دشت‌ های ایران زیر پای یوز آسیایی

هر زمان این تابلوها را می‌بینم دو سوال در ذهنم روشن می‌شود؛ واقعا راننده با سرعتی که می‌راند با دیدن این تابلو سرعتش را کم می‌کند؟! و سوال دوم؛ یوزها وقتی بنا به تجربه و حس قوی‌ای که دارند متوجه منطقه خطر می‌شوند باز هم چرا هوس می‌کنند از این طرف به آن طرف جاده بروند؟ این طرف دشت توران با آن طرفش مگر چه فرقی دارد ؟! وقتی با مهندس رجبعلی کارگر، کارشناس طرح بین‌المللی حفاظت از یوز ایرانی هم‌صحبت شدم به نکته‌ای اشاره کرد که تقریبا جواب سوالاتم را گرفتم؛ یوز به جایی می‌رود که طعمه و شکار وجود داشته باشد و جاده‌ها اصلی‌ترین تهدید برای یوز ایرانی است.

9شهریور را به نام یوزپلنگ ایرانی در تقویم ثبت کرده‌اند. چند سالی است که با ثبت این روز در تقویم و آغاز پروژه بین‌المللی حفاظت از یوز ایرانی، دیگر بیشتر مردم یوزپلنگ ایرانی را می‌شناسند و حواسشان هست که به این موجود بسیار زیبا و کمیاب آسیبی وارد نشود و نسل‌اش تداوم داشته باشد.

چند سال قبل که طرح یوزپلنگ ایرانی روی لباس فوتبالیست‌های تیم ملی نقش بست، حتی بچه‌ها هم متوجه شدند که باید مراقب این گربه‌سان زیبا و قدرتمند باشند و حالا به گفته مهندس کارگر شرایط بهتر شده و اگر تغییرات اقلیمی کار را خراب نکند، یوزپلنگ آسیایی در ایران به حیات خود ادامه خواهد داد.

یوز آسیایی با شناسنامه ایرانی

مهندس کارگر درباره یوز آسیایی و این که چرا به نام یوز ایرانی شهرت یافته است، می‌گوید: «واقعیت این است که یوزپلنگ ایرانی وجود ندارد. آنچه هست، یوز آسیایی است که چون فقط در ایران یافت می‌شود به یوز ایرانی شهرت پیدا کرده است.

یوز آسیایی گونه ویژه‌ای از یوزپلنگ است که قدیم‌ترها در کشورهای آسیایی از جمله عربستان، دبی، عراق ، هندوستان و...زندگی می‌کرد اما طبق شواهد از 60 سال قبل تاکنون فقط در ایران توانسته به حیات خود ادامه بدهد و در دیگر کشورهای آسیایی نسل آن منقرض شده است.

عربستان یکی از زیستگاه‌های یوز آسیایی بود که به نام «فهد» به معنای یوز است اما در این کشورها به دلیل توسعه بی‌رویه شهرها و جاده‌ها و از بین رفتن زیستگاه‌ها، یوز در این کشورها منقرض شده است.

در هندوستان هم به دلیل شکار بی‌رویه دیگر یوزپلنگی در این کشور نمانده است.اما ایران هنوز هم یوز دارد و از آن به شدت محافظت می‌شود.

الان دیگر می‌توان گفت اگر اقلیم تغییرات ناگهانی نداشته باشد و خشکسالی گسترده نشود و مناطق محافظت‌شده به اندازه کافی اعتبار مالی و نیروی انسانی داشته باشد، یوز آسیایی در ایران به زیست خود ادامه خواهد داد.»

