قصه آدم‌های معمولی در جعبه‌جادو

این اثر در هر قسمت قصه زندگی آدم‌های معمولی و ساده‌ای را روایت می‌کند که به‌دنبال رقم‌زدن حال خوب در جامعه هستند. اولین سوالی که آدم‌ها پس از سلام از یکدیگر می‌پرسند، این است که «حالت خوب است؟» اگرچه در اکثر مواقع پاسخ صحیحی از مخاطب نمی‌توان دریافت کرد، اما آن‌قدر اهمیت دارد که پس از سلام پرسیده می‌شود. البته شاید بتوان گفت این موضوع به تربیت هرکدام از ما بازمی‌گردد چراکه در جامعه‌ای رشد یافتیم که این مسأله به نوعی در وجود ما رخنه کرده است. همین اتفاق سوژه مجموعه مستند جدیدی با نام همسایه‌های خوب شده است. همسایه‌های خوب، قصه خیرانی را روایت می‌کند که نزدیک ما زندگی می‌کنند و خوب‌کردن حال هم‌نوع‌شان و امیدآفرینی را به هرچیز ترجیح می‌دهند. پخش چهار قسمت از این مجموعه مستند که روز‌های شنبه تا سه‌شنبه ساعت ۱۹ روی آنتن شبکه دو می‌رود، بهانه‌ای شد تا با بخشی‌مقدم کارگردان، شاه‌محمدی تهیه‌کننده و امیر مهریزدان مدیر مرکز مستند سوره به گفتگو بنشینیم.

مهدی بخشی‌مقدم، کارگردان در پاسخ به این سؤال که از چه مؤلفه‌هایی برای ارتباط با سوژه‌ها استفاده کردید به جام‌جم می‌گوید: در ابتدا لازم است بگویم همه سوژه‌هایی که سراغ آن‌ها رفتیم، شاید امکان ساخت مستند از زندگی آن‌ها وجود نداشت یا دوستان به دلایل مختلف حاضر نبودند جلوی دوربین مستند بیایند، اما از راه‌های مختلف تلاش می‌کردیم آن‌ها را راضی کنیم، یعنی به آن‌ها گفتیم نمایش فعالیت‌هایشان می‌تواند برای جامعه امیدبخش باشد و چندین نفر را در نقاط مختلف ایران پای کار بیاورد. همین موضوع باعث دلگرمی سوژه‌ها می‌شد. علاوه بر این موضوع، از همان ابتدا تلاش کردیم ارتباط صمیمانه‌ای با سوژه‌ها برقرار کنیم. به‌عنوان‌مثال پیش از شروع فیلمبرداری با آن‌ها رفت‌وآمد می‌کردیم تا ما را به عنوان دوست خود بپذیرند و زمانی که پی می‌بردند برای به‌تصویرکشیدن زندگی آن‌ها چقدر فعال و پیگیر هستیم، ارتباط صمیمانه‌تری برقرار می‌کردند و جلوی دوربین حاضر می‌شدند. وی درباره این‌که همسایه‌های خوب تنها گوشه‌ای از فعالیت‌های هرکدام از سوژه‌ها را نشان می‌دهد و شاید بهتر بود بیشتر و جامع‌تر درباره کار‌هایی که افراد انجام می‌دهند صحبت شود، دلیل این اتفاق چیست؟ توضیح می‌دهد: هرقسمت از این مجموعه مستند ۲۵ تا ۳۰ دقیقه است و اگر زمان آن بیشتر می‌شد، مسلما تامل بیشتری روی سوژه‌ها صورت می‌گرفت و قصه‌ها عمق بیشتری پیدا می‌کرد، اما ما یک مجموعه مستند تلویزیونی ساختیم و از همان ابتدا به این قضیه فکر کردیم که اگر قرار باشد برای هرقسمت زمان بیشتری بگذاریم شاید از حوصله مخاطب خارج شود. پس تنها تلاش کردیم معرفی خوبی از سوژه‌ها داشته باشیم تا مخاطب با کاراکتر آشنا شود و حال خوب آن‌ها را به جامعه تسری دهیم. درحقیقت نمی‌خواستیم وارد لایه‌های زیرین شخصیت و چالش‌های زندگی‌شان شویم چراکه از قالب مجموعه‌مستند تلویزیونی که ۲۲ قسمت داشت، خارج می‌شد و ساخت آن نیازمند صرف زمان زیادی بود. این کارگردان درباره این‌که سوژه‌هایی که شما سراغ آن‌ها رفتید، در کشور کم نیستند، از سوی دیگر شاید بتوان اصلی‌ترین هدف همسایه‌های خوب را امیدآفرینی دانست؛ مسأله‌ای که این روز‌ها به آن نیاز داریم، آیا قرار است این مجموعه مستند ادامه داشته باشد؟ می‌افزاید: رویکرد این مجموعه مستند، امیدآفرینی است و برای مخاطب عام و خانواده‌ها ساخته شده. یعنی ما به‌دنبال آن بودیم قصه زندگی آدم‌هایی را روایت کنیم که امیدآفرین هستند. پس با این رویکرد به‌دنبال ساخت فصل دوم همسایه‌های خوب هستیم، اما استقبال از فصل اول قطعا در ساخت سری جدید ما کمک‌می‌کند. وی ادامه می‌دهد: شاید بتوان گفت در گذشته مستند به‌خوبی به مخاطب معرفی نشده و یک اشتباهی صورت گرفته است. درحقیقت مخاطب تصور می‌کرد مستند تنها حیات‌وحش و مستند‌های گزارشی ا‌ست که در اخبار پخش می‌شود. همچنین تماشاگر هیچ شناختی از مستند به مفهوم این‌که می‌تواند درام و قصه داشته باشد، نداشت که بتواند با دیدن آن لحظات خوبی را سپری کند، اما مدتی است که اقبال مردم بیشتر شده و تلویزیون هم با راه‌اندازی شبکه تخصصی مستند و تولید و پخش آثار مختلف نقش موثری در این زمینه ایفا کرده است. امیدوارم مخاطب مستند افزایش پیدا کند چراکه در کل جهان مستند مخاطبان جدی‌تر، فرهیخته و پیگیرتری دارد و این می‌تواند در کشور ما نیز اتفاق بیفتد.

