شبکه‌ای به وسعت جهان

به گزارش جام جم، از این رو در ۲۶ آذر ۱۳۷۶ اولین شبکه جهانی جام‌جم با هدف گسترش ارتباط ایرانیان خارج از کشور با وطن، پاسخگویی به نیاز مخاطبان ایرانی و فارسی زبانان خارج از کشور، توجه به فرهنگ اصیل ایرانی-اسلامی، آگاهی‌رسانی از رویدادها و حفظ هویت ایرانی برای ایرانیان مقیم کشورهای دیگر تاسیس شد و پس از آن دو شبکه دیگر هم برای قاره‌های آمریکا و آسیا راه‌اندازی شد. حال در آستانه ۲۵ سالگی، این شبکه با برنامه های متنوع خود همه جهان را پوشش می‌دهد و تمام ایرانیان در هر نقطه‌ای از جهان می‌توانند مخاطب شبکه‌های جهانی جام‌جم باشند. از این رو با دکتر حسن ملکی مدیر این شبکه در سالگرد تاسیس شبکه جام‌جم گفت‌و‌گویی داشته‌ایم که ماحصل آن را در ادامه می‌خوانید:

 فکر می‌کنید در این ۲۴ سال با تولید برنامه‌های مختلف و البته با توجه به رقابت نابرابر با شبکه‌های معاند، شبکه جام‌جم در کدام نقطه ایستاده و چقدر در زمینه اهدافی که مدنظر داشته موفق عمل
کرده است؟

به نکته مهمی اشاره کردید؛ آن هم رقابت سختی که در طول ۱۵ سال اخیر شروع شده و شبکه جهانی جام‌جم که زمانی یکه‌تاز شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان بود، یکباره با حجم زیادی از شبکه‌های تلویزیونی فارسی زبانی که عمدتا معاند هستند مواجه شد که آنها در واقع با بودجه و امکانات بسیار زیادی که هم غربی‌ها در اختیارشان قرار داده‌اند و هم رژیم صهیونیستی حمایت‌شان کرده و هم برخی کشورهای عربی، توانسته‌اند کاری کنند که جذابیت‌های بصری خودشان را افزایش بدهند و مخاطبان بسیاری را جذب کنند. از این جهت کار شبکه جهانی جام‌جم در رقابت با چنین شبکه‌هایی خیلی سخت و دشوار بوده است.
به خصوص این‌که به لحاظ بضاعت مالی اعتبارات ما بسیار اندک و اعتبارات ارزی‌مان چند سالی است که به صفر رسیده است. همچنین به لحاظ امکانات مختلف زیرساختی مثل استودیوهایمان و امکانات دیگر هم اصلا قابل مقایسه با شبکه‌های معاند نیستیم. با این حال مدیران، کارکنان و برنامه‌سازان متعهد، ‌باتجربه و پرانگیزه شبکه جهانی جام‌جم و مهم‌تر از آن صداقت این شبکه در بازنمایی تحولات ملی، بین‌المللی و منطقه‌ای، پاک و اخلاق‌مدار بودن پیام شبکه در مقایسه با شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان، تمرکز بر تاریخ، فرهنگ و هویت ملی و دینی ایران و ایرانیان و نمایش زیبایی‌ها و جلوه‌های طبیعی، زیارتی و فرهنگی کشور پهناور ایران موجب شده مخاطبان فراوانی طی یک ربع قرن اخیر جذب این شبکه شوند. توانسته‌ایم در حوزه‌های اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی، ایجاد ارتباط میان ایرانیان داخل و خارج کشور، انعکاس مطالبات و مشکلات ایرانیان خارج کشور به دستگاه‌های مسؤول، ترویج گفتمان انقلاب اسلامی، تعمیق باورهای دینی مخاطبان، معرفی ابعاد مختلف فرهنگ و هویت ایرانیان، صیانت و ترویج زبان فارسی و ایجاد فضایی شاد و سرگرم کننده برای اوقات فراغت هموطنان‌مان در خارج کشور توفیقات زیادی به‌دست آوریم.
 

