پای منبر پیرغلامان

داستان «خانه‌های نورانی»
امین نوروزی که پیشتر مدیر گروه فیلم و سریال شبکه چهار بود، در این مجموعه تهیه‌کنندگی خانه‌های نورانی را به عهده دارد؛ مستندی که قرار است در هفت شب روی آنتن برود. در ادامه با این تهیه‌کننده گفت‌وگویی داشتیم و از جزئیات تولد این مجموعه گفتیم و شنیدیم. 
 از دغدغه‌ای بگویید که باعث شکل‌گیری این مستند شد. 
روضه‌های خانگی از بچگی تا امروز همیشه در برنامه‌ام بوده‌اند به طوری که با این فضا مأنوس هستم. برخی از خانه‌ها مثل خانه میرزااسماعیل اربابی از قبل در روضه‌هایش شرکت کرده‌بودم و می‌دانستم این خانه، خانه نفس‌دار و باطن‌داری است. از قدیم معروف بود خانه‌هایی که در آنها افرادی زندگی می‌کنند که روضه‌دار و قرآن‌خوان هستند، خوش اشک‌اند و روضه در آن می‌گیرند. اعتقاد و باوری داریم که این خانه‌ها بانی متقی و خالصی دارد که جزو افراد مقرب هستند و روضه در آنجا خوب است. البته این‌طور نیست که این روضه‌ها شلوغ و پررفت و آمد باشند، بلکه برعکس این افراد دنبال جمع کردن جمعیت نیستند. البته که این مدل روضه‌های پر جمعیت هم خوب و محترم است اما اگر روضه‌ای باشد که در آن پیر فرزانه و متقی حضور دارد با این که ساده است، همان سادگی اخلاص می‌آورد و اصلا یک جنس دیگر است. به همین سبب به ذهنم رسید، می‌توان درمورد این جریان مستندی ساخت. ما همیشه مستند پرتره ساخته‌ایم اما این بار به جای الزام این که پرتره یک پیر فرزانه باشد، پرتره خانه، قدمت و تاریخچه‌ای را که دارد مورد بحث قرار داده‌ایم و در کنارش آن سنت‌های اصیل عزاداری امام‌حسین(ع) را بررسی می‌کنیم. 
 عنوان خانه‌های نورانی هم از مواردی است که این فضا را برایمان تداعی می‎کند، چه شد آن را انتخاب کردید؟ 
خانه‌های نورانی را از آیه‌ای در قرآن استناد کردیم که خداوند صریحا اشاره می‌کند برخی خانه‌ها را به برخی دیگر رفعت داده و آن خانه‌ها محل نورالهی هستند. جالب است بدانید بسیاری از حسینیه‌های بزرگ مثل حسینیه علم بلادی یا حسینیه مددی، سابقا خانه یک محب اباعبدا... بوده‌است که جلسات را خالصانه برگزار می‌کردند و اکنون تبدیل به عبادتگاه شده‌اند. عنصر اخلاص، کیمیایی است که باعث می‌شود هر مخاطبی را جذب کند. ماهم در این مجموعه مستند سعی کردیم پیرامون این موضوع جلو برویم. 
 این خانه‌ها را از کجا پیدا کردید و سراغ‌شان رفتید؟ 
در تهران چند خانه بود که بعضی از آنها در محله معروف بودند. با این حال بسیاری از مکان‌ها در ایران قدمت چندصدساله دارند و اگر خدا توفیق دهد می‌توان جریان خانه‌های نورانی را به شهرها و استان‌های مختلف برد و در کنارش سنت‌های گذشته را که به مرور زمان از بین می‌رود، مطرح کرد. مثلا حسینیه بلادی رسمی دارند از گذشتگان تا امروز که نوزاد را درون نان می‌آورند که نشانه و برکت زندگی است و بعد آن نان را تبرک به عزاداران می‌دهند. این مستند به دنبال ترویج روضه‌های خانگی است. وقتی روضه‌ها در خانه‌ها گسترش پیدا می‌کنند برکت نام ائمه(ع) هم در آنها جریان می‌یابد و به محبان لطف ویژه عنایت می‌کنند. 
 پس از سراسر ایران از این خانه‌ها گفتید، چطور به آنها دسترسی پیدا می‌کردید؟
معمولا از هر استانی آماری درمی‌آوریم و به بچه‌های مستندسازی که در استان‌ها می‌شناسم پیشنهاد می‌دهیم تا با مؤلفه‌های مشخص، سوژه را پیگیری کنند. یک تحقیق و چند مصاحبه انجام می‌دهیم تا ببینیم کدام مورد به آنچه ما می‌خواهیم، نزدیک است. 
 تفاوت سری دوم مجموعه مستند خانه‌های نورانی با سری اول آن در چیست؟
تفاوت جدی بین این دو سری نیست. هرچند مایلم از نظر تولید، شرایط آن بهتر شود. تعداد قسمت‌های فصل اول و مدت زمان آن به همین دلیل بسیار کم بود. در این مستند چون هر قسمت کارگردان و تیم تولید مجزایی دارد، هزینه‌ها متفاوت است. امیدوارم این کاری را که دلی انجام می‌دهیم، افراد حمایت کنند تا شرایط بهتری ایجاد شود و کیفیت کار بالاتر برود.
 در آخر این‌که به نظر شما تفاوت روضه‌های جدید با روضه‌های قدیمی در چیست؟
این مدل عزاداری و روضه‌ها با هیأت‌های پرجمعیت امروز که حتی صفحه اینستاگرام دارند و دنبال دیده شدن هستند، تفاوت زیادی دارد. روضه‌های خانگی دنبال جمعیت نیستند و بیشتر به دنبال حال و فضای معنوی هستند. روضه‌های قدیمی وجه رسانه‌ای را که اکنون مرسوم است، نداشتند و درگیر سیستم صوت و تصویر نبودند. در همان لحظه و همان حال سپری می‌کنند و از این جهت کار کردن روی این موضوع خیلی سخت است. چون افراد با اخلاص عموما سخت جلوی دوربین قرار می‌گیرند. به طور خلاصه درآوردن حال آن خانه سخت است و این چیزی نیست که روح و باطن آن فضای ساده را بتوان با نورپردازی یا صداگذاری تقویت کرد. همچنین با گسترش این فرهنگ، پیرغلامانی را می‌شود پیدا کرد که برای نسل جدید از جهت ادب و تعامل‌شان الگو و اسوه هستند.

