اسپرماتوسل از تشخیص تا درمان

اسپرم‌ها هنگام عبور از اپیدیدیم، قدرت باروری پیدا می‌کنند و به این دلیل در مردانی که برای لقاح مصنوعی، اسپرم مستقیم از بیضه‌ها با سوزن اخذ می‌شود چون اسپرم‌ها از اپیدیدیم عبور نکرده‌اند قدرت باروری آنها کمتر خواهد بود.

اپیدیدیم از سه قسمت سر، تنه و دم تشکیل شده است. هرگاه یک قسمت از لوله اپیدیدیم دچار اتساع شود کیست اپیدیدیم ایجاد می‌شود و چون محتوی لوله اپیدیدیم اسپرم است بنابراین محتویات داخل این کیست‌ها اسپرم خواهد بود. از این رو نام دیگر کیست اپیدیدیم، اسپرماتوسل است.

این کیست‌ها پر از مایع هستند. کیست اپیدیدیم به صورت یک توده کروی در قسمت بالا و چسبیده به بیضه احساس می‌شود.

اندازه آن از چند میلی‌متر تا چند سانتی متر می‌تواند متفاوت باشد. داشتن کیست اپیدیدیم قدرت باروری مرد را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد، ولی درمان نامناسب آن می‌تواند سبب آسیب به باروری شود.

اگر در نقطه‌ای لوله اپیدیدیم مسدود شود پشت انسداد لوله متسع و سبب ایجاد کیست اپیدیدیم یا همان اسپرماتوسل می‌شود البته این مشکل اغلب بدون علامت است و به صورت اتفاقی توسط خود بیمار یا معاینه به وسیله پزشک کشف می‌شود، ولی بیشتر موارد بنا به دلایل دیگر که بیمار سونوگرافی از بیضه‌ها انجام می‌دهد، مشخص می‌شود که دارای کیست اپیدیدیم نیز است.

شایع ترین علامت، احساس یک توده کروی متصل به قسمت فوقانی بیضه است. باید بدانید کیست اپیدیدیم یک بیماری کاملا خوش خیم است، ولی هر نوع توده در داخل خود بیضه می‌تواند نشانه سرطان باشد بنابراین مهم است بدانیم توده‌ای که لمس می‌شود داخل نسج بیضه است یا این که جدا از بیضه و فقط متصل به آن است. علامت دیگر این است که کیسه بیضه رفته رفته بزرگ تر می‌شود.

از طرفی کیست‌های اپیدیدیم اگر دچار عفونت شوند، دردناک شده و همراه با تورم، پوست کیسه بیضه گرم و قرمز می‌شود. البته پزشک با معاینه می‌تواند بیماری را تشخیص دهد. در واقع چون کیست یک توده پر از مایع است می‌تواند نور را از خود عبور دهد بنابراین اگر با چراغ قوه به یک طرف کیست نور تابانده شود، نور از طرف دیگر خارج می‌شود ولی اگر توده تو پر باشد نور را عبور نمی‌دهد.

هر توده تو پر در داخل کیسه بیضه سرطان است، مگر این که خلاف آن ثابت شود. در صورت لزوم می‌توان برای تشخیص از سونوگرافی استفاده کرد البته کیست اپیدیدیم دارو درمانی ندارد و در مواردی که اندازه آن کوچک است بویژه در مردانی که هنوز بچه دار نشده‌اند، به هیچ وجه نباید اقدام به درآوردن کیست با جراحی کرد.

اگر مردی در هر دو طرف دارای کیست اپیدیدیم باشد و با جراحی آنها را خارج کنند لوله‌های منی بر در هر دو طرف بسته شده و بیمار مبتلا به آزواسپرمی (تعداد اسپرم صفر) می‌شود.

در مواردی کیست به مرور بزرگ می‌شود، مثلا به اندازه یک پرتقال یا بزرگ تر در می‌آید که در این موارد می‌توان با جراحی کیست را خارج کرد، ولی باید به عارضه آن که بسته شدن اپیدیدیم است، توجه کرد.

در مردانی که دارای فرزند هستند و نمی‌خواهند در آینده بچه دار شوند می‌توان کیست اپیدیدیم را جراحی کرد.

دکتر محمد‌رضا صفری‌ نژاد - جراح و متخصص بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری / جام جم