مناجات‌خوانی در قلب تهران

این رسم زیبا، در تهران نیز سابقه طولانی دارد. در دل کوچه پس‌کوچه‌های تهران قدیم، در محله‌هایی که امروز بوی تاریخ می‌دهد، مناجات‌خوانی ریشه‌ای مستحکم دارد. تاریخ، روایت می‌کند که مناجات‌خوانی، در کشورمان، به گذشته‌های دور برمی‌گردد و شاید نتوانیم تاریخ دقیقی از برگزاری اولین محفل و نام بردن از نخستین مناجات‌خوان را در صفحه‌های تقویم پیدا کنیم.
خیلی دور، خیلی نزدیک
در زمان معاصر اما، نقل شده که آیت‌ا... شاه‌آبادی بزرگ، استاد حضرت امام (رحمت‌ا...علیه) در مسجدی که نماز می‌خواندند، مقید بودند که شب‌های جمعه دعای کمیل قرائت کنند. این عارف بزرگ خودش دعا را می‌خواند و مردم با نوای مناجاتش روح تازه می‌کردند. چراغ دعای کمیل آیت‌ا... شاه‌آبادی مدتی در مسجد جامع بازار و مدتی در مسجد امین‌الدوله روشن بود.
مدتی بعد، نوبت به شیخ محمدحسین زاهد رسید تا در مسجد امین‌الدوله یک بار دیگر نغمه مناجات‌خوانی را به آسمان برساند. مرحوم زاهد، در خواندن ادعیه وارده از ائمه معصومین(ع) بسیار توانا بود و صدای گیرایی داشت و در تمام ماه رمضان، مجالس دعا و احیا برقرار می‌کرد. بسیاری از مومنین، خودشان را از راه‌های دور و نزدیک، به مسجد امین‌الدوله می‌رسانند تا از مجالس این روحانی صاحب‌نفس، استفاده کنند.
در ماه رمضان هر 30 شب، احیا داشت. می‌توان گفت در آن زمان، مسجد امین‌الدوله، تنها مسجدی بود که همه 30 شب، شب‌زنده‌داری داشت تا جایی که به مسجد شب‌زنده‌داران معروف شد. هنوز هم وقتی با ریش‌سفیدها صحبت به میان می‌آید، از شور و حال خاص و وصف‌ناپذیر آن جلسه، آن‌طور صحبت می‌کنند که دلت می‌خواهد برگردی به آن زمان.

مرد مناجات‌خوان مهربان
مجالس شیخ محمدحسین زاهد، شیفتگان بسیاری داشت. افرادی که بعدها خودشان هم این پرچم را به دوش گرفتند. حاج‌ سید علی‌ آقای‌ میرهادی یکی از همین افراد بود که مناجات‌خوانی را از همان مسجد امین‌الدوله آغاز کرد. میرهادی در دهه دوم ماه صفر در مسجد امین‌الدوله زیارت عاشورا می‌خواند. روز عرفه نیز، برای برگزاری دعای عرفه جای مشخصی نداشت، ولی اصولا در شب‌های ماه مبارک رمضان دعای ابوحمزه ثمالی، جوشن کبیر و دعای افتتاح را در مسجد زمزمه می‌کرد. مرحوم سیدعلی میرهادی دعای ابوحمزه ثمالی را با معنی می‌خواند؛ به طوری که خواندن این دعا یک هفته طول می‌کشید. آقا سید علی‌آقا که مزارش در امامزاده عبدا... شهر ری است، از خود، تنها چند عکس به یادگار گذاشته و صوت مناجات‌های او در دسترس نیست. تنها می‌توان به خاطرات آن روزها رجوع کرد و تعریف‌های آنچنانی از مجالسی که برگزار می‌کرده که همه و همه‌اش، از خلوص نیت، بزرگی و اهل دل بودن او، نشات می‌گرفته.