دلیل کم توجهی به شبکه جام‌جم از نظر اعتبارات و امکانات زیرساختی چه بوده است؟

یکی از دلایلش شاید این باشد که ما از ستاپ باکس برداشته شدیم. وقتی در داخل دیگر دیده نشدیم، آنهایی که سیاست‌گذاری می‌کنند، بودجه را بیشتر صرف شبکه‌هایی می‌کنند که در داخل بیننده دارد. دلیل دیگر این قضیه هم می‌تواند به این مساله برگردد که به نوعی مشکلات بودجه‌ای در این سال‌ها یک سری اولویت‌هایی را برای سازمان ایجاد کرده که مبنای اولویت‌ها بیشتر شبکه‌های داخلی بوده و نه شبکه جهانی جام‌جم. این در شرایطی است که به هر حال شبکه جام‌جم برای تامین نیاز رسانه‌ای حدود ۷ تا ۱۰ میلیون ایرانی خارج از کشور طراحی شده که در مقایسه با خیلی از شبکه‌های داخلی یا حتی استانی، ظرفیت ما برای جذب مخاطب بسیار بالاتر است. اما این اتفاق نیفتاده، با این حال با تمام ظرفیت‌های اندک ما تلاش کردیم تا بتوانیم برنامه‌های خوبی را به مخاطبان ارائه بدهیم و نظر آنها را جلب کنیم. آن هم مخاطبان شبکه جهانی جام‌جم که بسیار خاص هستند.

از چه نظر مخاطبان خاصی هستند؟

چون در فضایی زندگی می‌کنند که می‌توانند شبکه‌های مختلف فارسی زبان و حتی غیر فارسی را به راحتی ببینند. حتی به شبکه‌های داخلی و استانی هم می‌تواند دسترسی پیدا کند. اما چنین مخاطبی به دو نکته بسیار علاقه‌مند است. اول این‌که دوست دارد شبکه‌ای ببیند که مختص خودش و طرح دغدغه‌های خودش باشد و حرف دلش را بزند. دلیل دیگر این که ایرانی‌های خارج از کشور مسلمان هستند و با فرهنگ ایرانی بزرگ شده‌اند و حتی فرزندان‌شان که در کشورهای دیگر به دنیا آمده‌اند هم با فرهنگ ایرانی اسلامی بزرگ می‌شوند. به همین جهت آنها دوست دارند یک شبکه تلویزیونی پاک و اخلاق‌مدار را ببینند و فرزندان‌شان را هم با خیال راحت پای آن شبکه بنشانند. بنابراین تصور می‌کنم ما در یک جایگاه خوبی قرار داریم. آمار هم نشان می‌دهد که میزان تعاملات مخاطبان با برنامه‌های شبکه جام‌جم فقط در دو سال گذشته ۳۸ برابر افزایش داشته است و گویای این است که اگر ما بتوانیم برنامه‌های جذاب و پرمحتوا ارائه بدهیم آنها قطعا تماشا می‌کنند. مخاطبان شبکه جهانی جام‌جم از این نظر که ظرفیت بی‌بدیلی برای کشور و نظام در حوزه دیپلماسی عمومی هستند خاص به شمار می‌آیند. در واقع توانایی شبکه جهانی جام‌جم در اقناع و همراه ساختن ایرانیان و فارسی‌زبانان خارج کشور از طریق برنامه‌های متنوع، جذاب و پرمحتوا می‌تواند آنها را به سفیران فرهنگی ایران تبدیل کند. آن‌وقت آنها مبلغان و شارحان مواضع کشورمان و انعکاس دهنده پیشرفت‌ها و افتخارات ایران اسلامی در سایر کشورها خواهند بود.

پس از این نظر شبکه جام‌جم را می‌توان خط مقدم شبکه‌های تلویزیونی قلمداد کرد. به این جهت که شبکه‌های معاند مدام در حال تبلیغات منفی درباره ایران هستند. بنابراین شما باید با تولید برنامه‌هایی تصویر واقعی از ایران را برای فرزندان‌شان ارائه کنید.

