روایت‌جدایی بحرین از ایران

مستند «داستان یک جدایی» روایتگر جدایی بحرین از ایران در دوره پهلوی دوم است. این مستند که شب گذشته از شبکه یک روی آنتن رفت، به سفارش سازمان هنری ـ رسانه‌ای اوج تهیه شده و تلاش کرده روایتی دست‌اول از یک اتفاق را به‌صورت مستند ارائه کند. این مستند در دو نسخه تهیه شده است: یک سینمایی بلند که حدود ۸۰دقیقه است و از شبکه یک پخش شده و یک نسخه دیگر به‌صورت دو قسمت تلویزیونی است که به شکل گسترده‌تری موضوع را تحلیل می‌کند. به همین بهانه با احمد شفیعی، تهیه‌کننده و کارگردان این مستند گفتگو کردیم.

احمد شفیعی، تهیه‌کننده و کارگردان مستند داستان یک جدایی درخصوص دلیل ساخت این مستند به جام‌جم می‌گوید: دغدغه اصلی ما پژوهشی درخصوص حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه و خلیج‌فارس بود و کار اصلی مستند از همان‌جا آغاز شد. بعد از پژوهش‌های بیشتری که در این رابطه صورت‌گرفت، موضوع بحرین برای‌مان جالب شد. مسیری که طی شد تا بحرین از ایران جدا شود، یک شیطنت جدی بود که از یک طرف مربوط به مداخله هدفمند و طراحی‌شده سازمان‌های بین‌المللی و از طرف دیگر هم، حرکت رسانه‌ای از طریق نفوذی‌ها بود.

وی عنوان می‌کند: این موضوع برای‌مان جالب شد و در ارتباطی که با سیاستمداران وقت گرفتیم - مثل اردشیر زاهدی - متوجه شدیم که خودشان هم به سیاست خارجی پهلوی دوم نقد داشته‌اند. این موضوع را دنبال کردیم تا جنبه‌های مختلف آن را بررسی کنیم. تلاش شده در این مستند روایتی روان و قصه جذاب شکل بگیرد تا از بازه زمانی خروج انگلیس از منطقه شروع و به اعلام استقلال بحرین ختم شود.

۱۰ سال زمان برای ساخت مستند

ساخت این مستند حدود ۱۰سال زمان برده است. شفیعی درخصوص روال ساخت مستند تصریح می‌کند: این مستند، تاریخی‌-پژوهشی است و همزمان با مطالعات کتابخانه‌ای و مکتوب به خیلی از سیاستمداران و اساتید مراجعه کردیم تا بتوانیم صحبت آن‌ها را داشته باشیم. همزمان با جمع‌آوری اسناد مکتوب، مصاحبه‌هایی در حوزه تاریخ شفاهی انجام دادیم و به مرور، لایه‌های جدید و جالبی از موضوع برای‌مان باز می‌شد و افراد دیگری را در این حوزه پیدا می‌کردیم که می‌توانستند در تکمیل روایت به ما کمک کنند. به همین دلیل پروسه ساخت مستند به لحاظ پیداکردن افراد شاخص، جلب‌نظرشان برای همکاری و صحبت درباره مستند و جمع‌آوری اسناد و آرشیو زمان زیادی برد.

شفیعی تاکید می‌کند: درمجموع این مصاحبه‌ها هم تلاش شد تا وقتی سراغ افراد می‌رویم، با دست بازتری مصاحبه کنیم. یعنی مسائلی مثل خلیج‌فارس، ادعا‌های طرف مخالف، مسأله جزایر و دیگر موضوعات را مطرح می‌کردیم. تلاش‌مان این بود که به‌دلیل بالا بودن سن بسیاری از این افراد، مصاحبه به شکل تاریخ شفاهی باشد و بتوانیم در دیگر مستند‌ها هم از محتوای این مصاحبه‌ها استفاده کنیم. به همین دلیل تدوین کار زمان زیادی از ما گرفت تا بتوانیم روایت منسجمی از کار داشته باشیم. درعین‌حال، گاهی آرشیو‌هایی را پیدا می‌کردیم که جهت روایت و موضوع را به‌کلی تغییر می‌داد و ناچار بودیم تدوین را اصلاح کنیم. این کار سه تدوینگر عوض کرد و به‌دلیل حجم زیاد اطلاعات، کار ساده‌ای نبود، اما دوست داشتیم سادگی و جذابیت را در خروجی نهایی حفظ کنیم. همه این‌ها باعث شد تا زمان زیادی برای تدوین کار طی شود.

