وقتی «نوزاد» كالا می‌شود!

مستند اجتماعی آن شب، به تهیه‌كنندگی و كارگردانی مینا قاسمی‌زواره نیز از جمله فیلم‌های نیمه‌بلندی در این جشنواره بود كه یك دغدغه انسانی و اجتماعی را مطرح می‌كرد. این مستند به موضوع حساس و چالش‌برانگیز فروش نوزادان پرداخته است. فیلم روایتی از ورود ناگهانی یك مادر با نوزادش به مددسرای بانوان است. مدیر مركز برای جلوگیری از فروش نوزاد به وسیله مادر، تلاش می‌كند او را به شیرخوارگاه تحویل دهد اما با چالش‌های بسیاری روبه‌رو می‌شود. در اولین اكران این مستند علی‌‌ آقا‌محمدی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و علی ربیعی، سخنگوی دولت دوازدهم و وزیر سابق كار و تأمین اجتماعی نیز به تماشای آن نشستند.

«آن شب» چطور صبح شد؟
مینا قاسمی‌زواره درباره نحوه شكل‌گیری این مستند می‌گوید: «آن شب، سپیده علیزاده مدیر مركز جامع كاهش آسیب نور سپید هدایت با من تماس گرفت و گفت اتفاقی برای یك دختر افتاده، اگر می‌توانی فردا بیا ببینیمت و كامل بگویم چه شده. به هر حال شماها نبض خبری جامعه هستید و باید بدانید چه شده است. بعد از حضور در مركز جامع، متوجه شدم زنی با نوزادش شبانه از بیمارستان فرار كرده. از آن شب كه زن از بیمارستان فرار كرده و به گرمخانه رفته بود، فیلمی نداشتم. فقط بخش‌هایی از بدو ورودش را توسط دوربین‌های مداربسته گرفتم و از گوشی مددكاران بخش‌هایی از آن شب كه فرزندش را در آغوش گرفته بود و می‌آمد داخل مركز را دیدم. پس از شنیدن ماجرای این زن و نوزادش، با موبایلم از تمام اتفاقات فیلم می‌گرفتم تا این‌كه دو زن برای خرید آن نوزاد وارد خوابگاه شدند و اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی فیلم شكل گرفت.»
به گفته قاسمی‌زواره این فیلم در یك فضای كاملا زنانه روایت می‌شود. یكی برای بقا، دیگری برای حیات و یكی برای اصلاح تلاش می‌كند. او درباره نوع روایت این مستند می‌گوید: «من دخالت و مشاركتی در روند ماجرا نداشتم و فقط مشاهده كردم. البته راهنمایی‌هایی به مادر بچه دادم، زیرا آنها اصلا نمی‌دانستند كه من از این ماجرا فیلم می‌گیرم. آنها من را یك مددكار می‌دانستند و سؤال‌هایی می‌كردند و مشورت‌هایی می‌گرفتند. رفت و آمد زیاد من به این مركز طی سال‌ها باعث شده بود آنها با من به عنوان یك فیلمساز رفتار نكنند، بلكه اكثر آنها با من آشنا بودند و به راحتی ارتباط برقرار می‌كردند.»
او می‌افزاید: «به دلیل رعایت شؤونات اسلامی‌ در برخی صحنه‌ها، بخشی از تصاویر محو شده و نسبت به نسخه‌ اولیه، اثر این موضوع خیلی كمتر شده است. با این‌كه خیلی دوست داشتم به مستند محض نزدیك شوم اما به دلیل همین دخل و تصرف‌ها این اتفاق نیفتاد و بیشتر فیلمم را مستند مشاهده‌گر می‌دانم. جز دو بخش خیلی كوتاه، كلا فیلم موسیقی ندارد. تا جای ممكن در آن از استفاده صحنه‌های گریه و ناراحت‌كننده پرهیز كردم. سعی كردم فیلم یك اثر عادی و معمولی و قائم به روایت موضوع باشد؛ چرا كه خود موضوع به اندازه كافی بغض ایجاد می‌كرد.»
قاسمی‌زواره درباره تاثیراتی كه مستند او می‌تواند در جامعه بگذارد، می‌گوید: «مستند آن شب، قرار نیست مشكلی را حل كند. در واقع تنها رسالتش طرح مساله است. همین كه آدم‌ها را وادار به فكر كردن و طرح مساله كند، كافی است. من فكر می‌كنم اگر صدها فیلم مثل آن شب ساخته و اكران شود، شاید برای مدتی جریان‌سازی كند اما هم‌اكنون مشكلات ما در كشور به اندازه‌ای است كه شاید رسیدگی به موضوعاتی چون موضوع فیلم آن شب، در اولویت نباشد. امیدوارم یكی یك جایی احساس كند باید حركتی كرد و كاری انجام دهد تا اگرچه نمی‌توانیم جلوی به دنیا آمدن بچه‌های ناخواسته را بگیریم اما سرنوشت این بچه‌ها برای جامعه، حكومت و دولت مهم‌تر باشند.»

مستندها راهگشا هستند
علی آقامحمدی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام یكی از تماشاگران این مستند بود. او كه مدت‌هاست در منطقه هرندی تهران (محل وقوع موضوع فیلم) مشغول فعالیت‌های اجتماعی است، درباره دلیل حضورش در جشنواره گفت: «شنیدم كه یك مستند بسیار خوب درباره دروازه ‌غار ساخته شده است. ما هم مشغول رسیدگی به مسائل ۲۰۲۰ محله مشكل‌دار در سطح كشور هستیم كه مشكلاتی شبیه دروازه ‌غار دارند. به همین دلیل موضوع این مستند به نظرم قابل اعتنا بود، آمدم تا از نزدیك در جریان ماجرا باشم تا این موضوع زمینه‌ای شود كه بعدها بتوانیم تفاوت این محلات را به تصویر بكشیم و كاری انجام دهیم تا شرایط این افراد كه تعدادشان به ۲۰ میلیون نفر می‌رسد، بهبود پیدا كند.»
او درباره تاثیرگذاری مستندها در رسیدگی به مشكلات گفت: «موارد بسیاری پیش‌آمده كه با تماشای مستند به دنبال راه حل ماجرا گشتیم. خوبی مستند در این است كه یك پژوهشگر كارهای تحقیقی را انجام می‌دهد و ما كاری كه نیاز به پروسه طولانی دارد، در مدت كوتاهی تماشا می‌كنیم و می‌توانیم برای رسیدگی به موضوع سریع‌تر اقدام كنیم. حتی گاهی پیش آمده كه از خود مستندساز هم كمك گرفتیم.»
وی درباره زمان حل مشكلات مناطق آسیب‌دیده گفت: «نمی‌توانیم بگوییم مسائل نقاط آسیب‌د‌یده شهر قرار است به‌ زودی حل شود. برای حل این معضلات به یك نگاه منطقی نیاز است تا با گذشت زمان، این مشكلات بررسی شود. گاهی اوقات راهی برای پیشگیری وجود دارد، باید تلاش كنیم تا ببینیم اگر بخشی از این موضوعات با پیشگیری انجام می‌شود، حتما این كار را انجام دهیم و اگر راهی نبود، سراغ درمان برویم.»