بعد از فتنه سال ۸۸ و تلاشی که رسانه‌های معاند داشتند برای این‌که چهره‌ای دروغین را از نظام جمهوری اسلامی و رخدادهای داخلی آن به نمایش بگذارند، ما یک ریزش در مخاطب داشتیم. از طرف دیگر کار ما هم برای این‌که بتوانیم مخاطبان بیشتری به شبکه جذب کنیم دشوار شد. بنابراین تلاشی که شبکه‌های معاند می‌کردند باعث شد تا روایت اول و روایت غالب در اختیار آنها باشد و ما نتوانیم مخاطبان‌مان را آنچنان که شایسته است اقناع و با خودمان همراه سازیم. چون روایت آنها در ذهن مخاطب می‌ماند و جایگزین کردن روایت خودمان دشوار بود. این فضا در سال‌های اخیر و با نخ‌نما شدن دروغ پردازی‌های شبکه‌های معاند تا حدودی شکسته و شبکه جهانی جام‌جم به مرجع خوب و قابل اتکایی برای کسب خبر و تحلیل از سوی ایرانیان خارج کشور تبدیل شده است. گرچه رسالت ما در این شبکه به عنوان یک شبکه خبری نیست اما با همکاری معاونت سیاسی بخش‌های مختلف خبری در سه کانال شبکه وجود دارد که با سرعت و دقت اخبار و تحلیل‌های مربوط به رخدادهای مهم داخلی و خارجی را به مخاطبان ارائه می‌کنند. بحث دیگر اغنای جوانان است که سعی کرده‌ایم در برنامه‌های مختلف آن را مد نظر قرار بدهیم. جوانان ایرانی خارج از کشور درک درستی از تحولات داخل کشور ندارند و همچنین از تاریخ، فرهنگ و هویت کشور هم اطلاعات زیادی در اختیار ندارند. چون در محیطی بیگانه به دنیا آمده‌ و بزرگ شده‌اند و گاهی مدارس خارجی رفته‌اند. به همین دلیل اغلب آنها با زبان خودشان بیگانه هستند و نمی‌توانند با زبان فارسی صحبت کنند. همین نکات کار ما را خیلی سخت‌تر می‌کند. با این حال با جلساتی که در قالب هیات اندیشه و اتاق فکر یا در قالب مذاکرات و گفت‌و‌گوهایی که با بعضی از وزرا و سازمان‌های مرتبط با ایرانیان خارج کشور داشتیم توانستیم به نقشه راهی برای هدایت فکری و محتوایی جوانان و نوجوانان در برنامه‌های شبکه برسیم تا بتوانیم قدرت اثرگذاری خودمان را بر روی این نسل افزایش بدهیم. تصور می‌کنم شبکه جهانی جام ‌جم به این دلیل که پیام خودش را خیلی مستقیم نمی‌دهد و در لایه دوم پیام خودش را می‌دهد شاید موثرتر باشد.
 

برای بچه‌های ایرانی که در کشورهای دیگر به دنیا می‌آیند در قالب برنامه و آثار نمایشی چقدر قهرمانان و چهره‌های فرهنگی، هنری، ورزشی، ادبی و در کل تاریخی را به آنها معرفی می‌کنید تا شناخت بیشتری از هویت تاریخی و فرهنگی خود پیدا کنند؟

