محمدرضا شفیعی که کارنامه رنگارنگی در حوزه سریالسازی دارد و آثارش با اقبال گسترده مردمی رو به رو شده، این بار سراغ خطه گیلان رفته و قصهای از آن منطقه در دوران قاجار را برای مخاطبان به تصویر کشیده است. او کارگردانی این سریال را به مجید اسماعیلی سپرده است. پیش تولید این اثر از ابتدای سال ۹۸ آغاز و از همان سال در استان گیلان کلید خورد. حال بعد از دو سال تصویربرداری آماده پخش شده است. فیلمنامه این سریال ۶۰ قسمتی را مجید آسودگان نوشته شده که تحقیق، پژوهش و نگارش آن ۵ سال زمان برده است. پخش «گیلدخت» تا اواخر بهار سال ۱۴۰۲ روی آنتن خواهد بود. در خلاصه داستان این سریال آمده است: عالم را آب ببرد، بزرگان و درباریان مملکت محروسه را خواب برده است. در این هیاهو و غوغا آصف میرزای قاجار رویای تکیه زدن بر تخت طاووس را دارد و ولایت دارالمرز گیلان را به عنوان مقر این طرح و توطئه انتخاب میکند، بیآنکه آگاه باشد در آنجا گلنار خانزاده به یاری دلدادهاش اسماعیل میرشکار قصد بر باد دادن این رویا را دارند و میخواهند طرحی نو در اندازند. شفیعی همچون کارهای قبلیاش برای ساخت سریال گیلدخت سراغ هنرمندان پیشکسوت و جوان رفته است. از بازیگران این اثر میتوان به سعید راد، میترا رفیع، رضا اکبرپور، سعید چنگیزیان، رامتین خداپناهی، شقایق فراهانی، یاسمن معاوی، پریوش نظریه، ثریا قاسمی، محمود پاکنیت، سعید راد، صالح میرزااقایی، حبیبدهقاننسب، نفیسه روشن، فخرالدین صدیقشریف، حمید ابراهیمی، فریبا متخصص، محمد فیلی، رویا جاویدنیا و ... اشاره کرد. این اثر محصول مرکز فیلم و سریال معاونت برونمرزی رسانهملی است. با احسان کاوه، قائممقام معاون و مدیرکل تولیدات نمایشی معاونت برونمرزی، فخرالدین صدیقشریف، محمد فیلی، رامتین خداپناهی، حمید ابراهیمی و مجید سعیدی بازیگران این سریال گفتگو کردهایم.
سریال تاریخی «گیلدخت» از تولیدات معاونت برون مرزی است و این معاونت تا به امروز سعی کرده با ساخت سریالهایی هر چند محدود سوژههای خاصی را دستمایه تولید قرار بدهد. همچنین آثاری که این معاونت تهیه کرده همیشه با اقبال مخاطبان هم روبهرو شده است. ضمن اینکه خودش را محدود به گونه خاصی نکرده و سراغ موضوعات تاریخی و اجتماعی روز رفته است.
پرداختن به حریم خانه و خانواده
احسان کاوه، قائممقام معاون و مدیرکل تولیدات نمایشی معاونت برون مرزی در پاسخ به این سوال که با توجه به اینکه سریال گیلدخت جدیدترین اثر معاونت برون مرزی در حوزه سریالسازی است، آیا در آینده نزدیک شاهد سریالهای دیگری نیز در این ادارهکل خواهیم بود؟ به جامجم میگوید: بله. انشاا... در آینده باز هم اقدام به ساخت آثار نمایشی بهخصوص در حوزه سریال خواهیم داشت. به مرور این روند به سمت تولیدات تلویزیونیتر و صنعتیتر پیش میرود. همچنین برای جذب مخاطبان منطقهای خاص، اقداماتی ویژه در دست انجام داریم که با توجه به جوامع هدف و مأموریتهای معاونت برونمرزی رقم خواهد خورد. در این راستا، فیلمنامههایی در دست نگارش است که درباره هر کدام که به مرحله اجرا برسند، بهتفکیک اطلاعرسانی میکنیم.
