افزایش اختلالات روانی و رشد قارچ‌گونه صفحه‌های روان‌شناسی زرد در اینستاگرام

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از روزنامه جام جم، آمار‌های خارج از ایران هم نتایج روشنی ندارد، هر چند می‌دانیم که نباید چندان به‌درستی و صحت آن آمار‌ها دل ببندیم، اما یکی از تازه‌ترین‌شان حکایت از این دارد که شهر تهران در بین ۱۸۶ کشور جهان در ارتباط با شاخص شادمانی در رتبه نازل ۱۵۵ قرار گرفته است.

 

دلایل افزایش اختلالات روانی کم نیست، از تورم و نابسامانی‌های اقتصادی گرفته تا نبود امید به آینده و شکاف‌های طبقاتی در جامعه. اما بدون شک فراگیری کرونا وضعیت سلامت روان جامعه را بغرنج‌تر کرده‌است، اتفاقی که محدود به ایران هم نیست چرا که گزارش مجله معتبر لانست نشان می‌دهد موارد افسردگی و اضطراب به‌دلیل فراگیری کرونا به صورت میانگین بیش از ۲۵درصد در سراسر جهان افزایش داشته است.

 

عدد‌های تلخ‌تری هم در این میان وجود دارد، از ۵۱ هزار کودک یتیم شده در ایران به‌واسطه کرونا بگیرید که چند وقت پیش از زبان حبیب‌ا... مسعودی‌فرید، معاون امور اجتماعی بهزیستی کشور عنوان شد تا سوگوار شدن بیش از یک‌سوم دانشجویان که به نقل از مجید صفاری‌نیا، مدیرکل دفتر مشاوره و سلامت سازمان امور دانشجویان عنوان شده‌است.

 

بستر‌های افزایش اختلالات روانی هم مهیاست. کرونا ۳۰هزار نفر به تعداد زنان سرپرست خانوار اضافه کرده، ۶۱۲ هزار خانوار را به زیر خط فقر برده و به افزایش ۲۵ درصدی اختلافات حاد خانوادگی منجر شده‌است. در کنار این آمار‌های منفی، اما همچنان نرخ مصوب هزینه‌های مشاوره‌ها با آنچه در مطب‌ها گرفته می‌شود فاصله معناداری دارد، همچنان این خدمات تحت پوشش بیمه نیست و همچنان «قانون مراقبت از روان» در بایگانی خاک می‌خورد. هفته سلامت از دیروز در کشورمان شروع شده‌است، مسؤولان می‌گویند نرخ درگیری مردم با برخی شاخص‌ها مثل افسردگی، تنهایی، انزواطلبی و وسواس نسبت به گذشته افزایش معناداری پیدا کرده و برخی شاخص‌ها آن‌قدر بالاست که به مرز بحران رسیده‌ایم.

وضعیت ما چگونه است؟
۲۵ میلیون نفر دچار اختلالات روانی هستند

وضعیت سلامت روان جامعه ایرانی با مؤلفه‌های متعددی سنجیده می‌شود، جدای از این شاخص‌ها، اما بسیاری از کارشناسان معتقدند وضعیت جامعه ایرانی در این حوزه چندان مناسب نیست. شش سال پیش از زبان مدیرکل وقت سلامت روان وزارت بهداشت اعلام شده بود که یک‌چهارم ایرانی‌ها دچار یکی از اختلالات روانی هستند. او گفته بود این آمار در بین جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال کشور است و «بر اساس دقیق‌ترین دستگاه‌ها ثبت شده‌است.» این عدد در طول شش سال گذشته تغییر چندانی نکرده بود، اما در دو سال گذشته آمار‌های متفاوت دیگری منتشر شد که نشان از افزایش معنادار تعداد مبتلایان به اختلالات روانی در جامعه داشت.

 

هنوز شش ماه از فراگیری کرونا نگذشته بود که رئیس سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره کشور اعلام کرد گرفتاری یک‌چهارم ایرانی‌ها مربوط به گذشته است و این تعداد در دوره کنونی حتما که افزایش پیدا کرده است. دیروز محمد حاتمی گفت که حدود ۸/۲۳ درصد جمعیت ایران دچار اختلال روانی هستند.

