«زرین درختان» اندیمشک را دریابید

«زرین درخت»، نام درختی بسیار زیبا و منحصر به‌فرد در شمال غربی اندیمشک است که بلندایی به طول تقریبی هفت الی ده متر دارد و دارای تنه‌ای شبیه بید با خطوط منحنی مینیاتوری و برگ‌هایی شبیه مورد وحشی و برگ انار است. «زرین درخت» در فصل گل دهی یعنی بهار با انبوه گل‌های زردرنگ شیپوری بزرگ (حدود پنج تا ده سانتی‌متری) که کلاله‌های زعفرانی شکلی را در خود جای داده، دل هر رهگذری را مجذوب زیبایی خویش می‌کند، چراکه تصویری از یک درخت می‌بینید که گویی خوشه‌هایی از طلا به آن آویزان کرده‌اند.

زرین درختان اندیمشک که تا دو دهه پیش در زمین‌های زراعی اطراف اندیمشک می‌شد سراغشان را گرفت، اکنون بالاتر از کوی رسالت و در محاصره مسکن مهر اندیمشک قرار گرفته‌اند. تا سال 1385 حدود 50 اصله از این گونه در اندیمشک وجود داشت که با توسعه مسکن مهر در سال 1391، تعداد 20‌اصله از آن خشک شد و در سال 94 نیز حدود 16 اصله دیگر خشک و نابود شد. اکنون فقط 14 اصله «زرین درخت» باقی مانده است. خوشبختانه ظرف دو سال اخیر برخی درخت‌هایی که خشک شده‌اند نیز به صورت پاجوش مجددا جوانه زده و حدود یک و نیم متر رشد کرده‌اند. البته ناگفته نماند که این درختان به هیچ روشی قابل تکثیر نیستند. متاسفانه افراد بومی در سال‌های گذشته به امید تکثیر، شاخه‌هایی از این درختان را قطع کرده و به امید قلمه زدن کاشته‌اند که پس از مدتی همگی خشک شدند.

«زرین درخت» اندیمشک گونه‌ای است بومی و اندمیک که تنها در اندیمشک خوزستان وجود دارد و همین چند اصله موجود هم قدمتی هزارساله دارند و دیگر قابل تکثیر نیستند. البته چند اصله دیگر از این درخت در سیستان ایران و هندوستان وجود دارد که آنها گونه‌ای دیگر از این درخت و متفاوت با آن هستند. قدمت هزار ساله زرین درخت اندیمشک را هم می‌توان از لابه‌لای کتب و نسخ تاریخی دریافت.

در نوشته‌های مستوفی؛ مورخ نامدار به ذکر و اهمیت این درخت‌ها در 700 سال پیش پرداخته شده که با توجه به عمر چند‌صد ساله آنها پیش از مستوفی می‌توان گفت که عمر هزار ساله‌ای دارند. نظامی شاعر نیز در شعرهایش از زیبایی این درخت‌ها سروده و آورده است: «به‌دست آری چنان شاهانه تختی ـ که باشد راست چون زرین درختی / سر تاجداران برآمد به تخت ـ چو سیمرغ بر شاخ زرین درخت/ غلامان زرین کمر گرد تخت ـ چو سیمین ستون گرد زرین درخت.»

اما باورهای مردم بومی منطقه هم شنیدنی است. برخی می‌گویند به خاطر زیبایی شاخ و برگ و گل این درخت برای تزئین کاخ شاهان از آن استفاده می‌شده است. من خود نیز در بررسی‌های میدانی و گفت‌وگوهایی که با سالمندان و همجواران قدیمی این درختان داشته‌ام، شنیدم که آنها نیز به نقل سینه به سینه از گذشتگان خود می‌گویند سیدی نورانی در هزاره‌های پیش، بذر این درختان را از ممالک دور‌دست آورده و در مسیر کاروانیان در این دشت نشانده است.

