زندگی پس از حبس

این خلاصه‌ای از مستند تکان دهنده خط باریک قرمز است که بعد از اکران سینمایی و اجرا در تئاتر فجر قرار است در 40 قسمت از شبکه مستند روانه آنتن شود؛ مستندی که به لحاظ ساختار و موضوع ناب است و مسلما می‌تواند بینندگان را درگیر کند.

این مستند که به کارگردانی فرزاد خوشدست قرار است روزهای شنبه ساعت22 از شبکه مستند روانه آنتن شود، بر پایه تئوری سایکودرام و با هدف تئاتردرمانی ساخته شد و تولید آن به مدت پنج سال به طول انجامید.

این اثر پس از رونمایی در سی‌وهفتمین جشنواره جهانی فیلم فجر توانست به‌عنوان اولین مستند ایرانی جایزه نتپک را دریافت کند.

اکران و بازتاب‌های این مستند سینمایی باعث شد سال 99 یک نوجوان که در کانون اصلاح و تربیت به جرم قتل حکم اعدامش صادر شده بود، نجات پیدا کند. خط باریک قرمز، اثری است که در کانون اصلاح و تربیت تهران (زندان نوجوانان خلافکار) ساخته شده است.

نمایش این اثر در قالب فیلم در دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران با استقبال استادان و دانشجویان روبه‌رو شد. نمایش‌های دیگر این فیلم در کمپ‌ها و زندان‌های مختلف نیز بازخوردهای مثبتی داشت. در این اثر توماج دانش بهزادی در نقش مربی بچه‌ها بازی می‌کند.

همچنین هنرمندان و ورزشکارانی همچون فرهاد اصلانی، هنگامه قاضیانی،مجتبی‌جباری و... حضور دارند. با فرزاد خوشدست، کارگردان و یکی از تهیه کنندگان کار و توماج دانش بهزادی، بازیگر نقش مربی درباره جزئیات این مستند به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در زیر می‌خوانید.

صدای ذهنی راوی قصه

وقتی قرار است یک اثر شکل بگیرد بی‌تردید سوژه، دغدغه سازنده بوده که دست روی آن گذاشته است. فرزاد خوشدست، کارگردان این مجموعه مستند می‌گوید: علاقه به فضای دراماتیک و تجربه کارهای قبلی‌ام،‌ مرا به سمت طراحی درونمایه فیلم مجموعه خط باریک قرمز کشاند و تصمیم گرفتم چنین اثری بسازم. واقعیت این است که می‌خواستم خط باریک قرمز یکی از آوانگاردترین مستندهای چندسال اخیر باشد. این یک ادعا نیست، بلکه اتفاقی است که حاصل شده. ضمن این‌که می‌خواستم مستندی بسازم تا در جامعه تاثیرگذار باشد به همین دلیل دست روی نوجوانان گذاشتم. همان‌طور که می‌دانید ذات نوجوانی همراه با خشونت و شیطنت‌های خاص است، حالا وقتی این ذات در فضای مجرم بودن و بزهکاری قرار می‌گیرد به یک فاجعه تبدیل می‌شود. مجموعه مستند خط باریک قرمز روایتگر نوجوانانی است که در کانون اصلاح و تربیت هستند. البته کار تولید بسیار سخت بود و طاقت فرسا. در این مستند توماج دانش‌بهزادی در نقش مربی بچه‌ها حضور دارد و می‌توان گفت شخصیت اصلی که بچه‌ها را دور هم جمع می‌کند، همین مربی است که در سریال این موضوع بیشتر دیده می‌شود. مربی به عنوان قهرمان وارد قصه می‌شود و هم باید مشکلات خودش را سامان بدهد و هم این‌که با مشکلات بچه‌ها سر و کله بزند. البته راوی مستند هم توماج است و او صدای ذهنی دارد و در قالب این صدا و نریشن ذره‌ذره با کسانی آشنا می‌شویم که وارد قصه می‌شوند؛ همچون فرهاد اصلانی، هنگامه قاضیانی، مجتبی جباری، امین میری، حمید پورآذری و... مخاطب در قالب صدای ذهنی توماج متوجه خواهد شد که چرا اینها وارد فضای قصه می‌شوند.