ایرانیان خارج کشور بارها به ما عنوان کرده‌اند که چرا شبکه جام‌جم هیچ وقت سریالی با موضوع ایرانیان خارج کشور نمی‌سازد. باید بگویم که متاسفانه گروه فیلم و سریال شبکه جام‌جم سال‌هاست که از الگو خارج شده و چیزی به نام گروه فیلم و سریال نداریم. از طرفی مجوز ساخت فیلم و سریال هم به شبکه داده نشده و بودجه آن هم تامین نشده است. اما به اندازه یک اقیانوس سوژه برای ساخت فیلم و سریال با این مضامین وجود دارد. البته منتظریم آقای دکتر جبلی در این زمینه حمایت‌هایی از شبکه جام‌جم داشته باشند تا شرایط برای ساخت فیلم و سریال‌های جذاب با موضوع ایرانیان و فارسی زبانان خارج کشور مهیا شود. در حوزه تولید مستند هم همین ظرفیت وجود دارد. معتقدم ۹۵ درصد ایرانیان خارج کشور به باورهای دینی و فرهنگی خود همچنان پایبندند و دوستدار کشورشان هستند. ما باید بتوانیم در مستندهای خودمان چهره واقعی ایرانیان خارج از کشور را نشان بدهیم و ثابت کنیم که ایرانی در هر جایی از جهان که باشد ایرانی می‌ماند. نکته مهم دیگر در این زمینه این‌که فیلم‌ها، سریال‌ها، مستندها و اغلب برنامه‌‌ها در شبکه‌های داخلی مختص مخاطبان داخل کشور و با محتوای متناسب با آنها تولید و پخش می‌شود. در اغلب این تولیدات با هدف مطالبه‌گری، مشکلات و چالش‌های مبتلابه ایرانیان داخل کشور و آسیب های اجتماعی به شکلی آشکار نشان داده می‌شود که پخش آنها برای ایرانی خارج کشور مناسب نیست. مخاطبان ایرانی خارج از کشور نیازها و دغدغه‌های دیگری دارند که بر آن اساس باید فیلم و سریال و مستند و برنامه‌های گروه‌های مختلف سنی را تولید و پخش کرد. اما درباره مشاهیر و قهرمانان ملی هم که عنوان کردید متاسفانه باید بگویم در کل کشور اصولا راهبرد بلند مدت و هدفمندی برای بازنمایی تاریخ و گذشته خودمان و معرفی مشاهیر و اسطوره‌های کشورمان نداریم. نه فقط ایرانیان خارج از کشور که حتی ایرانیان داخل کشور هم اطلاعات درستی از افراد برجسته تاریخی و فرهنگی ندارند. البته ما برنامه‌ای با عنوان «مشاهیر» داریم که تا حدودی به معرفی دانشمندان می‌پردازیم. برنامه‌های دیگری هم در این زمینه در دست تولید داریم که به زودی پخش خواهد شد.
 

با توجه به بودجه‌ای که در اختیار دارید و شرایط تولید، برنامه‌هایتان تا چه اندازه بر اساس دغدغه‌های ایرانی‌های خارج از کشور ساخته می‌شود؟

در تمام برنامه‌های تولیدی شبکه تلاش می شود تا به نوعی مطالبات ایرانیان خارج کشور مطرح و از دستگاه‌های مسؤول طلب پاسخگویی می‌کنیم. اما به طور خاص برنامه‌هایی داریم که در یک فضای تعاملی به طرح پرسش و پاسخ‌های ایرانیان خارج کشور می‌پردازند. مثلا در برنامه «مشاورحقوقی» که از کانال اروپا به صورت زنده پخش می‌شود با حضور مسؤولان امر به‌ویژه از قوه قضاییه، سازمان ثبت احوال، سازمان ثبت اسناد، اداره گذرنامه و... به طرح دغدغه‌ها و مشکلات حقوقی ایرانیان خارج کشور می‌پردازیم. در برنامه «مشاوراقتصادی» از کانال آمریکا به ایرانیان خارج کشور برای سرمایه‌گذاری در محیط‌های سودآور مشورت داده می‌شود. به زودی برنامه «مشاورخانواده» را هم راه‌اندازی خواهیم کرد.
 

با توجه به گستردگی شبکه جهانی جام‌جم بازهم نقطه‌ای از جهان مانده که ایرانیان مقیم آن کشور به برنامه‌های این شبکه دسترسی نداشته باشند؟

ما از زمانی که سه کاناله شدیم، هر ایرانی در هر نقطه‌ای از دنیا که زندگی کند می‌تواند بیننده‌ شبکه جام‌جم باشد. ولی ما به دنبال این هستیم که بتوانیم از ظرفیت‌های دیگری که وجود دارد برای پخش برنامه‌هایمان استفاده کنیم. مثلا اگر کسی نخواست از طریق ماهواره برنامه‌های ما را ببیند، این امکان وجود داشته باشد که بتواند از طریق اینترنت یا شبکه کابلی شبکه جهانی جام‌جم را ببیند.
 

با توجه به نظرسنجی‌های انجام شده مخاطبان شما بیشتر در کدام قاره قرار دارند؟

اول در اروپا و بعد در آمریکا و آسیا مخاطبان بسیاری در کشورهای مختلف داریم. البته باید به این موضوع توجه داشته باشیم که ماهیت مخاطبان ما در آمریکا و آسیا و اروپا با هم تفاوت دارند. مثلا مطالبات ایرانیان مقیم اروپا معمولا در حوزه‌های سیاسی و در آمریکا بیشتر اقتصادی است. در آسیا این نگاه معمولا فرهنگی است.
 

