حال مرداب انزلی خوب می‌شود؟

زنگ هشدار بحرانی شدن شرایط تالاب انزلی سال‌هاست که به صدا درآمده؛ از بس که بی‌آب، پرفاضلاب و پرزباله شده و جایی برای نفس تازه کردنش باقی نمانده است.

تالابی که ژرفای آن تا چند دهه پیش به هشت متر می‌رسید و امکان صید هفت تا هشت تن ماهی در آن وجود داشت، سال‌هاست که عمق بسیاری از بخش‌های عمیق آن به یک متر کاهش یافته، این درحالی است که به گفته شاهدان محلی و کارشناسان محیط‌زیست، امسال در همین بخش‌ها نیم‌متر آب هم وجود ندارد.

انزلی یکی از تالاب‌های استراتژیک در استان گیلان است و به غیر از این‌که یک تالاب بین‌المللی است و جدای از بحث تهدیدات محیط‌زیستی‌اش، در صورتی که خشک شود پیامدهای اقتصادی و اجتماعی بسیار زیادی هم برای مردم منطقه خواهد داشت. زرجوب و گوهر‌رود از جمله آلوده‌ترین رودخانه‌های دنیا هستند که روزانه بار سنگین فاضلاب‌های شهری و صنعتی خود را روانه تالاب انزلی می‌کنند. طرح‌های زیادی تاکنون برای رفع مشکلات متعدد تالاب اجرایی شده که به گفته زهرا جنسی، نایب دبیر شبکه سمن‌های محیط‌زیست استان گیلان هیچ‌کدام‌شان تاکنون نتوانسته‌اند حال تالاب را خوب کنند، زیرا سرعت تخریب صدها برابر سرعت بهبود است و نتیجه مثبتی علی‌رغم تلاش‌ها ایجاد نمی‌شود.

احسان هادی‌پور، رئیس حفاظت از محیط‌زیست شهرستان بندرانزلی نیز چندی پیش ورود فاضلاب، پسماند و رسوبات از طریق 9 رودخانه اصلی به تالاب را مهم‌ترین عامل کم‌شدن آب تالاب انزلی عنوان کرده بود.

استمداد از ژاپنی‌ها

پس از آن‌که حجم آلودگی ناشی از فعالیت‌های انسانی باعث وضعیت بحرانی در تالاب انزلی شد، سال 1993 میلادی، اعضای کنوانسیون رامسر، این تالاب را در فهرست مونترو قرار دادند. متعاقب آن دولت جمهوری اسلامی ایران از دولت ژاپن برای مطالعات جامع تالاب کمک گرفت و اولین دوره همکاری ایران با جایکا در فوریه 2003 کلید خورد. 14 سال از ورود تیم ژاپنی گذشته و این گروه هنوز درحال کار مطالعاتی روی تالاب است.

هرچند مسعود باقرزاده کریمی، معاون دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست از عملکرد این پروژه دفاع می‌کند و می‌گوید: قرار نبود جایکا معجزه کرده یا تالاب انزلی را احیا کند، هدف از این پروژه مشترک ارتقای ظرفیت و تبادل ایده بوده و مسئولیت اجرا با ماست و اگر ضعفی بوده، از جانب ماست و ما نباید مسئولیت خود را به عهده دیگران بگذاریم.

درمان تالاب با طرح زیست پالایی

یکی از مهم‌ترین مشکلات تالاب انزلی، رسوباتی است که باعث شده عمق تالاب در برخی نقاط تا چند متر کاهش یابد. در حالی که زیرکمیته‌های فنی مدیریت آبخیز می‌کوشد با اعمال شیوه‌های آبخیزداری، سرعت روند فرسایش خاک بالادست تالاب را که یکی از عوامل اصلی ورود رسوب است، کنترل کند؛ کمیته مدیریت تالاب انزلی روشی نوین را برای احیای عمق تالاب و کاستن از مواد آلی بستر در دستور کار دارد؛ شیوه‌ای که به «زیست پالایی» معروف است و رسوبات آلی بستر را از بین می‌برد.

فرشید سهیلی، مجری طرح درباره این طرح به جام‌جم می‌گوید: یکی از ویژگی‌های تالاب‌ها توان خود‌پالایی یا تصفیه است. متاسفانه در حال حاضر با کاهش عمق تالاب به دلیل حجم بالای رسوبات و انواع پسآب‌ها، از توان خودپالایی تالاب انزلی بشدت کاسته و کیفیت آب تخریب شده و اینک ما به دنبال فعال‌سازی پویای چرخه کربن و اعمال شیوه‌هایی در تالاب هستیم که به تسریع فرآیند اکسیداسیون منجر شود.

سهیلی می‌افزاید: ما با کمک این طرح می‌کوشیم که لایه لایه عمق لجن بستر را کاهش دهیم تا عمق نفوذ نور و میزان اکسیژن محلول در تالاب بیشتر شود.

علیرضا ولی‌پور، رئیس پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های داخلی کشور که نظارت بر پروژه مذکور را به عهده دارد، درباره طرح به ما می‌گوید: در اجرای طرح پایلوت، استخری در نظر گرفته شد که آب ورودی این استخرها از رودخانه سوسرروگا که از آلوده‌ترین روگاهای تالاب انزلی است، تامین می‌شود و تلاش شده الگوی کوچکی مشابه شرایط تالاب در آن شبیه‌سازی شود که خوشبختانه نتایج نشان می‌دهد حذف لجن انجام شده و شرایط زیستی و غیر‌زیستی استخرها تغییرات منفی را به همراه نداشته است.

وی تاکید می‌کند همچنان وضعیت زیست‌سنجی ماهیان پس از نمونه‌برداری در پایان دوره پرورش مورد بررسی و ارزیابی قرار خواهد گرفت.

در همین حال باقرزاده کریمی، معاون دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست درخصوص برخی نگرانی‌های به‌وجود آمده برای اجرای این طرح به جام‌جم می‌گوید: مسلما ما نمی‌توانیم بستر تالاب را به حال خود رها کنیم، بنابراین استفاده از این شیوه یک تصمیم مدیریتی است و اجرایش در شرایط فعلی لازم. وی این را هم می‌گوید که تاثیر تکنیک زیست پالایی بر حل کردن رسوبات بستر و افزایش عمق در همه جای دنیا محرز است و درواقع آنچه معلوم نیست، تاثیر یا عدم تاثیر آن بر تنوع زیستی است که با پیش‌بینی و اِعمال شاخص‌های پایشی این مورد در کنترل خواهد بود.

لیلا مسروری

ایران