مصاحبه با مسئولان وقت پهلوی

تهیه‌کننده مستند داستان یک جدایی درباره چهره‌هایی که این مستند سراغ‌شان رفته، این‌طور بیان می‌کند: این نکته را باید بگویم همه مصاحبه‌هایی که انجام دادیم لزوما در مستند نیست، چون به موضوعاتی فراتر از مستند پرداختیم، اما ازجمله کسانی که با آن‌ها درباره بحرین صحبت کردیم، اردشیر زاهدی بود که در سوئیس با او مصاحبه کردیم. فرد دیگر، دکتر فریدون زندفر بود که در زمان پهلوی دوم، ریاست اداره نهم سیاسی را برعهده داشت و سفیر ایران در عراق بود. با هوشنگ طالع صحبت کردیم که از آخرین اعضای حزب پان‌ایرانیست بود و زمانی که گزارش دولت در مجلس خوانده می‌شود، عضو مجلس بود و با مسأله جدا شدن بحرین از ایران هم مخالفت کرد. با رضا قاسمی، سفیر وقت ایران در کویت هم صحبت کردیم. با سرریچارد دالتون، سفیر سابق انگلیس در ایران هم مصاحبه داشتیم.

وی ادامه می‌دهد: کار دیگری که برای مستندشدن برنامه انجام دادیم، قراردادن صدای دنیس رایت، سفیر وقت انگلیس در ایران بود. صدای آنتونی پارسونز - آخرین سفیر انگلیس در ایران - را هم این اواخر توانستیم پیدا کنیم و به‌دلیل مستند‌هایی که ارائه می‌کند، روال کار قدری تغییر کرد. یعنی ناچار شدیم تدوین را قدری تغییر دهیم.

در دسترس نبودن آرشیو

شفیعی درخصوص چالش‌های تهیه مستند و پیداکردن فایل‌های مربوط برای مستندسازی روایت می‌گوید: برخی از این فایل‌ها در آرشیو ملی بریتانیا بود و با کلیدواژه‌های دقیق توانستیم به آن برسیم. عمده چالش ساخت چنین مستندی، استمرار فعالیت و علاقه و انگیزه بود که باید از میان فایل‌ها به مطالب مفید می‌رسیدیم. البته برای بسیاری از مصاحبه‌شوندگان جالب بود که تیم ما نسبت به این موضوع اشراف کامل دارد. گاهی بین صحبت افرادی که مقابل دوربین قرار می‌گرفتند، اختلاف‌ها و فکت‌هایی را پیدا می‌کردیم که صحبت از این موارد، موضوع را باز می‌کرد. مشکل اصلی ما، در دسترس نبودن آرشیو و اسناد بود که در بسیاری موارد، کلیدواژه درستی برایش تعریف نشده بود تا بتوان به آن رسید. به همین دلیل برخی از این اسناد را از آرشیو شخصی افراد پیدا کردیم که پیداکردن اسناد و ایجاد ارتباط میان آنها، پروسه سختی برای ما بود.

وی تاکید می‌کند: البته از ابتدای ساخت مستند، ابعاد موضوع این‌قدر برای‌مان روشن و گسترده نبود. هرچقدر جلو می‌رفتیم با اساتید گمنامی آشنا می‌شدیم که بسیاری‌شان جلوی دوربین نیامدند، اما از اطلاعات‌شان در مستند بهره بردیم. مستند روایت یک جدایی، چند ماهی است که آماده شده، اما روایتی که از تجربه تاریخی تجزیه‌طلبی ارائه می‌کند، باعث می‌شود انسجام فعلی کشور را قدر بدانیم.

روزنامه جام جم