پیوند بازار و مردم در روضه‌ها
علی ملاقلی‌پور، بازیگر و کارگردان سینمای ایران، از کارگردانان مجموعه مستندخانه‌های نورانی است. اوکه مثل پدرش رسول ملاقلی‌پور در سینما هم فعالیت دارد، آثاری مثل «قندون جهیزیه»، مستند « راه طی شده» و... را در کارنامه‌اش دارد. ملاقلی‌پور کارگردان یکی از قسمت‌های خانه‌های نورانی است.
او درمورد طرح کلی این مستند در گفت‌و‌گو با قاب کوچک عنوان کرد: سوژه‌ای که به بنده واگذار شد منزل آقای سیدمحمد اصفهانی بود که مشهور به آقاسید محمد حوله‌ای بودند. ایشان بیش از چند دهه در منزلش برای ائمه‌اطهار روضه برگزار می‌کرد. چیزی که این سوژه را خاص می‌کرد این بود که بسیار دست به خیر بود و اعتقاد داشت در خانه‌ای که روضه ائمه برپا می‌شود، باید مشکل مردم حل شود. ایشان فقط به روضه خالی اکتفا نمی‌کرد. 
منابع تحقیقاتی این پروژه هم از مواردی بود که او درباره‌اش گفت: این سخنان کسانی است که سال‌ها با ایشان همنشین بودند و ما با آنها مصاحبه کردیم. ایشان بازاری بودند و حجره‌ای داشته و افراد بازاری را می‌شناخته و آنها را به مراسم دعوت می‌کرد. در آن مراسم مردم کوچه و بازار را به افراد بازاری پیوند می‌داد تا مشکل‌شان را به واسطه روضه حل کنند. ایشان معتقد بودند کار ائمه همین بوده و به همین سبب است که امام‌حسن مجتبی(ع) کریم اهل بیت نام گرفته‌اند. به واسطه سال‌ها مراقبه و ارادت و ارزشی که داشتند، کراماتی به ایشان داده شد که این سر مستند را بالاتر می‌برد. مستند به لحاظ فرمی ساده است. اگر کسی مستند را ببیند با خودش می‌گوید این افراد چرا حالا نیستند. این کارگردان با اشاره به این نکته که خانه‌های نورانی به تفاوت روضه‌های قدیم و جدید پرداخته، بیان کرد: در روضه‌های قدیمی به نکات ریزی توجه می‌شد. در قدیم مثلا روضه‌خوان بالای مجلس می‌نشست و صاحب روضه کنار در می‌نشست. چون اعتقادات خاصی داشتند. روضه‌های قدیمی یک فضای سنتی داشت که از آن دور شدیم. آقاسیدمحمد حوله‌ای همیشه در منزلشان خیرات می‌دادند. نه تنها خودش که هرکسی می‌خواست کار خیر کند، هزینه را به ایشان می‌داد و ایشان مسئول این خیرات بود. 
این دست به خیر وسیع بودن از عجایب شخصیت است؛ شخصیتی که بسیار بی ادعاست.

منبع: ضمیمه قاب‌کوچک روزنامه جام‌جم