وی درباره اینکه چطور شد برهه قاجار را برای قصه سریال گیلدخت دستمایه قرار دادهاید، بیان میکند: برای روایت قصه سریال گیلدخت بستر زمانی قاجار انتخاب شد. در تاریخ ایران، هر دوره سلطنتی که امکان سوءاستفاده از ارکان قدرت در آن مهیا بوده چه دوره قاجار باشد، چه پهلوی، این موضوع میتواند بستر مناسبی برای روایت سریال باشد، چرا که وابستگان دربار و حاکمیت این اجازه را داشتند که حتی به خانههای مردم نیز که رعایای حکومت خوانده میشدند، تعدی کنند. به همین دلیل ما در زیرلایههای مضامین سریال گیلدخت به لزوم حفظ رعایت خانه و خانواده و همچنین به موضوع امنیت میپردازیم که یک اصل مهم برای زیست اجتماعی و فردی بشر است. ضمن اینکه تاریخ گذشته به لحاظ تولید دست ما را بازتر میگذاشت؛ زیرا در آنبخشهایی از تاریخ معاصر که به ما نزدیکتر است، تکنولوژی پررنگتر بوده، اما بهدلیل سرعت بالای پیشرفتهای تکنولوژیک، با زمان حال فاصله معناداری دارد و از این حیث، فراهم کردن امکانات لازم از دکور و معماری تا ادوات صحنه و... دشوار است و گاه انتخاب دورههای زمانی پیشین را که تکنولوژی کمرنگتر بوده، اولویت میبخشد. علاوه بر آن، فضای تاریخی انتخابشده برای این کار، نوع پوشش، مراودات و حتی ادبیات کلامی از جذابیتهای خاص خود بهرهمند است که آن را برای مخاطب خاطرهانگیز میکند.
کاوه در پاسخ به این سؤال که آیا مخاطبان با تماشای سریال فقط یک قصه درام را در بستر تاریخ شاهد خواهد بود یا قرار است به اتفاقات تاریخی و اجتماعی که در آن مقطع زمانی رخ داده هم پرداخته شود، میافزاید: با اینکه شخصیتها، اسامی و اتفاقات اصلی سریال مابهازای واقعی در تاریخ ندارند، روند و جریانات جاری سیاسی و اجتماعی کاملا آشنا در سریال طراحی شده است. مثلا یکی از موضوعاتی که بینندگان میتوانند در سریال گیلدخت شاهد باشند، دخالت بیگانگان از جمله دولت انگلستان در امور ایران است که در این سریال، به نوعی گره میخورد به وابستگان و نزدیکان دربار که برای جلوگیری از امضای فرمان مشروطه و حوادث مترتب بر آن و در نهایت با هدف عزل شاه طراحی کردهاند و در عین حالکه داستان عاشقانهای شاهدیم، به پدیدارشناسی اجتماعی و احوالات مردم در یکی از پرفراز و نشیبترین برهههای تاریخ ایران هم ورود میکنیم و مجموع این عوامل، تصویری روشنتر از آن مقطع به دست میدهد.
مدیرکل تولیدات نمایشی برون مرزی تاکید میکند: مهمترین پیامی که در این سریال گنجانده شده، جایگاه مهم و ضروری حفظ امنیت است که اگر نباشد، حریم خانه، خانواده و ناموس نیز در مخاطره قرار میگیرد؛ مضامینی برآمده از دل فرهنگ غنی و اصیل ایرانی ــ اسلامی است و در زیر متن درام اصلی مورد توجه قرار میگیرد.
لباس حکیم را پوشیدم
محمد فیلی، بازیگر سریالهای بانوی سردار، بانوی عمارت، گسل و پرستاران که حضورش در سریال مختارنامه و نقش شمر در ذهن مخاطبان تلویزیون ماندگار شد، در این سریال ایفاگر نقش حکیم است که درباره این شخصیت و کلیت سریال به جامجم عنوان میکند: بههرحال به پزشک آن دوران حکیم میگفتند و من هم در آن برهه از تاریخ که روایت میشود، نقش یکی از همین حکیمها را بازی کردم. البته به نسبت برخی شخصیتهای این داستان، حضور فیزیکی طولانیمدتی ندارد، اما بهشدت در داستان و روند قصه تاثیرگذار است، البته باید دیده شود، چون من نمیتوانم توضیحات زیادی درباره سریال و نقشم بگویم. بهتر و حرفهایتر این است که بینندهها خودشان سریال را تماشا کنند. چون من هرچقدر از جزئیات بگویم، داستان لو میرود و جذابیتش را برای مخاطب از دست میدهد.