این تازه‌ترین آماری است که جامعه درگیر با یکی از اختلالات روانی را نشان می‌دهد، آمار‌های تفکیک‌شده دیگری هم وجود دارد، به‌عنوان مثال حمید پیروی، رئیس مرکز مشاوره دانشگاه تهران می‌گوید: «۱۷ درصد دانشجویان نیاز به مراقبت‌های سلامت روان دارند.» یا آن‌طور که آمار‌های سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره نشان می‌دهد افزایش این اختلالات نزد زنان بیشتر از مردان بوده است. آخرین آمار‌های موجود در این خصوص مربوط به سال گذشته است، زمانی که پیمایشی گسترده در بین افراد بالای ۱۵ سال انجام شد.

احمد حاجبی، مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی وزارت بهداشت دراین باره به جام‌جم می‌گوید: «پیش از شیوع ویروس کرونا در کشور ۶/۲۳ درصد افراد جامعه از مشکلات مربوط به سلامت روان رنج می‌بردند. در پیمایش جدید، اما مشخص شده که ۷/۲۹ درصد از شهروندان به اختلالات روانی مبتلا شده‌اند.» با این حساب تازه‌ترین آمار‌ها از وضعیت کنونی ما حکایت از این دارد که نزدیک به ۲۵ میلیون ایرانی دچار یکی از اختلالات روانی هستند.

دلایل افزایش اختلالات چیست؟
میزان شیوع اختلالات در مبتلایان کرونا ۳۹/۷ است

افزایش هر اختلالی حتما معلول علتی است که در جامعه نمود دارد. این را فرشاد شیبانی، روان‌شناس به جام‌جم می‌گوید. او معتقد است شاخص‌های تعیین‌کننده سطح سلامت روان متنوع است و به همین سبب یافتن دلیل هرکدام از این شاخص‌ها عیار‌های متفاوتی را طلب می‌کند، اما دلایلی هم وجود دارد که محاط بر همه دلایل است. به این مفهوم که می‌توان منشأ افزایش اختلالات روانی را در جامعه به آن‌ها نسبت داد.

 

شیبانی معتقد است: «نبود شادی اجتماعی نشانه‌ای مهم از اتفاقی است که در جامعه در حال وقوع است. جامعه جوان ایرانی امیدی به آینده خود ندارد و این را می‌توان از حجم بالای میل به مهاجرت هم متوجه شد.» دلیل مهم دیگر را فریده حمیدی، روان‌شناس به جام‌جم می‌گوید. او معتقد است یکی از رایج‌ترین اختلال‌های کنونی مربوط به اختلال در سوگ است، سوگ‌هایی که امکان بروز نداشته‌اند و تاثیراتش می‌تواند تا سال‌ها همراه با افراد باشد. حمیدی می‌گوید: «بر اساس آمار‌ها یک‌سوم دانشجویان یکی از نزدیکان‌شان را از دست داده‌اند و اگر آن‌ها در رابطه با این فقدان‌ها پاسخ توجیه‌کننده‌ای دریافت نکنند یا از آن‌ها دلجویی نشود این اختلال می‌تواند به خشم تبدیل شود.» پیشران همه این دلایل، اما فراگیری کروناست، چرا که بسیاری از مولفه‌های موثر در افزایش اختلال‌های روانی وابسته به این بیماری است. سخت‌تر شدن معیشت و شرایط نابسامان اقتصاد و تورم افسارگسیخته نیز از مهم‌ترین مولفه‌هایی است که به افزایش افسردگی و اضطراب دامن می‌زند. در کنار این موارد بیشتر شدن شکاف‌های طبقاتی و نبود امکان برنامه‌ریزی برای آینده دلیل مهمی برای افزایش اختلالاتی همچون هراس و انزواطلبی شده است.

احمد نوربالا، دبیر کمیته تخصصی سلامت روان کووید-۱۹ می‌گوید: «کرونا اختلالات روانی را تشدید کرده و کسانی که به این بیماری مبتلا شده‌اند یا یکی از بستگان خود را از دست داده‌اند بیشتر دچار اختلالات روانی شده‌اند.» این نکته در آماری که احمد حاجبی، مدیرکل دفتر سلامت روانی به ما ارائه می‌دهد هم وجود دارد. او می‌گوید: «میزان شیوع اختلالات در مبتلایان کرونا ۳۹/۷ است.» به این مفهوم که ابتلا به اختلال‌های روانی در نزدیک به نیمی از مبتلایان به کرونا دوبرابر است.

