این مسیر طاقت‌‌فرسا هرگز به پایان نمی‌رسد، «من ازکودکی به نجوم علاقه‌مند بودم. درمدارس انرژی اتمی، دوره‌ای به نام معارفه المپیاد برگزار میشود. در معارفه‌ای که برای نجوم برگزار شد، متوجه شدم که به‌خاطر ساختار و فضای خاص آن به المپیاد نجوم علاقه‌مند هستم. بعد از آن معارفه، علاقه‌ام بیشتر شد و فهمیدم چیزی که از کودکی دوست داشتم، هنوز هم برایم جذاب و مهم است.»
وی ضمن بیان کلیت مسیر آمادگی برای المپیاد نجوم ادامه می‌دهد: «این مسیر معمولا به دو صورت دنبال میشود؛ گروهی از دانشآموزان به‌صورت خودخوان در مدرسه مطالعه و گروهی دیگر مسیر تخصصی المپیاد را طی می‌کنند. من در مدرسه انرژی اتمی تحصیل کردم، جایی که روند مطالعاتی مستقلی برای المپیاد وجود داشت. این مسیر معمولا از پایه نهم یا دهم آغاز میشود و تا پایه یازدهم ادامه دارد. در همان مدرسه، برای مراحل مختلف المپیاد ازجمله مرحله اول و دوم و دوره تابستانه فعالیت می‌کردیم. برای هر مرحله، منابع مشخصی باید مورد مطالعه قرار می‌گرفت و سطح مطالب در هر مرحله به‌صورت تدریجی پیچیده‌تر، عمیق‌تر و حرفه‌ای‌تر می‌شد.»
عضو تیم ملی نجوم و اخترفیزیک با اشاره به چالش‌های این دوره از آزمون‌ها عنوان می‌کند: «از جمله چالش‌های مهم این مسیر، نیاز به صرف زمان و انرژی به‌صورت تمام‌وقت و بی‌وقفه بود. دستیابی به نتیجه‌ای مطلوب در این رقابت‌ها مستلزم تلاش مستمر است. چالش‌هایی که در مسابقات امسال وجود داشت، بیشتر به سطح بالای آزمون‌ها مربوط می‌شد. این دوره نسبت به دوره‌های قبلی یک سر و گردن بالاتر بود. در این دوره، سطح آزمون تئوری و رصدی با اختلاف از دوره‌های گذشته و حتی دیگر کشورها بالاتر بود. تنها بخش تحلیل داده در سطح معمول جهانی برگزار شد که البته کیفیت بالایی داشت. این افزایش سطح، برخلاف تصور اولیه، به نفع ما بود؛ چون در ایران، المپیاد نجوم بهطور کلی با کیفیتی بالاتر از سطح جهانی برگزار میشود. بالا رفتن کیفیت آزمون‌ها امسال کمک زیادی به ما کرد و از این اتفاق خوشحال بودیم.»
آن‌طور که معصومی توضیح می‌دهد، او المپیاد را به چشم یک مسیر می‌بیند که همراه خودش یک امتیاز مهم دارد؛ طلای کشوری که باعث معافیت از کنکور میشود، هرچند طلای جهانی لزوما چنین امتیازی ندارد.
به‌گفته معصومی، فرد می‌تواند در رشته‌های مرتبط مثل زیرشاخه‌های ریاضی برای نجوم در هر دانشگاهی ادامه تحصیل دهد. این موضوع هم در شروع مسیر تأثیر دارد،هم در آینده اما تأثیر مهم‌ترش این است که فرد یاد می‌گیرد چطور استرس و شرایط روحی‌اش را کنترل کند. ازنظرعلمی ونگاه به زندگی هم عمیق‌تر میشود.به‌طورکلی،فرد ازفضای صرفا دانش‌آموزی فاصله می‌گیرد و وارد فضایی بین دانش‌آموزی و دانشجویی میشود.
