ساحل آرامش برای دوران بازنشستگی

این گزارش، گفت‌وگویی است با افرادی که در آستانه بازنشستگی قرار دارند. مخصوصا اگر فرد قبل از سالمندی (60 سالگی) بازنشسته می‌شود.

می‌خواهیم با کمک دکتر کاظم ملکوتی، روانپزشک به شما یادآوری کنیم که از همین الان باید به فکر سلامت روان خود در این دوران زندگی باشید، چرا که خستگی جسمی با کمی استراحت، سفر و تفریح قابل رفع است، اما آنچه نیازمند توجه است، وضعیت روانی افراد بعد از بازنشستگی است.

بسیار شنیده‌ایم که بازنشستگی به معنای خانه‌نشینی و پایان دوران فعالیت نیست، اما اغلب ما هنوز باور عملی نسبت به این نگرش نداریم. به همین دلیل، کارشناسان نسبت به روند افزایش افسردگی در دوران بعد از بازنشستگی و سالمندی هشدار می‌دهند.

شاید برای یک فرد سالمند، پارک‌نشینی و گپ زدن با دوستان البته در ساعات محدودی از روز قابل قبول باشد، اما چنین فرآیندی برای یک فرد بازنشسته میانسال زجرآور است و می‌تواند به مرور سلامت جسم و روان را مخصوصا در میان مردان با چالش جدی مواجه کند.

تعریف شما از بازنشستگی

شما چه تعریفی از بازنشستگی دارید؟ باورهای غلط زیادی درباره بازنشستگی وجود دارد. یک فرد بازنشسته لزوما سالمند نیست و یک سالمند هم لزوما یک فرد بازنشسته نیست.

آیا شما هم بازنشستگی را دوران قرار گرفتن در سراشیبی، بی‌هویتی، اتمام فعالیت اجتماعی می‌دانید یا مانند بازنشستگان موفق، آن را دوران رشد و شکوفایی تجربه‌های اندوخته شده می‌دانید؟

بدترین نوع تعبیرهای رایج از بازنشستگی که خطر روحی و جسمی برای صاحبش دارد، فکرهای سمی است که براساس آن، افراد گمان می‌کنند، بازنشستگی یعنی پایان دوران کار و مفید بودن. برخی زندگی را تک‌بعدی می‌ بینند و زندگی خود را با کارشان تعریف می‌کنند.

به همین دلیل، دوران بازنشستگی برای آنان کابوسی برای بی‌هویتی وبی معنایی تلقی می‌شود و خود را در معرض آسیب‌هایی همچون پرخاشگری، افسردگی، ناامیدی، کاهش روابط اجتماعی و خانوادگی و ابتلا به بیماری‌های مختلف قرار می‌دهند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد، هر چه افراد بدون برنامه‌ریزی و آمادگی وارد دوران بازنشستگی شوند، به همان میزان شرایط سخت‌تری را تجربه خواهند کرد. انتخاب با شماست که کدام نگرش و سبک زندگی را انتخاب کنید.

بازنشستگی و لباس جدید بر تن زندگی

هر دوره‌ای از زندگی، شرایط خاص خود را دارد، بدین معنا که سبک زندگی دوران جوانی با میانسالی و سالمندی متفاوت و متناسب با شرایط جسمی، روانی، شغلی، اجتماعی و اقتصادی متغیر است.

فردی که وارد دوران بازنشستگی می‌شود، 35 ـ 30 سال با نظم خاصی زندگی کرده است. حداقل هشت ساعت از روز خود را در محیط کار خود گذرانده و فعالیت اجتماعی داشته است.

وی با ورود به دوران بازنشستگی با زمان قابل توجهی مواجه می‌شود که نیازمند برنامه ریزی برای استفاده بهینه از آن است. متخصصان تأکید می‌کنند بررسی‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و عادات متناسب با سبک زندگی جدید باید از دورانی که فرد شاغل است، آغاز شود.