فیلی همچنین میافزاید: گریم شخصیت حکیم هم مثل گریم سریالهای قاجاری دیگری است که تاکنون ساخته شده است. بازیگر سریال مختارنامه درباره مطالعات در زمینه تاریخ قاجار هم بیان میکند: بخش عمدهای از قاجار را مورد توجه قرار میدهیم که اطرافیان و درباریان بودند که بههرحال از ثروت و قدرت بسیاری برخوردار بودند و تشکیلاتی برای خودشان داشتند. طبیعی است برای هر کسی که آشنایی کمی با این دوران از تاریخ داشته باشد میداند که مردم در آن دوران چگونه زندگی میکردند و چه آداب و رسوم و فرهنگی داشتند. من هم تا جایی که در بضاعتم بوده در این زمینه مطالعه داشتم و با آن دوران آشنایی دارم و بیگانه نیستم. وی در پاسخ به این سؤال که فضاسازی کارگردان و تیمش تا چه حد برای او بهعنوان بازیگر باورپذیر بوده هم میگوید: تا جایی که من اطلاع دارم کارگردان مطالعه خاصی برای این سریال داشته است. البته ناگفته نماند که من قرارداد دیگری با این گروه داشتم و یک فاصله بین همکاری ما افتاد و من یک ماه آخر به گروه پیوستم و قرار بر این بود که نقش دیگری را بازی کنم. پیش از این قرار بود نقش خان دیگری را بازی کنم که به شخصیت اصلی سریال نزدیکتر بود، اما گرفتاریهای کاری و بیماری کرونا همهچیز را بههم ریخت و من نتوانستم سر کار بروم و باعث شد نقش حکیم را در نهایت بازی کنم.
فیلی درباره استقبال مخاطبان از این سریال در زمان پخش هم بیان میکند: مردم ما قصه و قصهگویی را دوست دارند. از هر چیزی هم که در قالب قصه برایشان گفته شود، استقبال میکنند. از طرفی این داستان در بستر تاریخ معاصر روایت میشود که خیلی از آن دور نشدهایم و از این نظر مردم بیشتر میتوانند با آن ارتباط برقرار کنند؛ چون از پدرها و پدربزرگهایشان چیزهایی در این باره شنیدهاند و در ذهن دارند و هم خودشان آثاری را از کودکی دیدهاند که هنوز وجود داشته است. زیرا قاجارها هیچوقت نرفتهاند و همیشه بودند و با اینکه سلسلهشان منقرض شد، اما باز هم فعال بودند و شغلهای مهم دولتی را در دست داشتند. مثل علی امینی یا محمد مصدق که هر دو نخستوزیر بودند و غیر از این سمت هر دو در دوران گذشته صاحب جایگاه و منصب بودند و از نوادههای قاجار بودند؛ بنابراین من تصور میکنم مردم این سریال را دوست داشته باشند و با شخصیتها و فضای کار همذاتپنداری کنند.
وی در پایان هم درباره سایر فعالیتهای بازیگریاش میگوید: سنمبالا رفته و نیاز به استراحت دارم تا تجدیدقوا کنم. بعضی کارها هم سختیهای خودش را دارد؛ بنابراین فعلا ترجیح میدهم استراحت کنم و من هم با مخاطبان به تماشای این سریال بنشینم. گرچه وضعیت مالی و امرارمعاش اغلب بازیگران باعث میشود کمتر به فکر استراحت بیفتند، اما سلامتی مهمترین چیزی است که باید در حفظ آن کوشا بود.
خان یک روستا هستم!