همان‌گونه که گفتید یکی از اهداف شبکه جهانی جام‌جم ایجاد تعامل میان ایرانیان داخل و خارج کشور بوده است. این هدف تا چه حد محقق شده است؟

یکی از بخش‌های جذاب برنامه‌های شبکه جهانی جام‌جم ایجاد فضایی برای تعامل و گفت‌وگو میان ایرانیان داخل و خارج کشور است. طی سال‌های گذشته در این زمینه برنامه‌های مختلفی تولید و پخش شده و در آینده‌ای نزدیک نیز مسابقه‌ای با حضور ایرانیان خارج کشور و بستگان آنها در داخل ایران پخش خواهد شد که بسیار دیدنی است. علاوه بر این پخش برنامه‌هایی چون لحظه دیدار از زمان ورود برخی هموطنان به داخل کشور و رفتن به محله و جمع بستگان به تصویر کشیده می‌شود. برنامه دیگری نیز تحت عنوان «آنچه شما خواستید» در شبکه در حال پخش است که در قالب آن درخواست‌های ایرانیان خارج کشور برای ضبط برنامه از یک محله، مدرسه، مکان دیدنی و حتی عیادت و بردن دسته گل برای یکی از بستگان بستری شده در بیمارستان انجام می‌شود. برنامه‌ای که تاکنون بازخورد مثبت بسیار خوبی داشته است.
 

آیا به‌جز ایرانیان خارج کشور، شبکه جام‌جم مخاطبان دیگری هم دارد؟

بله، با افتخار عرض می‌کنم به دلیل این‌که بسیاری از برنامه‌ها به ویژه فیلم‌ها و سریال‌ها با زیرنویس انگلیسی پخش می‌شود، مخاطبان غیر ایرانی جذب این شبکه شده‌اند. البته در آینده و در صورت تامین بودجه قصد داریم زیرنویس را برای همه برنامه‌های شبکه داشته باشیم. این یک مطالبه از سوی مخاطبان است. چون همان‌طور که گفتم بسیاری از کودکان و نوجوانان ایرانی خارج کشور زبان فارسی را نمی‌دانند ولی علاقه دارند از طریق زیرنویس انگلیسی هم برنامه‌ها را مشاهده کنند و هم با انطباق صدا با زیرنویس‌ها، فارسی را نیز فرا بگیرند.علاوه بر این دانشجویان خارجی که در دانشگاه‌های کشور تحصیل می‌کنند با شبکه جام‌جم تعامل زیادی دارند. دسته سوم هم فارسی‌زبانان غیر ایرانی مقیم کشورهای مختلف جهان هستند که اتفاقا از مخاطبان هدف ما محسوب می‌شوند. ما نیز از طریق برنامه‌هایی که در افغانستان، تاجیکستان، هند و... و بهره‌گیری از مجریان فارسی زبان غیر ایرانی تولید می‌کنیم تلاش داریم تا تاریخ، فرهنگ و هویت مشترک فارسی زبانان را بیش از پیش برجسته کنیم.
 

با توجه به مناسبت‌های پیش رو مثل شب یلدا و ایام نوروز چه برنامه‌هایی در دست تولید دارید؟

ما تا سه سال قبل برای مناسبت‌هایی چون یلدا و نوروز در خارج از کشور برنامه ضبط می‌کردیم یا به صورت زنده می‌رفتیم. یعنی با اعزام یک گروه برنامه‌ساز به کشورهای مختلف و اطلاع‌رسانی به ایرانیان خارج از کشور در یک سالن جمع می‌شدیم و به اتفاق آنها برنامه می‌ساختیم و تعدادی از هنرمندان یعنی بازیگران و خواننده‌ها و مجری‌های داخل کشور در این مراسم حضور پیدا می‌کردند. اما به خاطر کرونا و پروتکل‌های بهداشتی و محدودیت‌های رفت و آمد و پروازها به هیچ وجه امکان‌پذیر نبود که چنین مراسمی در دو سال اخیر برگزار شود. امسال برای نوروز در خارج از کشور تولید خواهیم داشت. شب یلدا چون همزمان با ایام فاطمیه است نمی‌توانیم فضای شادی را برای مخاطبان‌مان ایجاد کنیم.

زینب علیپور طهرانی/روزنامه جام جم