فرکانس مناجات
در زمانی که خبری از رسانه‌های دیجیتال نبود، رادیو حرف اول را می‌زد. هر برنامه‌ای که از رادیو پخش می‌شد، خیلی زود به گوش مردم می‌رسید. مناجات‌خوانی در رادیو در یک سیستم زمان‌بندی و طبقه‌بندی‌ شده قرار داشت و افراد خاص و مورد اطمینان، مناجات می‌خواندند. در آن سال‌ها، مرحوم سیدجواد ذبیحی مرد شماره یک مناجات‌خوانی در رادیو بود و بعد هم مرحوم حاج‌ علی بهاری بود که روی موج مناجات دل‌ها را به آسمان می‌برد. در سال‌های اخیر، تلویزیون، با برنامه‌های خود، پیشتاز این امر شده و روزه‌داران را ملزم کرده تا سفره‌هایشان را جلوی برنامه‌هایش بیندازند و باید بگوییم که سعی کرده از اماکن مختلف مذهبی و برای هر سلیقه‌ای، در این مدت، برنامه‌ای متفاوت تولید کند. کمی آن‌طرف‌تر و با گسترش فضای مجازی، نرم‌افزارهای گوناگون هم به تولید و برنامه‌سازی پرداخته‌اند که در روزگار ما، این اتفاق هم نباید نادیده گرفته شود.

نسل دیگر مناجات‌ خوانان
از دل همین مجالس قدیمی بود که نسل تازه مناجات‌ خوانان تربیت شدند و این روزها، نغمه مناجات‌شان، در دل محله‌های تهران قدیم به گوش می‌رسد. مناجات‌خوانی، در همان نقطه‌ای که در شهر شکل گرفت، به اوج رسید.
در محله‌هایی که حالا در تقسیم‌بندی‌های شهری، به منطقه 12 مشهور شده‌اند. یکی از اصلی‌ترین این پایگاه‌ها، مسجد ارک تهران است. ناگفته نماند که مادحین و اهالی مناجات، این شب‌ها نیز، در جای‌جای تهران، با تشکیل محافل مناجات و روضه، این امر مهم را در سراسر تهران نیز انجام می‌دهند تا همه بتوانند زیر آسمان آبی خدا، با پروردگارشان مناجات کنند. اما همان‌طور که گفته شد، مرکز اصلی این اتفاق، محله‌های باصفا و قدیمی منطقه 12 شهرداری است.
حاج‌ منصور ارضی که از مجالس دعای کمیل عمویش حاج‌ حسن ارضی راه و رسم مناجات را آموخت، این شب‌ها، چراغ مسجد ارک را روشن می‌کند، دعای افتتاح، ابوحمزه ثمالی، جوشن صغیر، مجیر و دعای کمیل. همچنین شب‌های جمعه را در حرم سیدالکریم به خواندن دعای کمیل اختصاص داده که سال‌هاست اهالی روضه و مناجات، شب‌های خود را پای منبر او سپری می‌کنند.
هرکدام از این مناجات‌ها، در شب‌های خاصی از این ماه خوانده می‌شود و مردم تا نیمه‌های شب، تا چند قدمی سحر در خیابان‌های اطراف مسجد می‌نشینند و دست دعا و چشم امیدشان به آسمان است.
حاج‌ماشاءا... عابدی، یکی دیگر از مناجاتیان شناخته‌شده عصر ماست. او که خود معلمی متواضع و خطیبی پردانش است، تربیت‌یافته مکتب سیدعلی میرهادی، مناجات‌خوان برجسته مسجد امین‌الدوله تهران است و مجلس او در مسجد شهدا نیز، ادامه دعاخوانی میرهادی در مسجد قدیمی‌اش در حوالی چهار راه مولوی به شمار می‌رود.
حاج‌مهدی سماواتی نیز در مسجد شهدا و حسینیه مرحوم آیت‌ا... حق‌شناس، حاج‌رضا بکایی در مسجد امام‌حسین و حاج‌علی قربانی در حسینیه عشاق‌ الحسین، از دیگر پرچمداران مناجات‌خوانی در مرکز شهر هستند.
گرچه شیوه برگزاری این نوع محافل، در عصر ما، با گذشته کمی تفاوت کرده و حالا مناجات با روضه تنیده شده است، اما مردم، اشکی که برای سیدالشهدا می‌ریزند را روی دست گرفته و الهی العفو می‌گویند. گویی روزه بی‌روضه و اشک بدون ذکر نام و یاد سیدالشهدا، برایمان معنایی ندارد. که امام‌ رضا (علیه‌ السلام) فرمودند: ای پسر شبیب! اگر خواستی بر چیزی گریه کنی، مصائب جد غریبم حسین را به‌ یاد بیار و با روضه او گریه کن.