کدام اختلالات روانی بیشتر است؟
۶ میلیون و ۴۰۰هزار نفر در ایران افسردگی دارند

سهم افسردگی در میان اختلالات روانی در ایران بیشتر از موارد دیگر است. در این زمینه هم آمار‌های متفاوتی وجود دارد و البته مراجع عجیب‌وغریبی هم در این زمینه آمار‌هایی منتشر کرده‌اند. به‌عنوان‌مثال فدراسیون ورزش‌های همگانی سال گذشته آماری منتشر کرده که نشان می‌دهد ۲۳درصد مردم دچار افسردگی هستند و این در حالی است که مدیرکل دفتر سلامت روانی وزارت بهداشت به جام‌جم می‌گوید ۷/۱۲درصد از جمعیت بزرگسال ایران دچار افسردگی هستند. او همچنین به آمار‌های جهانی هم اشاره‌ای دارد و می‌گوید آمار‌های جهانی نیز نشان می‌دهد که بین ۳۰۰ تا ۳۵۰میلیون نفر در دنیا به افسردگی مبتلا هستند. رتبه دوم میان اختلالات روانی در ایران اختصاص دارد به اختلال اضطراب. دفتر سلامت روانی وزارت بهداشت اعلام کرده است اختلالات مربوط به اضطراب در ایران ۱۵درصد است. اختلال‌های هراس، وسواس و انزواطلبی در رتبه‌های بعدی این اختلالات قرار گرفته‌اند.

وضعیت مشاوره‌ها چگونه است؟
نیمی از جست‌وجو‌های اینترنتی مربوط به سلامت روان است

وضعیت سلامت روان جامعه ایرانی که تعریفی ندارد. کرونا و بی‌شمار مشکلات اقتصادی و آسیب‌های اجتماعی هم که اضافه شده است. در این میان آنچه بدیهی به نظر می‌رسد این‌که باید سامانی به وضعیت مشاوره‌های روان‌شناسی داد تا کمی از مشکلات این افراد برطرف شود. رئیس سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره می‌گوید: «مراجعه به روان‌شناسان در ۲۰ ماه گذشته دوبرابر شده است.»

فرشاد شیبانی، روان‌شناس، اما معتقد است این آمار دوبرابری را باید با آگاهی از این موضوع تحلیل کرد که بدانیم هنوز برای بخش قابل‌توجهی از جامعه مراجعه به روان‌شناس تابو محسوب می‌شود.
او می‌گوید: «هنوز سطح آگاهی عموم در این حوزه اندک است، چراکه بسیاری فقط به این دلیل از مراجعه به روان‌شناس پرهیز می‌کنند که با انگ دیوانه یا روانی از سوی دیگران قضاوت نشوند.»

دلیل دیگری که این آمار را بیشتر از افزایش دوبرابری به چشم می‌آورد این است که هزینه‌های مشاوره‌های روان‌شناسی همچنان نسبتی با درآمد عموم جامعه ندارد. هرچند نرخ ابلاغ‌شده برای خدمات روان‌شناسی و مشاوره در سال۱۴۰۰ برای مشاوران و روان‌شناسان کارشناسی‌ارشد ۱۴۰هزار تومان و مشاوران و روان‌شناسان دکتری ۱۸۷هزار تومان است، اما آنچه در کلینیک‌های روان‌شناسی از مراجعان دریافت می‌شود هیچ ارتباطی به نرخ مصوب اعلام‌شده ندارد. یکی از کلینیک‌های معمولی در مرکز تهران تنها برای انجام تست پذیرش مبلغ ۶۰۰هزارتومان مطالبه می‌کند.

همین موضوع است که مردم را به سمت مراجع ارزان‌تر برای مشاوره سوق داده است. شیبانی به جام‌جم می‌گوید: «رواج روان‌شناسی زرد حاصل چنین بی‌تدبیری‌ها و نبود نظارت درست بر قیمت‌های اخذشده است. رشد قارچ‌گونه صفحه‌های روان‌شناسی در اینستاگرام که نه‌تن‌ها باری از مشکلات افراد کم نمی‌کند بلکه به بسیاری از اختلالات روانی آن‌ها اضافه می‌کند حاصل گرانی هزینه مشاوره‌های روانی است.»

سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره ایران می‌گوید، حدود ۵۰درصد از موضوعاتی که در فضای مجازی در دوران کرونا در سال۹۹ جست‌وجو شده، مربوط به سلامت روان و راه‌های مقابله با آسیب‌های روانی ناشی از این بیماری بوده است. به گفته محمد حاتمی، رئیس این سازمان، این آمار نسبت به سال ۹۸ حدود ۲۰درصد افزایش یافته است.

براساس اطلاعات این سازمان در برهه‌هایی از سال ۹۹ روزانه به ۱۵۰ تا ۲۰۰هزار نفر مشاوره و خدمات روان‌شناسی ارائه شده و با وجود مجازی شدن بسیاری از مراکز درمانی، مراجعه به روان‌شناس بیش از گذشته بوده است. این موضوع حتی باعث شکل گرفتن بازار پرسودی برای برخی شرکت‌هایی شده بود که هیچ ارتباطی با این حوزه نداشتند.

یکی از این شرکت‌ها اسنپ بود که اقدام به ارائه خدمات روان‌شناسی کرد. یکی از دلایل رجوع مردم به خدمات مشاوره‌ای اسنپ، هزینه پایین‌تر آن و ریزشدن قیمت‌ها به نسبت قیمت مصوب سازمان نظام روان‌شناسی بود که البته با اعتراض شدید سازمان نظام روان‌شناسی هم روبه‌رو شد.

قانونی که خاک می‌خورد
به ازای هر ۴۵هزار نفر یک روان‌شناس وجود دارد

در حالی ضرورت مراجعه به خدمات روان‌شناسی بیشتر از قبل شده که در ایران به ازای هر ۴۵ هزار نفر یک روان‌شناس وجود دارد. در بخش روان‌درمانی نیز نه کیفیت این خدمات و نه دسترسی به آن به دلیل هزینه بالا، نتوانسته مراقبت از روان افراد مختلف را تامین کند. سال‌های سال است که کارشناسان و مسوولان به دلیل وضعیت آشفته سلامت روان جامعه ایرانی خواهان قانونگذاری در این حوزه هستند. همین دیروز محمد حاتمی، رئیس سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره گفت: «برای حفظ سلامت روان جامعه باید قانون در نظر گرفته شود.» طبق برنامه ششم توسعه، دولت موظف به ایجاد مزایای بیمه برای خدمات مشاوره است، اما همچنان «قانون مراقبت از روان» در بایگانی خاک می‌خورد و به اجرا در نیامده است. جالب این‌که اولین نسخه سند سلامت روان مربوط به سال ۹۵ یعنی حدود ۱۵سال پیش است. یکی از مشکلات هم اتفاقا مربوط به زمان طولانی از نوشتن این قانون است. بسیاری معتقدند علم روان‌شناسی مدام درحال تغییر است و همین موضوع وجهه‌های جدیدی از بیماری را نشان می‌دهد. اما قانون یکسان و راکد باقی مانده است تا جایی که حتی این نبود تغییر و اعمال شرایط جدید می‌تواند گاهی باعث تضییع حق مراجعان باشد.

علی اسدی، معاون دفتر سلامت روانی وزارت بهداشت دراین باره گفت: «پیش‌نویس لایحه حمایت از حقوق بیماران روان شناس حدودا از ۱۵سال قبل تهیه شده است و طی رفت‌وآمد‌هایی در مسائل حقوقی، اجرایی، تخصصی و... بر آن فعالیت‌هایی صورت گرفت و طی مواردی به کمیسیون‌های مربوط در مجلس شورای اسلامی وارد شد که ایراداتی به آن وارد شد و اصلاحات فنی، حقوقی و روان شناسی بر آن صورت گرفت و نهایتا این پیش‌نویس با امضای وزیر پیشین بهداشت به مجلس رفت و پس از بررسی‌های صورت گرفته مجدد ایراداتی به آن وارد شد. در نهایت روز سه‌شنبه ششم مهرماه نظرات کارشناسی دیگری درباره این قانون بررسی شد و در نهایت پیش‌نویس قانون با تغییراتی برای ورود به صحن علنی مجلس آماده شده است تا بررسی شود.»