ایران در مسیر استفاده از انرژی‌های پاک

با این حال ظرفیت استفاده از چنین انرژی‌هایی بیش از این است و نیاز کشور نیز فراتر از این میزان نیروگاه انرژی پاک است. بنابراین توجه به استفاده بیشتر از چنین ظرفیتی نه‌تنها فعالیتی اقتصادی، بلکه ضروری برای تامین انرژی و حفاظت از محیط‌زیست است. در ادامه مروری خواهیم داشت بر آخرین وضعیت کشور در استفاده از انرژی‌های پاک.

استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر

معمولا در کشورهای توسعه‌یافته، مصرف سوخت‌های فسیلی هنوز رایج است و اگر ظرفیت‌های استفاده از انرژی‌های پاک فراهم باشد، باز هم درصد کمی از انرژی به روش‌های تجدیدپذیر تامین می‌شود؛ در حالی که سوخت‌های فسیلی عامل مهم آلودگی آب و هوا هستند و از طرف دیگر منابع این سوخت‌ها در زمین محدود است. با این وجود، مطالعات برای بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر در کشورهای در حال توسعه روند جدی‌تری دارد و به نظر می‌رسد تا چند سال آینده نیز استقبال از انرژی‌های پاک در این کشورها بیش از کشورهای توسعه‌یافته باشد.

ایران چند سال است مسیر تازه‌ای در زمینه استفاده از ظرفیت‌های کشور برای جایگزینی این انرژی‌ها در پیش گرفته است. همچنین پیوستن به تعهدات بین‌المللی محیط زیستی و توسعه فرهنگ استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر از دیگر برنامه‌های ایران برای جایگزینی انرژی‌های پاک با سوخت‌های فسیلی است. دکتر محمد ساتکین، رئیس انجمن انرژی ایران درباره ظرفیت‌های موجود در خصوص انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور به جام‌جم می‌گوید: در بحث انرژی‌های تجدیدپذیر ایران در همه حوزه‌ها ظرفیت‌هایی دارد؛ اما در زمینه انرژی خورشیدی و بادی ظرفیت بیشتری در کشور ما وجود دارد. در زمینه انرژی زمین گرمایی، زیست توده، امواج یا جزر و مد ظرفیت‌ها در ابعاد گسترده‌ای نیست. علتش این است ارتفاع امواج در کشور ما مثل کشورهای حاشیه اقیانوس‌ها نیست. در بحث زمین گرمایی نیز پراکندگی آن در ایران مثل کشورهایی همچون ایسلند و نیوزیلند نیست. اما کشور نسبتا خوبی در این رابطه محسوب می‌شود. با این حال در مورد انرژی باد و خورشید، هم مطالعات گسترده‌ای صورت گرفته، هم ظرفیت آن در قسمت‌های مختلف ایران وجود دارد.

توسعه انرژی بادی در منجیل و خواف

رئیس انجمن انرژی ایران معتقد است در زمینه انرژی بادی، بزرگ‌ترین ظرفیت کشور در دو منطقه منجیل در استان گیلان و خواف در خراسان رضوی و نزدیک مرز افغانستان است. دکتر ساتکین می‌افزاید: بزرگ‌ترین نیروگاه‌های نصب شده در این نوع، در حال حاضر نیروگاه مپنا در تاکستان منجیل و نیروگاه والفجر در منجیل و نیروگاه خراسان رضوی در بینالود است.

نیروگاه‌های خورشیدی بزرگ نصب شده نیز نیروگاهی هفت مگاواتی در استان همدان، نیروگاهی ده مگاواتی در اصفهان است. بزودی نیروگاه‌های دیگری با همین ظرفیت یا بیشتر در استان‌هایی مثل کرمان و یزد نیز خواهیم داشت. این نیروگاه‌ها پس از راه‌اندازی به طور کامل مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما ظرفیت‌های این نیروگاه‌ها به شکلی نیست که نیاز هزاران مگاواتی برق یک استان را تامین کند. شاید بتوان گفت مجموع این نیروگاه‌ها حدود 2 درصد نیاز کشور را تامین می‌کند و نمی‌توان گفت بخش عمده‌ای از انرژی کشور در حوزه برق به کمک انرژی‌های تجدیدپذیر
تامین می‌شود.