عضو تیم ملی نجوم واخترفیزیک باتاکید برچاشنی علاقه دراین مسیر به دانشآموزان توصیه می‌کند:«این مسیر واقعا نیازمند تلاش زیاد است و این میزان تلاش تنها از سختکوشی برنمی‌آید؛ علاقه باید وجود داشته باشد تا سختی‌ها قابل تحمل و حتی شیرین شوند. در این مسیر، هم رقبا بسیار سرسخت هستند و هم خود مسیر پیچیدگی‌های زیادی دارد و هم منابعی که مطالعه می‌کنیم، در بسیاری مواردتاسطح کارشناسی وکارشناسی ارشد پیش می‌روند وما کتاب‌هایی درآن سطح‌ها رامطالعه می‌کنیم.»
باور به موفقیت؛ بزرگ‌ترین چالش
وقتی صحبت از موفقیت تیم ملی در المپیادهای مختلف میشود، شاید اولین چیزی که به ذهن برسد، مدال‌‌های طلای درخشان باشد اما کمترشخصی می‌‌دانداین مدال‌‌هانتیجه ساعت‌‌ها برنامه‌ریزی، مدیریت فشارهای روحی وآماده‌‌سازی علمی دانشآموزان است. سرپرستان تیم، در این مسیر نهتنها نقش معلم رادارند،بلکه مثل مربی وحتی دوست،در تمامی مراحل کنار دانشآموزان هستند. امیرحسین موسوی، یکی ازهمان سرپرست‌هاست. او به جام‌جم می‌گوید: «اخترفیزیک به زبان ساده، به معنای فیزیک ستاره‌هاست.این شاخه ازعلم به‌طورکلی به بررسی ساختارستاره‌هاوفرآیندهای ترمودینامیکی ودینامیکی درون آنها می‌پردازد. در این المپیاد مباحث متنوعی از حوزه‌های نجومی مطرح میشود؛ از جمله کیهان‌شناسی، نجوم کروی، مکانیک سماوی، رصد و تحلیل داده،که همگی ازجمله موضوعاتی هستند که در قالب پرسش‌های آزمون مورد توجه قرار می‌گیرند.»
آن‌طور که او توضیح می‌دهد، تیم ایران شامل گروه دانشآموزان و سرپرستان است؛ گروه دانشآموزان متشکل از پنج نفر و گروه سرپرستان در سال جاری چهار نفر بودند. موسوی می‌افزاید: «سطح سؤالات امسال به طرز چشمگیری دشوارتر از سال‌های گذشته بود؛ موضوعی که مورد تأیید نمایندگان سایر کشورها نیز قرار گرفت. به‌گفته آنان، تمامی بخش‌های آزمون امسال سخت بودند.»
او با بیان این‌که مسابقه مذکور شامل سه بخش آزمون تئوری، تحلیل داده و رصد عملی بود، ادامه می‌دهد: «آزمون تئوری یک آزمون پنج‌ساعته بود که در آن دانشآموزان به حل پرسش‌های تئوری پرداختند. آزمون تحلیل داده نیز حدود پنج ساعت طول کشید و شامل دو سؤال بود که در آن داده‌های واقعی در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفت و آنان باید با تحلیل دقیق، پاسخ‌های مناسب ارائه می‌دادند. بخش عملی رصد نیز شامل امتحان اسکای‌مپ بود که در آن نقشه‌های آسمان در اختیار دانشآموزان قرار گرفت و پرسش‌هایی براساس آنها مطرح شد، رصد با تلسکوپ که طی آن شرکت‌کنندگان علاوه بر رصد نقطه‌ای مشخص، به مجموعه‌ای از پرسش‌ها نیز پاسخ می‌دادند و آسمان‌نما که در آن تصویر شبیه‌سازی‌شده‌ای از آسمان در بالای سر دانشآموزان به نمایش درآمد و پرسش‌هایی مرتبط با آن مطرح شد.»
