خراسان رضوی - جام جم انلاین - مهم ترین هدف اسلام هراسی و ایران هراسی غیریت سازی است. ایجاد یک دیگری دور تهدیدآمیز و خطرناک! با خلق دوگان های مختلفی مانند شرق وحشی-غرب متمدن، خشونت-صلح و آرامش، تعصب-رواداری، عقب ماندگی-پیشرفت، اسارت-آزادی و... . این غیریت سازی طبیعتاً کاربردها و ثمراتی دارد؛ اول این که یک حس رضایت نسبی در مخاطب خارج نسبت به وضعیت موجود کشور خود در مقایسه با تصویرکشورهای اسلامی و شرقی ایجاد می کند، دوم این که وضعیت کشور خود را علی رغم بی عدالتی ها و بحران هایی که ممکن است در نظام سیاسی آن وجود داشته باشد عادی جلوه می دهد و سوم این که حتی اقناع افکار عمومی را به تدریج به منظور تحمیل تحریم های اقتصادی یا جنگ و حمله به کشورهای هدف ممکن می سازد. پس این گونه تصویرسازی ها بیش از آن که برای ما مصرف داخلی داشته باشد، برای مصرف مخاطب خارجی است؟
بله بیشتر مصرف خارجی دارد در عین این که بر مخاطب داخلی هم بی تأثیر نیست. در واقع این نوع تصویرسازی می تواند به مرور با اقناع افکار عمومی در سطح بین الملل زمینه وضع تحریم های بیشتر و حتی سلطه تدریجی بر یک کشور را فراهم کند. چه این که این تصویرسازی ها غالباً در بستر بازنمایی رویدادهای ناگوار و تاریک در زیست شهری مردم و حتی به طور مستقیم یا غیر مستقیم در پیوند با نظام دینی و حکمرانی آن ها صورت می گیرد.
باید توجه داشت که در این میان چند صباحی است که شهر مشهد بیش از پیش کانون توجه رسانه های جمعی و اجتماعی قرار گرفته است؛ به ویژه در پوشش اخبار و رویدادها و حتی حواشی فرهنگی، اجتماعی و سیاسی. آن چنان که این بار این تصویرسازی سیاه در قالب یک اثر سینمایی متوجه سوژه ای متفاوت در این شهر شده است. سوژه ای بسیار تاریک که در هم نشینی با مقدس ترین نمادها و نشانه های قرار داده شده و برآیند آن تعمیم یک خشونت فردی و تعصب کور به یک شهر مذهبی و یک جامعه دینی است؛ شهری که کانون آن حرم هشتمین امام شیعیان است.
دلیل تمرکز بر مشهد و رشد این توجه سوگیرانه به آن چیست؟ چه چیز مشهد را متمایز می کند و چرا باید نسبت به آن حساس بود؟
به طور خاص در مورد فیلمی مثل عنکبوت مقدس باید گفت که از آنجا که داستان آن مبتنی بر واقعیتی است که در شهر مشهد اتفاق افتاده، طبیعتاً پرداختن به این شهر موضوعیت پیدا می کند. مسأله این است که چرا چنین داستانی در پیوند با شهر مشهد انتخاب شده و همچنین هدف کلی از بازنمایی های منفی این چنینی از مشهد چیست؟ نوعی از بازنمایی که از چندی پیش شدت یافته و طبیعتاً تکرار آن پس از این نیز در مناسبت ها و قالب های دیگر نیز محتمل است.
به طور کلی باید گفت که شناخت چرایی توجه فزاینده به شهر مشهد و تلاش برای تصویرسازی منفی از آن، در فهم ویژگی های منحصر به فرد شهر مشهد نهفته است؛ ویژگی¬هایی که یا ما نسبت به آن ها خودآگاه نبوده ایم و یا نسبت به بهره گیری از آن¬ها به عنوان فرصت های بی نظیر غفلت ورزیده و اساساً همت و اراده ای در فعال سازی این ظرفیت ها و فرصت ها نداشتیم. زمانی که ما در فهم این ظرفیت ها، تصویرسازی مطلوب از آن ها در قالب تولید داستان ها و روایت های جذاب رسانه ای غافل باشیم یا با اظهارات و اقدامات نسنجیده، ناخودآگاه و جاهلانه سویه¬های منفی را تقویت کنیم، طبیعی است که روایت های جایگزین به فراخور شرایط به دنبال تحمیل خود بر افکار عمومی به ویژه افکار عمومی بین المللی باشند.
نقش خراسان به طور عام و مشهد به طور خاص در طول تاریخ تمدن ایران آن چنان پررنگ است که اغراق نیست اگر آن را پشتوانه تمدنی ایران محسوب کنیم؛ این پشتیبانی وجوه مختلف دینی، فکری، زبانی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را در طول تاریخ برمی گیرد.
وجود مبارک حضرت امام رضا علیه السلام به عنوان هشتمین امام شیعیان که محور اصلی مهاجرت ها به این شهر و رشد و گسترش مشهد کنونی بوده است و موقعیت جغرافیایی آن در شاهراه تاریخی جاده ابریشم به آن موقعیت ممتازی بخشیده است و آن را به کانون ارتباطات دینی و ارتباطات زیارت در ایران تبدیل نموده است. اهمیت بعد ارتباطی این شهر آن هنگام بیشتر رخ می نماید که …
حسین مهربانی فر- استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه علوم اسلامی رضوی