شناخت خود را افزایش دهید

خواسته‌های خود را برای دوران بازنشستگی بشناسید. بررسی کنید چه کارها و برنامه‌هایی را دوست داشتید، انجام بدهید که در طول سال‌های کاری فرصت توجه به آن را نداشته‌اید.

کارآفرینی، کسب درآمد، مشاوره، آموزش و انتقال تجربه، سفر و گردشگری، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی انجمن‌ها، امورخیریه، انجام کارهای داوطلبانه و انجام کارهای هنری از برنامه‌های مورد توجه و قابل اجرای دوران بازنشستگی، متناسب با علاقه مندی افراد است.

افرادی که در میانسالی مثلا 45 سالگی بازنشسته می‌شوند، به واسطه تجربه‌هایی که دارند، تمایل بیشتری برای راه‌اندازی کسب و کار و ارائه مشاوره دارند و افراد سالمند در صورتی که مشکل اقتصادی نداشته باشند و به دنبال راه‌اندازی یک کار جدید نباشند، مانند توریست‌های بازنشسته و سالمند سایر کشورها تمایل به سفر و گردش دارند.

ضرورت برنامه‌‌ریزی برای دوران بازنشستگی

انسان ذاتا موجودی اجتماعی است و به واسطه همین ویژگی، تمایل به انجام کارهایی دارد که احساس کند، مفید است.

ماهیت و ضرورت فعالیت در دوران بعد از بازنشستگی و سالمندی، بیش از آن که جنبه مادی و اقتصادی داشته باشد، معنوی و غیرمادی است، آنچنان که باعث می‌شود، فرد با حفظ هویت فردی و اجتماعی از سلامت روان خود نیز مراقبت کند و از ورود به عرصه افسردگی، بیهودگی و سایر فشارهای روانی پیشگیری کند.

در غیر این صورت، همان گونه که هر یک از ما شاهد بوده ایم، وقتی افراد مخصوصا مردان بازنشسته می‌شوند، به واسطه آن که برنامه مشخص و از پیش تعیین شده‌ای ندارند، حضورشان در خانه،‌ باعث بروز یا افزایش مشاجره زوجین و اعضای خانواده شده است.

فردی که 30 سال مشغول مدیریت کردن فعالیت خود در محیط کار بوده است، حالا می‌خواهد مدیریت داخل خانه را به دست بگیرد.

به همین دلیل نسبت به امور مربوط به خانه و مدیریت آن، شروع به انتقاد و ایرادگرفتن می‌کند و آرامش روانی خود و خانواده را به هم می‌ریزد. این عوامل به مرور باعث بروز بیماری و مشکلات جسمانی همچون سکته قلبی، مغزی، افزایش فشار خون، دیابت، بی‌خوابی و بیماری‌های روان‌تنی می‌شود.

شبکه روابط اجتماعی خود را تقویت کنید

بازنشستگان زیادی به دلایل مختلف ازجمله ضعف در مهارت‌های ارتباطی و رفتار سازمانی، بعد از دوران بازنشستگی با همکاران قدیمی خود ارتباطی ندارند.

کاهش یا قطع ارتباطات اجتماعی، خلأ بسیار بزرگی را برای فردی که سالیان متمادی، بخش مهمی از زمان خود را در فضای گروهی و اجتماعی گذرانده است، به وجود می‌آورد.

مهارت ارتباط موثر به قدری در زندگی انسان مهم و تاثیرگذار است که سازمان بهداشت جهانی، آموزش آن را یکی از مهارت‌های مهم زندگی عنوان می‌کند.

به همین دلیل، یکی از توصیه‌های متخصصان امر، ایجاد و تقویت روابط اجتماعی افراد حتی بعد از دوران بازنشستگی است.

در این ارتباط، عضویت در گروه‌ها و نهادهای اجتماعی بسیار مثبت است و در حفظ و ارتقای سلامت روان بازنشستگان و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌هایی همچون آلزایمر تاثیر بسیار مهمی دارد.

سهیلا فلاحی - جام‌جم