شنیدن صدایی آشنا

خوشدست در بخشی از صحبت‌هایش درباره انتخاب نام این مجموعه می‌گوید: «ابتدا مجموعه مستند خط باریک قرمز با نام پس از حبس، کد تولید گرفت که در زمان مدیریت آقای علی‌اصغر پورمحمدی، مدیر وقت شبکه سه بود. او با این‌که از شبکه رفته بود، اما دست از حمایت برنداشت. همچنین نگار اسکندرفر، دیگر تهیه‌کننده این پروژه به هزینه‌های کار کمک کرد. از سوی دیگر می‌خواستم کار به لحاظ حسی، تماشاگر را با خودش درگیر کند. به همین دلیل به نام پس از حبس بود. تا این‌که در طراحی چوب‌ها که در بخشی از صحنه استفاده شده بود، متوجه شدم بچه‌ها با هم از واژه خط باریک قرمز استفاده می‌کنند و در واکنش‌هایشان از این بهره می‌برند. وقتی این صداهای آشنا را شنیدم احساس کردم خیلی مناسب کار است. به همین دلیل نام مستند را خط باریک قرمز گذاشتم. در مجموع پست‌پروداکشن این کار خیلی طولانی بود و همه عوامل بدون گلایه صبوری کردند. با این‌که شرایط مالی، برآورد قبلی بود اما پای کار ایستادند و مردانگی کردند که باید از تک‌تک‌شان تشکر کنم. مستند خط باریک قرمز یک اثر معمولی نیست، حتی باعث نجات جان یک زندانی نوجوان شد و زندگی هشت نوجوان را تغییر داد. در این مسیر رسانه ملی، قوه‌قضاییه و سازمان زندان‌ها کمک زیادی کرد. از حمایت آقای پورمحمدی، مدیر اسبق شبکه سه ممنون هستم. آقای یزدی، مدیر شبکه مستند برای پخش این مجموعه مستند داستانی حمایت زیادی کردند که جای قدردانی دارد. از رئیس رسانه ملی و معاون سیما درخواست دارم از این کار حمایت کنند، چون پخش آن قطعا واکنش‌های زیادی در بر خواهد داشت و جنجال به پا می‌شود. برای تولید این اثر پنج سال همه خالصانه و با جان و دل کار کردند و معتقدم مجموعه مستند خط باریک قرمز، فاخرترین مستند بعد از انقلاب در تلویزیون است. »

انعطاف‌پذیری در مقابل بچه‌ها

دانش‌بهزادی، تجربه‌های زیادی در تئاتر دارد که قطعا در بازی‌اش در مجموعه مستند داستانی خط باریک قرمز بی‌تاثیر نبوده است. او در این باره معتقد است: »«مسلما تئاتر خیلی کمک کرد تا مربی در فضای درستی از این مستند قرار بگیرد. رابطه با تماشاگران به تجربیاتم کمک کرده است. همین باعث شد در مواجهه با بچه‌ها انعطاف‌پذیر باشم، چون هر روز بچه‌های کانون یک حال متفاوت داشتند. یک روز دعوا می‌کردند. یک روز حالشان خوب بود و... به همین دلیل من به عنوان پارتنر کار باید منعطف می‌بودم و با حال و هوای بچه‌ها سازگار می‌شدم. البته تجربه همکاری با بچه‌ها سختی‌های خودش را داشت، زیرا آنها مواردی را در زندگی‌شان پشت سر گذاشته بودند که دردناک بود. گرچه من خودم بسیار سختی کشیده‌ام و زلزله بم را با گوشت و پوستم درک کرده بودم اما روزهای اول کار در کانون زیر فشار روحی بودم، حتی بچه‌ها ابتدا کار را جدی نگرفته بودند، اما بعد جهانشان را باز کردند و اجازه دادند وارد آن شوم.»