امیر مهریزدان، مدیر مرکز مستند سوره در پاسخ به این سؤال که چطور شد موضوع امیدآفرینی را دستمایه ساخت مجموعه همسایه‌های خوب قرار دادید؟ می‌افزاید: همسایه‌های خوب از مرحله طراحی تا اجرا زحمت دوستان پیش از من در مرکز مستند سوره است و ما تنها میوه آن را چیدیم؛ پس باید به دوستانی که پیش از من مسئولیت داشتند، مشخصا یاسر فریادرس خداقوت بگویم، اما این‌که همسایه‌های خوب چه جنبه جذابی داشت که ما هم مشتاق شدیم آن را ادامه دهیم این بود که این مجموعه مستند نشان می‌دهد در جامعه‌ای که رسانه‌های غیرخودی به دنبال این هستند که نشان دهند در این جامعه دیگر امید و حرکتی نیست و همه دچار رخوت، خودخواهی و خودپرستی شدند و کسی به فکر دیگری نیست، در میان مردم معمولی افرادی هستند که تسلیم شرایط نشدند. درحقیقت ما هر برنامه‌ای که بتواند سکون و رخوت را بشکند و در عمل نشان دهد که می‌توان در هر‌شرایطی امیدوار بود و پیش‌رفت و حال خوب را به جامعه منتقل کرد، جزو اولویت‌های کاری‌مان قرارمی‌گیرد. وی درباره این‌که به نظر می‌رسد میان امید واهی و امید واقعی دادن به مخاطب مرز باریکی قرار دارد که بعضا افراد در این مسیر اشتباه قدم‌برمی‌دارند، همسایه‌های خوب کجای این قضیه ایستاده است؟ بیان می‌کند: به نظر من مرز بین امید واهی و امید واقعی دادن این است که ببینیم تا چه اندازه حرف و چقدر کار و اقدام است. یک زمان ما می‌خواهیم با صحبت‌کردن دائم اوضاع را خوب جلوه دهیم، اما زمانی هم هست که فقر و معضلات را که در همه دنیا وجود دارد نشان می‌دهیم و آن را پنهان نمی‌کنیم. از سوی دیگر هیچ کشوری نمی‌تواند ادعا کند مطلقا گرفتار فقر و فساد نیست، اما نقطه مقابل ماجرا این است تیمی را نشان می‌دهیم که از یک اتفاق ساده نمی‌گذرد و تلاش می‌کند مشکل را حل کند. ما در همسایه‌های خوب این‌گونه نشان می‌دهیم که امید هست، یعنی یک فرد با وجود آن‌که می‌توانست با دیدن شرایط ناامید شود، عزمش را جزم کرد و برای حل مشکلات به‌اصطلاح آستین بالا‌زد. درحقیقت قهرمان‌های این مجموعه در دل مشکلات و نه در فضای آسایش و رفاهی که کار مثبت کردن شاید ارزشی نداشته باشد، خود را نشان داده‌اند. مهریزدان درباره این‌که آیا می‌توان این پرسش را مطرح کرد که همسایه‌های خوب با نشان دادن فعالیت افراد معمولی قصد دارد مواردی را که شاید وظیفه مسئولان باشد به آن‌ها گوشزد کند؟ عنوان می‌کند: گاهی با نشان‌دادن خوبی‌ها می‌توانیم دیگران را که عزم کار خوب ندارند، در این مسأله همراه کنیم و شاید بتوان گفت مهم‌ترین آن مسئولان هستند. یعنی من یک وجه قضیه را این‌گونه می‌بینم که وقتی مسئولی می‌بیند یک فرد معمولی بدون امکانات حرکت می‌کند تا مشکلات را حل کند، از این‌که با وجود مقام و مزایا نتوانسته است کاری انجام دهد، خجالت بکشد. طبیعتا وقتی در همسایه‌های خوب مشکلات را نشان می‌دهیم، به مسئولان نیز مواردی را یادآور می‌شویم، اما در کنار آن فرهنگی را برای مخاطب عام خود ترویج می‌کنیم که با وجود کوتاهی نهاد یا ارگانی تلاش کند و بی‌تفاوت نباشد.