فخرالدین صدیقشریف، بازیگر سریالهایی، چون «ایراندخت»، «معمای شاه»، «کیمیا» و «کلاهپهلوی» درباره حضورش در سریال گیلدخت و نقشی که ایفا کرده به جامجم میگوید: همانطور که میدانید داستان سریال گیلدخت در زمان مظفرالدینشاه قاجار اتفاق میافتد که من نقش کدخدای یک روستا را در آن بازی میکنم. بههرحال هر نقش از ویژگیهای خاصی برخوردار است و قطعا چالشهایی را برای بازیگر به همراه دارد. چون اگر چالشی وجود نداشته باشد که نقش جذابیت ندارد. این شخصیت هم برای من جالب بود. امیدوارم مردم هم با دیدن این سریال از کار راضی باشند. وی درباره گویش و گریم این نقش هم توضیح میدهد: با وجود اینکه بخشی از داستان در شمال کشور روایت میشود که گویش شیرین خاص خودش را دارد، اما از ابتدا قرار نبود که من با گویش خاصی صحبت کنم. درباره گریم هم اتفاق خاصی نیفتاده و خیلی تغییر نکردم. بههرحال برای بعضی نقشها این اتفاق میافتد که گریم خاصی را هم میطلبد.
صدیق همچنین درباره پیشبینیاش از استقبال مخاطبان بیان میکند: بههرحال سریال تاریخی مخاطبان خودش را دارد. داستانی هم که در این سریال روایت میشود، عاشقانه است. مجید آسودگان هم نویسنده خوبی است و سریالهای بسیاری برای تلویزیون ساخته است؛ بنابراین گیلدخت ویژگیهای سریال پربیننده را دارد. گرچه درباره نقشی که من بازی کردم، تغییراتی در کار به وجود آمد. بااینحال من همواره از پیشنهادهای سریالهای تاریخی استقبال میکنم. این نقش را هم دوست داشتم. وی در پایان درباره موفقیت یک سریال در دیدهشدن میگوید: تلویزیون در دهههای گذشته سریالهایی پخش میکرد که پربیننده بودند. سریالهایی که در بازپخش هم مورد توجه قرار میگیرند، اما گاهی پیشنهادهایی به ما میشود که جذاب نیست و هیچ چیزی در شخصیتهای داستانها وجود ندارد که ما را بهعنوان بازیگر جذب کند تا به بازی در آن نقش ترغیب شویم؛ بنابراین در ساخت سریالها باید مراقبت کنیم که آثار خوشساخت بسازیم. فکر میکنم گیلدخت بتواند پربیننده شود. چون هم فیلمنامه خوبی دارد و هم بازیگران خوبی در آن حضور دارند.
نقشهای کوچک هم شناسنامه دارند
مجید سعیدی را هنوز هم خیلیها با حضورش در سریال «کهنهسوار» میشناسند. بازیگری که در مجموعههای «ارمغانتاریکی»، «بانوی عمارت» و «هویت» ایفای نقش کرده است. وی درباره نقشی که در این سریال دارد و ویژگیهای آن به جامجم توضیح میدهد: حدود سه سالی است که از این کار گذشته و فکر میکنم سال ۱۳۹۷ یا ۱۳۹۸ بود که این سریال را کار کردم؛ بنابراین ممکن است جزئیات را به یاد نداشته باشم، اما تا جایی که خاطرم هست من نقش امیرنظام را در این کار بازی کردهام که مورد اعتماد تقیخان، فرمانده نظامی آن منطقه است که آقای پاکنیت آن نقش را بازی کرده است. ضمن اینکه تقیخان دختری دارد که درگیر داستان عاشقانهای میشود که به خاطر اعتمادی که پدرش به امیرنظام دارد، به نوعی کار نظارت را برعهده دارد. یعنی کار مراقبت و محافظت دختر تقیخان هم برعهده امیرنظام است.
