رونمایی از اولین عکس‌های رئیسعلی دلواری در آلمان

او با همراهی دیگر مشروطه‌خواهان، بوشهر را از حاکمیت استبداد محمدعلی شاه قاجار خارج کرد، اما اشغالگران انگلیسی بارها و با دسیسه‌های مختلف درصدد حذف او برآمدند که در مدت هفت سال ناکام بودند. سرانجام مدتی پس از نبرد پیروزمندانه دلوار که قشون 5000 نفره انگلیسی‌ها تار و مار شد، رئیس‌علی در محلی به نام تنگک‌صفر هنگام شبیخون به قوای بریتانیا توسط فردی نفوذی و اجیر شده به نام غلامحسین تنگکی، از پشت‌سر هدف گلوله قرار گرفت و در 33 سالگی کشته شد. با این همه، تاکنون تصویر واقعی و قابل استنادی از وی وجود نداشت. اما مهتاب ابراهیم‌زاده، فیلمساز و پژوهشگر بوشهری پس از سال‌ها تحقیق و بررسی موفق به یافتن تصویر واقعی از قهرمان ضداستعماری نهضت جنوب در آرشیو شهرداری زالس گیتر در ایالت نیدرزاکسن آلمان شده است. به مناسبت 12 شهریور، سالروز مرگ رئیس‌علی دلواری که در گاهشمار ایران به نام روز مبارزه با استعمار نامگذاری شده است با وی به‌گفت‌وگو نشسته‌ایم.

چرا به دنبال پیدا کردن تصویری از حماسه‌ساز جنوب بودید؟

نهضت جنوب از وقایع مهم تاریخی بود که دارای ویژگی‌ها و خصوصیات منحصر به فردی است، ولی همچنان بخشی از این برهه حساس، مبهم است.

در دسترس نبودن عکس پرچمدار نهضت جنوب یعنی شهید دلواری همواره محل بحث و مجادله پژوهشگران و مورخان بود؛ در حالی که تصاویر روشن و زیادی از دیگر سران مجاهدین و شخصیت‌های این قیام ملی همچون زایر خضرخان اهرمی، میرزامحمدخان غضنفرالسلطنه برازجانی و شیخ حسین خان چاهکوتاهی و نیز سایر عناصر مرتبط با این نهضت در دسترس عموم یا آرشیوهای عمومی و خصوصی موجود بود، ولی از این شخصیت تاثیرگذار و منحصربه‌فرد هیچ گونه تصویری در اختیار نبود.

برای دستیابی یه این تصویر چه مسیری طی کردید؟

در جریان ساخت مستند تاریخی در سطح روستاها تحقیق و پژوهش کردم و اطلاعات زیادی از اشخاص مختلف و مطلع محلی به دست آوردم. به همین منظور به آرشیو‌های تاریخی در کشور آلمان مراجعه کردم که به دلیل آشنایی و ارتباطاتی که از زمان تحصیل در این کشور با مجامع علمی و پژوهشی داشتم دسترسی آسان‌تر شد و به هدفی که داشتم نزدیک‌تر شدم.

حالا چرا این شهر بخصوص در آلمان؟

بخشی از تحقیقاتم را در شهر زالس گیتر که در واقع شهری نزدیک به روستای زادگاه ویلهلم واسموس بود، متمرکز کردم. باید بگویم واسموس در خلال جنگ جهانی اول به عنوان دیپلمات نقش تاثیر‌گذاری در ایجاد اتحاد بین خوانین و سران منطقه در مبارزه با انگلیسی‌ها داشت و به واسطه همین ارتباط تنگاتنگ توانسته بود تصاویری با دوربین خود ثبت و ضبط کند. در واقع می‌توان گفت یکی از منابع غنی و بسیار ارزشمند تحولات اجتماعی و فرهنگی آن دوران را به خوبی ثبت و معرفی کند.

این تصاویر در کجا نگهداری می‌شود؟

شهرداری زالس گیتر، آرشیو اختصاصی برای نگهداری از اسناد و تصاویر به جامانده از اشخاص و آثار مهم دارد که شاید جالب‌ترین آن مربوط به دوران کودکی تا جوانی و پیری خود واسموس است. البته در این آرشیو، بسیاری از اسناد تاریخی مربوط به خودشان نیز نگهداری می‌شود.

تحقیقات شما برای دسترسی به این اسناد و تصاویر تنها به آرشیو شهرداری زالس گیتر محدود می‌شد؟

نه. بخش اعظم دیگری از این اسناد و عکس‌ها را طی مراحل پژوهشم، در آرشیو سیاسی وزارت امور خارجه در آلمان یافتم.

اصالت عکس منسوب به شهید دلواری چگونه مورد تایید است؟

این عکس پشت نویسی دارد به خط شخص واسموس که عینا از رئیس‌علی دلواری نام برده و همان گونه که راجع به عکس های دیگر اطلاعات موثقی داده، درباره این عکس هم با دستخط خود، اطلاعات را یادداشت کرده است.

از شهید دلواری چند عکس وجود دارد ؟

در آرشیو کشور آلمان دو عکس که توسط واسموس گرفته شد، وجود داشت. عکس ایستاده کیفیت خوبی نداشت، ولی می‌توان با توجه به نوع پوششی که در عکس نشسته می‌بینیم گفت هر دو شخصیت شهید دلواری هستند؛ ‌البته این دو عکس تنها تصاویر قابل استناد از رئیس‌علی دلواری هستند و سایر عکس‌هایی که به اشتباه منتشر یا به وی منتسب شده، واقعیت ندارند. حتی نوادگان و خاندان وی هم از شهید تصویری ندارند.

آیا تصاویری دیگری هم از بوشهر در آرشیو یاد شده وجود دارد ؟

حدود 400 عکس از اماکن تاریخی بندر و استان بوشهر مربوط به سال‌های 1909 میلادی تا 1930 وجود دارد که حدود 180 قطعه از آنها که کیفیت لازم را دارند، انتخاب کرده‌ام که به یاری پروردگار به عنوان نتیجه پژوهشم، به زودی چاپ خواهد شد و در دسترس علاقه‌مندان و دیگر پژوهشگران قرار خواهد گرفت.

علیرضا برازجانی

جام‌جم بوشهر