داستان انتخاب یک تیم
آن‌طور که سرپرست تیم نجوم و اخترفیزیک از فرآیند انتخاب تیم ملی دانشآموزان نجوم توضیح می‌دهد؛ این فرآیند هر ساله طبق روندی مشخص انجام میشود. ابتدا در بهمن‌ماه دو سال پیش، آزمون تستی مرحله اول برگزار شد که حدود ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ نفر در آن شرکت کردند و در نهایت حدود ۵۰۰ نفر پذیرفته شدند. در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳، آزمون تشریحی مرحله دوم برگزار شد و ازمیان ۵۰۰ نفر، ۴۰ نفر برای ورود به دوره تابستانه انتخاب شدند. در تابستان ۱۴۰۳ و پس از برگزاری دوره آموزشی، آزمونی برای این ۴۰ نفر برگزار شد و۱۰ نفر برگزیده به مرحله انتخابی تیم راه یافتند. از مهرماه ۱۴۰۳، برای این افراد دوره‌ها و کلاس‌هایی برگزار و آزمون‌هایی از آنان گرفته شد. در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴، پنج نفر از میان آنها به‌عنوان اعضای تیم اصلی انتخاب و به مسابقات جهانی اعزام شدند. پس از آن، دوره‌های آماده‌سازی تیم جهانی آغاز میشود که شامل برگزاری کلاس‌ها، آزمون‌ها، مرور آزمون‌های سال‌های گذشته، رصدهای عملی، کلاس‌های رفع اشکال، اردوهای رصدی و برنامه‌های مرتبط با آسمان‌نماست تا تیم برای اعزام و شرکت در مسابقات اصلی آماده شود.
موسوی معتقد است که از عوامل مؤثر و مستمر موفقیت ایران در این دو سال، می‌توان به انتخاب دقیق تیم‌های آماده‌سازی و سرپرستی دانشآموزان اشاره کرد. او عنوان می‌کند: «ازسال گذشته، هدایت کمیته علمی به دست گروهی از جوانان المپیادی سپرده شد که خود تجربه حضور در این مسابقات را داشتند و از نظر سنی نیز به دانشآموزان نزدیک‌تر بودند. در طول این یک‌سال که دانشآموزان در اختیار تیم آماده‌سازی بودند، تمامی نیازهای آموزشی و تمرینی با برنامه‌ریزی همین کمیته تأمین شد.افزون برمسئولان کمیته علمی و سرپرستان اعزامی، بیش از۳۰معلم دربخش‌های مختلف بادانش‌آموزان همکاری داشته‌اند و کلاس‌های متعددی برگزار شده است. همکاری گسترده میان فعالان المپیاد نجوم درسراسر کشور موجب شکل‌گیری تیمی قدرتمند در حوزه آماده‌سازی شده که نقش مهمی در ارتقای سطح علمی و عملی دانشآموزان ایفا کرده است. بی‌تردید، اقداماتی که تاکنون انجام شده با قدرت بیشتر و رفع نواقص موجود برای سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت.»
عبور از چالش اصلی
موسوی ضمن بیان ایجاد باور در دانشآموزان به‌عنوان یکی از چالش‌های اصلی می‌گوید: «این موضوع آسان نیست، چراکه برخی دانشآموزان با نگاه به نتایج سال گذشته مثلا کسب پنج مدال طلا احتمالات را در نظر می‌گیرند و تصور می‌کنند که تکرار چنین موفقیتی امکان ندارد، اما واقعیت این‌گونه نیست. شکل‌دادن این باور در ذهن آنان، به نظرم مهم‌ترین چالش بوده؛ چراکه از نظر علمی هیچ‌گونه کمبودی ندارند و همواره در سطح یک جهانی قرار دارند. به همین منظور در طول مسیر، گفت‌وگوهای متعددی با دانشآموزان انجام شد تا این باور در آنان نهادینه شود و بتوانند با اعتماد به‌نفس کامل در مسیر موفقیت گام بردارند.»