وی ادامه میدهد: با وجود اینکه نقش من خیلی زیاد نیست، اما از آن نقشهای تاثیرگذار در داستان است. چون اصولا من نقشهایی را انتخاب میکنم که حتی با وجود حضور کوتاه تاثیرگذار باشند و نقش خنثایی نباشند. اگر خاطرتان باشد در سریال بانویعمارت هم نقش کوتاهی داشتم، اما بهشدت تاثیرگذار بود. سعیدی همچنین بیان میکند: من گویش خاصی در بازی نداشتم، اما بههرحال داستان در گیلان میگذرد و آقای مجید آسودگان، نویسنده سریال هم بسیار قلم عجیب و شگفتی دارد و آدمها بهدرستی تفکیک شدهاند. یعنی هرکدام از شخصیتها برای خودشان شناسنامه و قصهای دارند و در طول داستان رها نمیشوند. حتی برای نقشهای کوتاه هم تعریفی وجود دارد. یعنی برای هرکدام نقطه شروع، اوج و پایان تعریف شده است. بازیگر سریال کهنهسوار درباره پیشبینیاش از استقبال مخاطبان هم عنوان میکند: فکر میکنم فرمت و فضای کار مورد استقبال مردم قرار بگیرد. چون مردم قصهگویی بهخصوص قصههایی در دل تاریخ را دوست دارند. بهویژه اینکه داستان عاشقانهای هم در دل این تاریخ روایت میشود. بااینحال امیدوارم مردم در این شرایط هم دوست داشته باشند سریال تماشا کنند. چون هر کاری حاصل زحمات یک تیم است. چه در پشت دوربین و چه در مقابل دوربین. سعیدی درباره خاطرهاش از سر صحنه فیلمبرداری این سریال هم میگوید: من خاطره تلخی از این سریال دارم که مربوط به اسبی به نام بنهور (اسب من در سریال بود) و در اثر یک سهلانگاری آخور اسبها که به برق وصل بود آتش گرفت و چند اسب و ازجمله بنهور تلف شدند و سوختند. بنهور بهشدت اسب باهوشی بود. با دستور کارگردان حرکت میکرد و با کاتدادن او میایستاد، اما متاسفانه در آتشسوزی تلف شد و سوخت.
عباسقلی، شخصیت پیچیدهای دارد
حمید ابراهیمی با سریال «صاحبدلان» و نقش عموی دینا به مخاطبان تلویزیون معرفی شد. او که این اواخر در سریال «حکم رشد» ایفای نقش کرده بود، در آثار بسیاری ازجمله: «کلبهای در مه»، «حکایتهای کمال»، «هوش سیاه»، «مثل هیچکس» و «تا صبح» حضور داشته و نقشهای متفاوتی را هم بازی کرده است. او در این سریال نقش عباسقلی را بازی میکند که در اینباره به جامجم میگوید: ما ۱۸- ۱۷ ماه درگیر این سریال بوده و خیلی زودتر از اینها منتظر پخش آن بودیم. اما عباسقلی که من نقش آن را بازی میکنم، سرکرده یکی از آدمهای بزرگ دربار قاجار است. وی ادامه میدهد: این شخصیت پیچیدگیهایی دارد که برای من مهم بود؛ چون در نیمه راه نظراتش تغییر میکند و آدمی که در ابتدای داستان بود، در اواسط داستان نیست و در نهایت به آدم دیگری تبدیل میشود. همین که دستش برای بیننده رو نیست و شخصیت پیچیدهای دارد، برای من جذاب بود. فکر میکنم مخاطب هم چنین شخصیتهایی را دوست داشته باشد.
بازیگر سریال «فرات» همچنین میافزاید: من تا بهحال سریال تاریخی به این شکل بازی نکرده بودم؛ یعنی سریالهایی مثل «مختارنامه» بازی نکرده بودم که گریم خاصی دارد. من همیشه کارهای معاصر انجام داده بودم. گرچه این سریال هم تاریخ معاصر است، اما بههر حال تاریخ ۵۰ سال پیش با ۳۰۰ سال پیش فرق میکند و نوع پوشش و نوع گویشاش با هم تفاوت دارد. اما کارهای قجری یک نوستالژی دارد و، چون با تاریخ ایران عجین شده، برای مخاطب زیباست و اگر پر از رمز و راز و کشمکش باشد، برای مخاطب هم جذاب است. این یکی از ویژگیهای داستان این سریال است.
وی درباره اینکه شخصیتی که بازی کرده ما بهازای واقعی دارد یا نه، میگوید: نه، واقعی نیست. با این حال فکر میکنم مخاطب، این داستان و شخصیتها را دوست داشته باشد و با آنها ارتباط برقرار کند. ابراهیمی در پایان هم درباره سایر فعالیتهایش عنوان میکند: این اواخر سریال «ضد» را با ابراهیم شیبانی بازی کردم که در نوبت پخش از تلویزیون است. آن سریال هم کار خوبی بود و فکر میکنم بهدلیل فضایی که دارد، مردم دوست داشته باشند.