تغییر نگاه به زندگی

مهدی شاه محمدی، تهیه‌کننده درباره این‌که یک مستندساز درباره مسائل اجتماعی که در جامعه‌اش جریان دارد چه رسالتی برعهده‌اش است؟ می‌افزاید: اساسا یک مستندساز نوری به بخش‌هایی از جامعه (چه سیاهی باشد چه سپیدی) می‌اندازد که از چشم مخاطب و شهروندان معمولی دور مانده است و آن را نشان می‌دهد. همچنین مستندساز چند وظیفه مهم دارد ازجمله آن‌که صادقانه و متعهدانه نسبت به انتقال سیاهی‌ها و سپیدی‌ها برخورد کند و این اتفاق باعث تاثیرگذاری در جامعه می‌شود. حال این مستند‌ها گاه برای آگاه‌سازی مستند‌های اجتماعی نامیده می‌شوند و گاهی تاریخی، تعاملی و.... همه این موارد حول محور این مسأله قرار دارد که مستندساز می‌تواند به وقایعی که در جامعه‌اش می‌گذرد به گونه‌ای متفاوت نگاه کند و آن را مانند یک خوراک در اختیار مخاطب بگذارد که او در حالت عادی به جریانات از زاویه مستندساز نگاه نکرده است. وی درباره تفاوت‌های این مجموعه مستند با دیگر آثاری که در این زمینه کار شدند، تصریح می‌کند: مجموعه‌های زیادی با رویکرد معرفی افراد تاثیرگذار در جامعه کار شده که هرقسمت آن درباره یک کاراکتر تاثیرگذار بوده است، اما همسایه‌های خوب زمینه خاصی را برای فعالیت سوژه‌هایش در نظر نگرفته و سراغ افرادی رفته است که در زمینه‌های مختلف و در این شرایط سخت توانسته‌اند حال خود و اطرافیانش را خوب کنند. گرچه مستند‌هایی درباره قهرمانان ورزشی یا نخبگان علمی ساخته شده، اما شاید مخاطب حس کند فاصله او و قهرمان به‌نمایش‌گذاشته شده زیاد است، اما کاراکتر‌های «همسایه‌های خوب» افراد بسیار خاص یا نخبه‌ای نیستند بلکه فعالیتی که دارند باعث شده است که ما انتخاب‌شان کنیم ونشان دهیم هر فردی می‌تواند مانند آن‌ها قدم در راه خیر بگذارد. شاه‌محمدی درباره این‌که به‌عنوان تهیه‌کننده همسایه‌های خوب اگر بخواهید مخاطب را به تماشای این مجموعه مستند دعوت کنید، می‌گویید به چه دلیل آن را تماشا کند؟ می‌افزاید: با گذشت نزدیک به دو دهه از ساخت مجموعه مستند «سرزمین نخبگان» که من و همکارانم آن را کار کردیم و هر قسمتش درباره کاراکتری بود که کاری بزرگ مانند اختراع، اکتشاف و... انجام داد، بسیاری از افراد به من گفتند با دیدن قسمتی از این مجموعه زندگی‌شان عوض شده یا با دیدن کاراکترش در زندگی تغییر مسیر دادند. این برای من بسیار خوشایند بود و اطمینان دارم همسایه‌های خوب هم می‌تواند این‌گونه باشد یعنی روی افراد جامعه تاثیر بگذارد، راهگشا باشد و نگاه‌شان را تغییر دهد چراکه ما سعی کردیم این اثر را صادقانه تولید و با همه محدودیت‌ها با کیفیت بالایی کار کنیم. به مخاطبان رسانه‌ملی می‌گویم همسایه‌های خوب را تماشا کنید و مطمئن باشید با دیدن ۲۲قسمت از این مجموعه شما دیگر آدم قبلی نیستید و تغییر خواهید کرد.

روزنامه جام جم