تا دو دهه پیش و قبل از آن که این درختان در محاصره مسکن مهر قرار گیرند، مردم بومی و کشاورزان در زیر سایه «زرین‌درختان» غذای نذری می‌پختند و بین کشاورزان و مستمندان توزیع کرده و ضمن سپاس خدای واحد و مهربان، درخواست باران و برکت در محصولات کشاورزی و دامداری و استجابت دعا داشتند. مردم منطقه «زرین درختان» را مقدس و شکستن و بریدن شاخ و برگ‌هایشان را گناهی بزرگ می‌دانند. همچنین از سال‌ها و قرن‌ها پیش تاکنون به تنه و شاخه آنها تریش (پارچه) سبز می‌بندند و در زیر این درخت‌ها دعا خوانده و معتقد به اجابت آن به عنوان مکانی مقدس در زیر پهنای آسمان هستند.

من خود طی بازه زمانی هشت ساله؛ از سال 86 تا 94 تحقیقات میدانی درباره زرین درختان را شروع کرده و پس از اطمینان از خاص بودن آنها در 25 بهمن سال 94 آنها را توسط خبرگزاری ایسنا رسانه‌ای کردم و خواهان توجه مردم و مسئولان به آنها شدم. متعاقب رسانه‌ای شدن وجود زرین درختان، در 9 شهریور آن سال، کانون محیط‌زیست دانشگاه آزاد اندیمشک به صورت نمادین به آبیاری درختان مبادرت کرد. در 13 مرداد سال 96 نیز تشکل حامیان طبیعت زاگرس با دعوت از مسئولان و مردم و شورای شهر و اینجانب به عنوان کاشف زرین درخت ها، زنجیره‌ای انسانی به دور درختان تشکیل داد و خواهان ثبت ملی آنها شد. همان زمان از سوی تشکل‌های مردمی و مردم، حفاظی هم برای مراقبت از درختان ایجاد شد. صفایی، رئیس وقت میراث فرهنگی اندیمشک و کمیسیون محیط زیست شورای شهر نیز قول پیگیری ثبت ملی درختان را دادند و چندی بعد نیز شهرداری به منظور محوطه‌سازی و جدول‌کشی محیط پیرامون درخت‌ها چند کامیون خاک برای محوطه‌سازی در آنجا ریخت که البته هنوز به صورت انباشته وجود دارد و چهره محیط را مخدوش کرده است. درحال حاضر سرانجام «زرین درخت‌ها» در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و با توجه به اهمیت حفظ این گونه نادر و کمیاب، بنده به عنوان یک فعال میراثی و محیط‌زیستی از مسئولان مربوط مجدانه می‌خواهم که اولا حتما پیگیر ثبت ملی «زرین درختان» باشند. دوم این که شهرداری هرچه زودتر نسبت به ایجاد حفاظ مناسب برای آنها اقدام کند. سوم، از طریق تریبون‌هایی مثل نماز‌جمعه و مساجد و مدارس و رسانه‌های دیداری و شنیداری نسبت به آگاه‌سازی جوامع محلی در آسیب نرساندن به این گنجینه خاص و ارزشمند اهتمام ورزند. چهارم، با نصب تابلونوشته‌ای در نزدیکی محوطه درختان که از تاریخی و باستانی و خاص بودن آنها خبر می‌دهد، توجه مردم و گردشگران را به آنها جلب کنند.

و در نهایت این که افراد بومی به‌هیچ‌وجه به امید تکثیر، شاخه‌های این درختان را جدا نکنند، چون تجربه پیشینیان در زمینه تکثیر به‌وسیله قلمه زدن ناموفق بوده و تجربه‌ای شکست‌خورده است. بی‌شک این گونه درختان می‌توانند به عنوان میراث طبیعی به جذب گردشگران گل و گیاه و طبیعت دوست بینجامد و به عنوان اقتصاد سبز گردشگری، توسعه اقتصاد پایدار منطقه را به همراه داشته باشد.