بر‌‌اساس تحقیقات جدید به‌نظر می‌رسد ارتباط بین واکسن‌های کووید بر پایه آدنوویروس و ایجاد لخته‌های خونی بسیار نادر مشخص شده است

پشت‌ پرده لخته خونی پس از واکسن آسترازنکا

هیچ مداخله پزشکی بدون احتمال خطر نیست و واکسیناسیون نیز از این قاعده مستثنی نیست اما در شرایطی که یک بیماری همه‌گیر سراسر دنیا را درگیر کرده است، قطعا در‌نظر گرفتن کفه سنگین‌تر ترازوی واکسیناسیون به سمت کاهش خطر ابتلا به نوع شدید بیماری و مرگ‌ و میر منطقی‌ترین تصمیم خواهد بود.

کد خبر: ۱۳۵۱۴۷۶

با وجود این از زمان آغاز واکسیناسیون علیه کووید ۱۹ با واکسن‌های پیشنهادی مختلف در سراسر دنیا هر روز خبرهای مختلف مثبت و منفی زیادی در‌خصوص کارایی و عوارض این واکسن‌ها شنیده‌ایم.‌

در میان این خبرها در ماه‌های ابتدایی سال به‌دلیل گزارش موارد بسیار نادر لخته شدن خون پس از تزریق واکسن مبتنی بر آدنوویروس آسترازنکا، سر و صدای زیادی به پا کرد و نگرانی‌های زیادی را به همراه داشت.

گرچه این عارضه در موارد بسیار نادری (یک نفر از هر ۱۰۰هزار دریافت‌کننده واکسن) مشاهده شده بود اما به‌دلیل نگرانی بسیار زیادی که به‌وجود آورده بود، به‌شدت توجه شرکت تولیدکننده این واکسن و محققان مراکز تحقیقاتی را برای یافتن علت این پدیده به خود جلب کرد.

در پژوهشی که نتایج آن به‌تازگی منتشر شده است، به نظر می‌رسد که این شرکت داروسازی با همراهی گروه‌های تحقیقاتی از دانشگاه ایالتی آریزونا و دانشگاه کاردیف، تاحدی علت بروز این پدیده را شناسایی کرده‌اند.

واکسن آکسفورد- آسترازنکا نوعی واکسن بر پایه یک ناقل ویروسی از آدنوویروس شامپانزه (نوعی ویروس بیماری‌زای شامپانزه که بیماری شبه‌ سرماخوردگی در آنها ایجاد می‌کند اما ژن‌های بیماری‌زای آن با روش‌های مهندسی ژنتیک غیرفعال شده) است.

در این واکسن، ژن مربوط به تولید پروتئین اسپایک کووید ۱۹ که زائده سطحی ویروس و مسؤول اتصال ویروس به گیرنده سلولی است، در این حامل ویروسی غیربیماری‌زا برای انسان جاسازی می‌شود و پس از ورود این ناقل به سلول‌ های انسانی، پروتئین اسپایک کرونا که بدون سایر بخش‌های ویروس توان بیماری‌ زایی ندارد در داخل سلول‌ ها تولید می‌شود و در مواجهه با سیستم ایمنی علیه آن آنتی‌ بادی تولید می‌شود؛ به این ترتیب پس از تزریق واکسن، در بدن حجم زیادی پروتئین اسپایک تولید می‌شود که می‌تواند به‌ خوبی سیستم ایمنی را تحریک و برای مقابله با اسپایک‌ه ای ویروس کووید ۱۹ واقعی آماده می‌کند.

علت تشکیل لخته

در پژوهشی که هفته گذشته در نشریه معتبر علمی «ساینس اَدونسِز» منتشر شده است، دانشمندان نحوه تعامل این ناقل ویروسی به‌کار رفته در واکسن آسترازنکا را با بدن انسان بررسی کردند.

آنها دریافتند همان‌طور که از ابتدا تصور می‌شد در برخی موارد نادر ویروس با یکی از پروتئین‌های موجود در خون به نام فاکتور پلاکت ۴ (PF۴) برهم‌کنش می‌دهد و به آن متصل می‌شود.

زمانی که این فعل و انفعال میان ناقل ویروسی و فاکتور پلاکت ۴ شکل می‌گیرد، سیستم ایمنی بدن ما فاکتور پلاکت خودش را تشخیص نمی‌دهد و تصور می‌کند که یک عامل خارجی وارد بدن شده است؛ به همین دليل آنتی‌بادی‌هایی علیه PF۴ آزاد می‌کند.

