حدود دو ماه پیش بود که با دستور معاون اول رئیسجمهور وزارت جهادکشاورزی مکلف شد لایحه قانون آبخیزداری را با قید فوریت تدوین و برای سیر مراحل قانونی و ارسال به مجلس شورای اسلامی به هیات دولت ارائه کند.
این دستور نشان میداد که بارشهای کم و خشکسالیهای دهههای اخیر باعث شده مردم و مسئولان آگاه شوند که مشکل کمآبی در ایران بسیار جدی است و باید راهکارهای عملیتری در پیش بگیرند تا کمترین هدر رفت آب را داشتهباشند. در این میان از جمله راههایی که میتواند خشکسالیها را با توجه به شرایط اقلیمی خشک و نیمهخشک ایران مدیریت و آب مناطقی را که تا دیروز به عنوان پرآبترین نقاط مطرح بوده و حالا دچار مشکل شدهاند، تامین و به حفاظت از خاک بپردازد، آبخیزداری است.
به گفته کارشناسان، آبخیزداری یکی از شیوههای نوین حفاظت آب و خاک است که با مهار و پخش سیلابها، باعث کنترل آنها و نفوذ آب به داخل سفرههای زیرزمینی میشود. مطالعه اقلیمهای مختلف نشان میدهد که یکی از ویژگیهای سرزمینهای خشکی مثل ایران، داشتن زیست بومهای ناپایدار است که درصورت خسارت دیدن، احیای آنها بسیار دشوار است.
بهرهبرداری از این گونه زمینها، در دورههای خشکسالی، همانند دورههای فراوانی رطوبت، نتایج مصیبتباری برای گیاهان، جانوران، خاک و ساکنان به همراه دارد که با توجه به شرایط اقلیمی ایران، پیشبینی میشود تا ۲۰سال آینده، ایران نه تنها مرحله تنش و فشار ناشی از کمآبی را بیش از پیش تجربه کند، بلکه با کاهش سرانه آب، وارد شرایط سختتری شود.
زمانیکه از مدیریت منابع طبیعی و کشاورزی صحبت به میان میآید، نباید فراموش کرد بهرهبرداری هماهنگ و قانونمند از این عرصهها، مشروط به آن است که منابع آب و خاک به خوبی حفظ شده و سیر منفی نداشتهباشند. آبخیزداری از نظر برنامهریزی، یکی از جدیدترین روشهایی به شمار میآید که براساس نگرش و برنامهریزی سیستمی و تکاملی، انجام شده و از ویژگیهایی، چون جامعنگری و دوراندیشی برخوردار است. از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون ۳۵ میلیون هکتار در کشور آبخیزداری انجام شده و ۹۰میلیون هکتار دیگر نیز در انتظار انجام آن است که این موضوع به عنوان اولویت اصلی در کاهش خسارات سیل در دستور کار برنامههای دولت قرار گرفتهاست.
براساس آمارها حدود ۹۱میلیون هکتار از عرصه حوزههای آبخیز که تقریبا ۵۵ درصد سطح کل کشور را در برمیگیرد سیلخیز است که این عرصهها در تولید روانآب سطحی نقش دارند. به طوری که سالانه بیش از ۲۲میلیارد متر مکعب روان آب مستقیم و سریع تولید میکنند که در تشدید فرسایش و ایجاد سیلابهای مخرب مؤثر است. در شرایط موجود حدود ۴۲میلیون هکتار از سطح کشور دارای شدت سیلخیزی متوسط تا خیلی زیاد است. گزارشها نشان میدهد به دلیل تخریب جنگلها و مراتع، ساخت و سازهای بیرویه، فرسایش آبی در سطح کشور طی سه دهه اخیر روند افزایشی داشته است.
برهمین اساس اگر به آمار و ارقام رجوع کنیم، مشخص میشود این اتفاقات در سطحی معادل ۱۲۵میلیون هکتار که ۷۶درصد کل کشور را دربرمی گیرد، رخ داده که خارج از مدت طبیعی آن است و به دلیل تشدید فرسایش خاک و افزایش سیلخیزی میزان رسوبدهی حوزههای آبخیز روند افزایشی داشته و معادل ۲۳۶میلیون مترمکعب در سال برآورد شدهاست.