جذابیت تاریخ برای مردم
رامتین خداپناهی که آخرین حضورش در تلویزیون به سریال «بانوی عمارت» بازمیگردد، تاکنون در آثار نمایشی بسیاری حضور داشته است؛ از جمله سریالهای: «معصومیت از دست رفته»، «پیلههای پرواز»، «تا صبح»، «یه وجب خاک»، «گسل»، «رهایی» و.... او در این سریال نقشی به نام صفیالدوله را بازی کرده است که در اینباره به جامجم میگوید: همانطور که میدانید سریال در عهد مظفری میگذرد و یک سریال تاریخی و قجری است که بعد از بانوی عمارت، من سر این کار رفتم. صفیالدوله در واقع مشاور آصفالدوله با بازی سعید چنگیزیان است. این سریال بر مبنای واقعیت تاریخی نوشته نشده و همهچیز ذهنیت مجید آسودگان بهعنوان نویسنده کار است. داستان در یک برهه تاریخی اتفاق میافتد، ولی شخصیتها واقعی نیستند. البته ممکن است بتوان ما بهازای آنها را در طول تاریخ پیدا کرد، اما هیچکدام از شخصیتهای این داستان حقیقی نیستند.
خداپناهی در ادامه درباره فضاسازی کارگردان و باورپذیری آن برای مخاطب هم عنوان میکند: طبیعتا این اتفاق در این نوع آثار میافتد که البته بخشی از آن برعهده کارگردان است. صحنه، لباس و گریم توامان به بازیگر برای اجرای آن نقش کمک میکند. قلم آقای آسودگان بهعنوان نویسنده خیلی به این فضا کمک میکرد. یعنی نویسنده فضا را باید بهگونهای مینوشت که شاخصههای شخصیتی و معیارهای اتفاق جهان برمبنای آن روزگار نوشته شده باشد. بهعنوان مثال دغدغهها و سبک زندگی آدمها در سال ۱۲۸۳ با دغدغههای آدمها در سال ۱۴۰۱ قطعا متفاوت است؛ بنابراین رویکرد ما باید برمبنای تاریخی باشد و بعد کارگردان خودش را به این فضا نزدیک کند. از اینرو حاصل یک کار گروهی است. گروه باید در کنار هم این پازلها را شکل بدهند که در نهایت فکر میکنم این اتفاق افتاده است. البته ما بهعنوان مجریان این کار نمیتوانیم اظهارنظر کنیم و قضاوت با شما بهعنوان مخاطبان این سریال است. با این حال من فکر میکنم این اتفاق برای ما در کار افتاد و فضاسازی برای هرکدام از ما باورپذیر بود. لااقل برای من که اینگونه بود.
وی درباره جذابیتهای این بخش از تاریخ برای خودش و بینندهها توضیح میدهد: تاریخ در جای جای سرزمین ما با همه افت و خیزهایی که دارد، جذاب است، چون تاریخ مملو از تجربه است و تنها دریچه ورود شناخت نسبت به کشور تاریخ آن سرزمین است. چه خوش و چه ناخوش، چه بد و چه خوب، چه زشت و چه زیبا و... طبیعتا هر ایرانی که به سرزمین خودش علاقه دارد، تاریخ با همه افت و خیزهایش برایش جذابیت دارد. من هم از این قاعده مستثنا نیستم و به اتفاقات گذشته سرزمینم علاقهمندم. چون تاریخ میتواند رهنمون بسیار خوبی برای ما باشد. از اتفاقاتش پند بگیریم و خودمان را با مقیاس عقلانیت بتوانیم در تاریخ مورد سنجش قرار بدهیم و به اصطلاح از یک سوراخ، دو بار گزیده نشویم. وی درباره سایر فعالیتهایش میگوید: فعلا مشغول بازی در هیچ کاری نیستم و منتظر میمانم تا گیل دخت پخش شود و بازخوردها را ببینم. البته من خیلی بازیگر پرکاری نیستم، چون وسواسهای خاص خودم را دارم. برای دیده شدن هم در هر کاری بازی نمیکنم. متن خوب برایم خیلی مهم است.
بعد از بانوی عمارت اگر قرار باشد یک پله بالاتر نروم، باید حداقل در همان سطح بمانم؛ بنابراین نمیتوانم در کارهای سطح پایین بازی کنم. در این کار هم بازی کردم، چون متن خوبی داشت و فکر میکنم خروجی کار هم خوب باشد.
روزنامه جام جم