واکسن فنتانیل راه‌حل بالقوه درمان اعتیاد

فنتانیل نوعی مخدر آزمایشگاهی است که به‌طور گسترده در مقادیر اندک به‌عنوان داروی بیهوشی و حتی مسکن استفاده می‌شود. فنتانیل تاثیری در حدود ۱۰۰ برابر مورفین در تسکین درد دارد. مصرف بیش از اندازه و کنترل‌نشده آن عواقب مشابهی با ماده مخدر هروئین بر کارکرد دستگاه تنفسی و قلب خواهد داشت، اما با تاثیر چند برابری و بسیار خطرناک‌تر از هروئین.

در تحقیقی که به‌تازگی در نشریه فناوری دارویی (فارماسیوتیکس) منتشر شده‌است، دانشمندان موفق به ساخت و کارآزمایی حیوانی واکسنی شدند که از ورود فنتانیل به مغز موش‌ها جلوگیری می‌کند. با این کار، خاصیت اعتیادآوری فنتانیل تا حد زیادی کنترل می‌شود و می‌توان امید داشت که این دارو در آینده به‌عنوان واکسن انسانی ضداعتیاد مورداستفاده عمومی قرار گیرد. مهم‌ترین ویژگی واکسن فنتانیل این است که مانع عملکرد سایر مسکن‌های غیرفنتانیلی نمی‌شود و خللی در فرآیند تسکین درد سایر مسکن‌ها ایجاد نمی‌کند. کالین هیل، عصب‌شناس دانشگاه هیوستون آمریکا و پژوهشگر اصلی این پژوهش در این رابطه توضیح می‌دهد: «یافته‌های ما می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر مشکل بسیار جدی و بزرگ سوء‌استفاده از مواد مسکن که برای سال‌ها جامعه جهانی را درگیر کرده‌است، داشته باشد.»

در این تحقیق، دانشمندان سه دز واکسن فنتانیل را در فواصل سه هفته‌ای به یک گروه از موش‌ها و به گروهی دیگر دارونما تزریق کردند. سپس با گرفتن نمونه خون موش‌های واکسینه‌شده در فواصل زمانی معین، میزان افزایش پادتن (آنتی‌بادی) ضدفنتانیل در طول زمان را اندازه‌گیری کردند. پس از تکمیل برنامه واکسیناسیون، دز معینی از فنتانیل به هر دو گروه از موش‌ها تزریق شد. برای تعیین میزان اثرگذاری واکسن فنتانیل، دم موش‌های واکسینه‌شده را به مدت حداکثر ۱۰ثانیه در معرض حرارت قرار دادند و مدت زمان پاسخ موش‌ها به حرارت را اندازه‌گیری کردند. در آزمایش دیگری، محققان موش‌ها را روی یک صفحه داغ قرار دادند و مدت زمانی که طول کشید تا موش‌ها ابتدای دم خود را لیس زدند را اندازه‌گیری کردند. در هر دو آزمایش، موش‌های واکسینه‌شده پاسخ سریع‌تری نسبت به گروه شاهد داشتند و نشان دادند که واکسینه‌شدن با تعداد دز بالاتر از دو از اثر مسکن و ضددرد فنتانیل جلوگیری می‌کند. همچنین مطالعه یکی از موش‌های مرده نشان داد واکسن، میزان فنتانیل در مغز را کاهش داده است. به‌گفته هیل، واکسن تولید‌شده قادر به تولید پادتن‌هایی است که به فنتانیل موجود در بدن چسبیده از ورود آن به مغز جلوگیری می‌کند و اجازه می‌دهد تا از مسیر کلیه دفع شود. محققان هیچ عوارض جانبی نامطلوبی را در موش‌های واکسینه‌شده مشاهده نکردند، اما البته برای ورود واکسن به مرحله آزمایش‌های بالینی به تحقیقات بسیار بیشتری نیاز است. محققان انتظار دارند عوارض جانبی کمی از این واکسن ببینند، زیرا واکسن فنتانیل عمدتا از اجزایی تشکیل شده که قبلا برای استفاده در واکسن‌های انسانی تأیید شده است.

فنتانیل در دهه ۹۰میلادی به‌طور گسترده برای تسکین درد‌های شدید تجویز می‌شد و در نتیجه آن و همه‌گیری مواد افیونی (opioid epidemic) روزانه بیش از ۱۵۰نفر در اثر سوءمصرف فنتانیل جان خود را از دست می‌دادند. مواد مخدر غیرقانونی مانند هروئین در صورت ترکیب با فنتانیل، اثر چند برابری پیدا خواهند کرد که به یکی بزرگ‌ترین معضلات سازمان‌های مبارزه با مواد مخدر تبدیل شده است. دارو‌هایی مانند «نالوکسان» یا «متادون» در صورت مصرف صحیح و به اندازه، می‌تواند تا حدی از اعتیاد به فنتانیل و اثرات آن بر بدن جلوگیری کنند. با این حال، استفاده از واکسنی که در بازه زمانی طولانی‌تری از اثرگذاری فنتانیل جلوگیری می‌کند، می‌تواند عامل کمک‌کننده مهم و مفید در روند ترک اعتیاد باشد و به‌طور بالقوه مرگ‌ومیر بر اثر مصرف بیش از حد فنتانیل را کاهش دهد.