آنتی‌بادی‌های تولید شده برای تقابل با این عامل خارجی می‌توانند به پلاکت‌ها متصل شوند و باعث متصل شدن و کلاف شدن آنها به هم شوند. این پدیده ممکن است در موارد بسیار کمی منجر به تشکیل لخته خون شود.

چرا این پدیده نادر است؟

این مجموعه رویدادها می‌تواند تعداد اندک چند‌صدتایی موارد پاسخ ایمنی ترومبوسیتوپنی ترومبوتیک ناشی از واکسن (VITT) یا همان لخته شدن خون پس از تزریق واکسن را در میان ده‌ها میلیون نفری که با واکسن‌ های کووید ۱۹ بر پایه آدنوویروس نظیر آسترازنکا و جانسون اند جانسون واکسینه شده‌اند، توضیح دهد.

پروفسور آلن پارکر، محقق ارشد این پژوهش از دانشگاه کاردیف و متخصص استفاده از آدنوویروس‌ها برای کاربردهای پزشکی در بیانیه‌ای اعلام کرده است: «لخته شدن خون پس از تزریق واکسن تنها در موارد بسیار نادری اتفاق می‌افتد زیرا برای ایجاد این عارضه جانبی بسیار نادر باید زنجیره‌ای از رویدادهای پیچیده رخ دهد. داده‌های ما تأیید می‌کند که PF۴ می‌تواند به ناقل‌های آدنوویروسی متصل شود که یک گام مهم در کشف مکانیسم زمینه‌ای لخته شدن خون پس از تزریق واکسن است.»

وی می‌افزاید: «گرچه این پدیده بسیار نادر است اما به‌دست آوردن درک کامل در مورد چگونگی تعاملات میان ناقل و میزبان در چنین واکسن‌هایی در سطح مکانیکی بسیار ضروری است؛ زیرا کمک می‌کند تا پی ببریم چطور واکسن به ایمنی‌زایی کمک می‌کند و از طرف دیگر چگونه ممکن است منجر به هر‌گونه عارضه جانبی نادری مانند لخته شدن خون پس از تزریق واکسن شود. به‌دست آوردن مکانیسم این پدیده می‌تواند به پیشگیری و درمان این اختلال کمک کند. ما امیدواریم که یافته‌های ما بتواند برای درک بهتر عوارض جانبی نادر این واکسن‌های جدید و به‌طور بالقوه برای طراحی واکسن‌های جدید و بهبود یافته برای تغییر روند این بیماری همه‌گیر جهانی مورد استفاده قرار گیرد.»

راهکاری برای کاهش خطر

این تیم کشف کرد که ناقل آدنوویروسی که از لحاظ فنی به نام ChAdOx۱ شناخته می‌شود، دارای بار منفی قوی است و براساس برهمکنش‌های الکترومغناطیسی فاکتور پلاکت ۴ که دارای بار مثبت است را جذب می‌کند؛ به این ترتیب PF۴ متأسفانه می‌تواند به سطح ویروس متصل شود و منجر به شکل‌گیری این مجموعه رویداد بسیار نادر شود.

دکتر الکساندر بیکر، سرپرست این تیم تحقیقاتی می‌گوید: «با درک بهتر مکانیسم تعامل PF۴ و آدنوویروس‌ها، فرصتی برای مهندسی کپسید یا پوسته بیرونی این ویروس به‌کار رفته در تولید واکسن فراهم می‌شود تا بتوان از وقوع این تعامل جلوگیری کرد. اصلاح ChAdOx۱ به‌طوری‌که میزان بار الکتریکی سطحی آن تغییر کند ممکن است احتمال ایجاد لخته خون بر اثر پاسخ ایمنی را کاهش دهد.»

خطر ابتلا به کووید ۱۹ چه به صورت خفیف و چه شدید و همچنین مرگ‌ومیر ناشی از آن بسیار بیشتر از خطر ناشی از واکسن‌ها‌ست که بخواهیم به‌دلیل مشاهده برخی عوارض به‌صورت نادر تمام فواید حاصل از واکسیناسیون را نادیده بگیریم.

از سوی دیگر بر‌اساس نتایج تحقیقات، ابتلا به کووید به‌مراتب بیشتر از این واکسن‌ها باعث ایجاد لخته خون می‌شود.

با وجود این مطالعاتی مانند این پژوهش جدید می‌تواند کمک کند که خطر واکسن‌ها را بیش از پیش به حداقل برسانیم.