تجربه فرهاد اصلانی در بهزیستی

حال این سوال مطرح می‌شود که چطور کارگردان به انتخاب بازیگرانی همچون اصلانی، قاضیانی و... افتاده است. خوشدست در این باره توضیح می‌دهد: «برای انتخاب هر یک از دوستان به پیشینه زندگی دوستان نگاه کرده و فکر کردم. همچنین مشورت هم گرفتم. به عنوان مثال آقای اصلانی در بهزیستی کاری انجام داده بود و پایان‌نامه کارشناسی تئاترش را در بهزیستی کار کرده بود. خانم قاضیانی کتاب‌های زیادی ترجمه کرده و مقالاتی با چنین موضوعاتی را خوانده بود. ضمن این‌که خودش مادر است و پسر نوجوان دارد که اتفاقا رابطه عاطفی خوبی با هم دارند. مجتبی جباری به گفته خودش از کف شهر و باشگاه راه‌آهن شروع کرده بود و چنین بچه‌هایی را درک می‌کند و همیشه هم دست به خیر است. امین میری و حمید پورآذری تجربه این‌چنینی در تئاتر داشته‌اند. دلیل انتخاب توماج دانش‌بهزادی این است که از او بازیگران بسیار خوب تئاتر است و سیمرغ تئاتر فجر را در بخش بین‌الملل گرفته و تجربه‌های جهانی داشته. او دانش‌آموخته مدارس ایتالیاست و در آنجا دوره دیده است. از همه مهم‌تر این‌که او اهل کرمان است و از زلزله بم نجات یافته و با سختی درس خوانده به همین دلیل او را انتخاب کردم. توماج بسیار باسواد است و هر وقت او را دیده‌ام دو کتاب در دست دارد و مطالعه می‌کند. ضمن این‌که من باید کسی را انتخاب می‌کردم که برای نقش مربی-که جنس بازی‌اش رئال باشد-همه این ویژگی‌ها را داشته باشد به همین دلیل بسیار خوش شانس بودم که او به عنوان قهرمان اصلی انتخاب شد.»

تجربه‌ای همراه تا پایان عمر

توماج دانش‌بهزادی در نقش مربی وارد کانون می‌شود و با بچه‌ها ارتباط می‌گیرد. وی درباره حضورش در این مستند و سختی‌هایش این‌طور تعریف می‌کند: باورم نمی‌شود مجموعه مستند داستانی خط باریک قرمز پخش می‌شود. به نظرم فرزاد خوشدست، شاخ غول را شکسته زیرا خیلی برای پخش با بی‌مهری روبه‌رو شده بود. به همین دلیل خوشحالم این اثر پخش می‌شود. حمایت‌های آقای پورمحمدی، مدیر اسبق شبکه سه بسیار ما را دلگرم می‌کرد. بدون شک، لطف و محبت آقای یزدی، مدیر شبکه مستند در پخش این مستند بسیار زیاد بود. به نظرم پخش این مستند می‌تواند تاثیر عمیقی روی مردم بگذارد. رویای من از کودکی، ورود به دنیای هنری بود. همیشه عاشق زرق و برق سینما و تئاتر بودم و برای رسیدن به این رویا خیلی زحمت کشیدم. از ابتدا به فرزاد خوشدست برای انتخاب افراد در کار کمک می‌کردم. تا این‌که یک روز فرزاد به من گفت می‌تواند به کلاس دانشگاهم بیاید و یک روز حضور داشته باشد. من هم پذیرفتم. وقتی رابطه من را با دانشجویان دید، همان‌جا مطمئن شد برای نقش مربی مناسب هستم. حضور در این اثر برایم خیلی جالب بود و تجربه عجیب و غریب که تا آخر عمر با من است. چون آنجا به واسطه بچه‌ها تجربه‌های زیادی پیدا کردم.»

نگذاشت غرق شوم

تعامل کارگردان و بازیگر در طول کار خیلی اهمیت دارد. دانش بهزادی در این باره عنوان می‌کند: رابطه من و فرزاد همراه با عشق، بازی، جنگ، همفکری، همراهی، تنش و... بود. فرزاد همه جوره پای کار بود و باعث شد ما با کار عجین شویم. او به من اعتماد کرد و اجازه داد در این دریا شنا کنم، اما مراقب بود غرق نشوم. به همین دلیل مسیر خوب جلو رفت و رابطه درخشان پر از خوشی و سختی را تجربه کردیم. امیدوارم مردم از تماشای این مستند تاثیر بگیرند. از سوی دیگر هنگام ساخت این مجموعه مستند من درگیر نامزدم خانم غزالی هم بودم که همسرم هستند. در آن مقطع او تئاتری روی صحنه داشت و من باید حواسم به او هم بود. البته متن نمایشنامه این مستند هم همسرم نوشته بود. به همین دلیل در طول کار اتفاقات زیادی افتاد. اما خوشبختانه همه مشکلات را سامان دادیم و کار را به اتمام رساندیم. حال امیدوارم برای پخش این اثر سعه صدر داشته باشند تا تاثیر آن را در جامعه ببینیم.

فاطمه عودباشی - رسانه / روزنامه جام جم