12 میلیون هکتار دشت برای یوزها

کارگر درباره استمرار حیات یوز آسیایی در ایران می‌گوید: «یوز برای زیست به دشت و کویر نیاز دارد.ایران سرزمین پهناوری است که دشت‌های زیادی دارد؛ از منطقه سمنان و شاهرود بگیر تا اصفهان، کرمان و خراسان شمالی.این گستردگی جغرافیایی و وجود آهو و خرگوش زیاد در این مناطق سبب شده تا یوز آسیایی در ایران شرایط خوبی داشته باشد.از سال 80 که پروژه بین‌المللی حفاظت از یوز آسیایی در ایران آغاز شد این شرایط بهتر شد. سال‌های قبل کمک‌های بین‌المللی زیاد بود اما چند سالی است کم شده و سازمان محیط‌زیست ایران تلاش می‌کند یوز آسیایی را حفظ کند اما واقعیت این است که شرایط روز به روز سخت‌تر می‌شود.حدود 12 میلیون هکتار دشت برای محافظت از یوز در نظر گرفته شده که پایش و نگهداری و محافظت این وسعت کار ساده‌ای نیست.ما نیروی انسانی به شدت کم داریم، وسیله نقلیه برای پایش و مراقبت کم است. از زمانی که بنزین گران شد خیلی کم محیط‌بانان می‌توانند برای سرکشی به همه مناطق محافظت شده بروند. 12 محیط‌بان برای محافظت از 12 میلیون هکتار دشت؛ باید امکانات و نیروی انسانی خیلی بیشتر از اینها باشد اما با همه این کمبودها ایرانی‌ها چه مردم و چه مسوولان همه تلاش خود را برای حفظ یوز ایرانی به کار می‌گیرند.»

تهدید خشکسالی

مهندس کارگر می‌گوید: «یوز به جایی می‌رود که شکار و طعمه و آب باشد.وقتی خشکسالی گسترده می‌شود، طعمه مهاجرت می‌کند و یوز به دنبال طعمه می‌رود و در این مسیر امکان کشته‌شدن او و توله‌هایش بیشتر می‌شود.سگ‌های گله یکی دیگر از تهدیدات یوز است. زمین‌های زیادی که محل زیست یوز است در اختیار دامداران است، یوز برای شکار به دام نزدیک می‌شود و مورد حمله سگ گله قرار می‌گیرد و کشته می‌شود. این خطر برای توله‌های یوز بیشتر است.به همین دلیل ما زمین‌های دامداری زیادی را در منطقه توران ، خراسان شمالی، کرمان و تفت از دامداران خریداری کرده یا حق دام به آنها پرداخت کردیم تا دام‌ها را به آن مناطق نیاورند و یوزها امنیت بیشتری داشته باشند، حفاظت از یوز یا هر گونه جانوری دیگر حفاظت از محیط زیست و گونه‌های جانوری و گیاهی است.وقتی ما از یوز محافظت می‌کنیم یعنی از آهوان، خرگوش‌ها و قوچ‌ها محافظت می‌کنیم و از گونه‌های گیاهی که این جانوران از آن تغذیه می‌کنند. وقتی گیاهان حفظ شوند خاک محافظت می‌شود و تهدید ریزگردها از بین می‌رود.در کنار یوز، گونه‌های دیگر حیات وحش از جمله روباه و گرگ و بقیه نیز غذا خواهند داشت و نسل‌شان حفظ خواهد شد.»

خال‌های منحصر به فرد

فرهنگسازی درباره محافظت از یوز بسیار تاثیرگذار بوده و جواب داده است. همین‌که از روزنامه‌ها و رسانه‌های دیگر به ما تلفن می‌کنند و درباره یوز می‌پرسند، یعنی حفظ این جاندار برای مردم مهم است.بچه‌های زیادی درباره یوز ایرانی از ما می‌پرسند، آنها به یوزپلنگ ایرانی علاقه‌مند شده و آنقدر عکس و فیلم از این موجود زیبا دیده‌اند که دوست دارند آن را حفظ کنند. پس به نسل آینده امیدواریم که با حساسیت نسبت به یوز در آینده نیز آن را حفظ کند.در ورودی برخی شهرها از جمله اردکان، یزد، طبس و بافت مجسمه یوز را نصب کرده‌اند.در شاهرود و بافت برای یوز ایرانی تمبر چاپ کردند. همه اینها نشان می‌دهد یوز آسیایی برای ایرانی‌ها مهم است.از تعداد یوزهایی که در ایران زندگی می‌کنند آمار دقیقی در دست نیست.همان طور که گفتم منطقه زیست آنها بسیار وسیع است و پایش این همه دشت سخت است.خال روی بدن یوزها مثل اثر انگشت است و در هر کدام از آنها منحصر به فرد است. از روی این خال‌ها می‌توان به تعداد آنها دست پیدا کرد که این هم تجهیزات و نیروی انسانی زیادی می‌خواهد اما ما تخمین می‌زنیم حدود 30 تا 35 قلاده یوز در ایران زندگی می‌کنند.

طاهره آشیانی - روزنامه‌ نگار / روزنامه جام جم