استفاده از انرژی‌های پاک در مناطق محروم

دکتر ساتکین اهمیت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در مناطق محروم کشور را این طور عنوان می‌کند: امروزه مناطق محروم برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، ظرفیت‌های خوبی دارند و می‌توان بخوبی از این ظرفیت‌ها استفاده کرد. از طرفی برق‌رسانی به این استان‌ها به آسانی شهرهای بزرگ نیست. تولید در محل مصرف یا تولید پراکنده (DG) به رشد و توسعه این مناطق کمک بسیار می‌کند. در این مناطق، زیرساخت‌های مناسبی تعبیه نشده است و اگر برق همان جا تولید و همزمان مصرف شود، کمک بزرگی است و این موضوع از مصادیق استفاده از انرژی‌های پاک است.

رئیس انجمن انرژی ایران می‌افزاید: آینده استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر قطعا درخشان‌تر از گذشته است، زیرا فرهنگ استفاده از این انرژی‌ها رایج شده و توجه به آن زیاد شده است. خرید برق یارانه‌ای، متقاضیان و سرمایه‌گذاران را برای استفاده از این انرژی تشویق کرده است. به طور کلی به نظر می‌رسد چشم‌انداز بسیار خوبی در این زمینه داریم، اما باتوجه به این که ما در کشور ذخایر زیاد فسیلی مثل نفت و گاز داریم، بخش زیادی از این نیازها همچنان به کمک سوخت‌های فسیلی تامین می‌شود و نمی‌توان گفت انرژی‌های تجدیدپذیر جایگزین سوخت فسیلی خواهد شد، اما قطعا چشم‌انداز بهتری در این زمینه خواهیم داشت.

فرهنگ‌سازی برای استفاده از نیروگاه‌های کوچک

سخنگوی سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر درباره نیاز به فرهنگ‌سازی و توجه بیشتر به انرژی‌های تجدیدپذیر می‌افزاید: در حال حاضر 370 مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر فعال در کشور وجود دارد که برق آن وارد شبکه می‌شود. ما در تلاشیم درصد استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را در سبد استفاده از انرژی به درصد قابل توجهی برسانیم. در برنامه ششم توسعه نیز بنا شده است وزارت نیرو 26 هزار مگاوات نیروگاه جدید احداث کند که 5000 مگاوات در بخش تجدیدپذیر بهره‌برداری می‌شود.

در این خصوص علاوه بر نیروگاه‌های بزرگ، نیروگاه‌هایی مختص مشترکان برق خانگی و صنعتی نیز می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند. اگر افراد در واحدهای صنعتی یا مسکونی خود روی بام خانه نیروگاه خورشیدی تا سقف ظرفیت انشعاب بسازند، وزارت نیرو، انرژی تولید شده را از این نیروگاه‌ها بر حسب کیلو وات بر ساعت می‌خرد.

از طرف دیگر، یکی از دغدغه‌های امروز جهان تغییرات اقلیمی و مسائل محیط‌زیستی است. در راستای کاهش آلودگی‌های محیط‌زیست، یکی از مهم‌ترین راه‌ها حرکت به سمت بهره‌برداری بیشتر از انرژی‌های تجدیدپذیر است. تاکنون نیز همین میزان تولید برق از منابع تجدیدپذیر باعث صرفه‌جویی بسیار در مصرف گاز طبیعی و آب شده است. اگر ظرفیت نصب نیروگاه‌های تجدیدپذیر به همین شکل افزایش پیدا کند، علاوه بر کاهش آلودگی‌ها، منابع انرژی و سوخت‌های فسیلی کمتر مصرف می‌شود.

بزرگ‌ترین نیروگاه‌های انرژی خورشیدی و بادی

بحث انرژی‌های تجدیدپذیر چند دهه‌ای است در جهان اهمیت بیشتری پیدا کرده است. در کشور ما نیز استفاده از این انرژی‌ها در حال توسعه است. ناصر اصغری، سخنگوی سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا)، درباره شرایط و قوانین جدید در خصوص استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به جام‌جم می‌گوید: قانون اصلاح الگوی مصرف، قانون حمایت از صنعت برق و... از جمله قوانینی هستند که در جهت گسترش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور به وجود آمد. به این ترتیب، فرآیند توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر به شکل رسمی و جدی آغاز شد و برنامه‌های خرید تضمینی برق تولیدی از منابع تجدیدپذیر در بخش غیردولتی و خصوصی در ادامه این مسیر شکل گرفت. در ادامه، سرمایه‌گذاران بخش خصوصی وارد این عرصه شدند و از دو سال پیش قراردادهای تضمینی بلند مدت در این زمینه بسته شد.

وی می‌افزاید: نیروگاه‌هایی که بر مبنای این قراردادها در دست ساخت بود، از سال 95 مورد بهره‌برداری قرار گرفت و در استان‌های مختلف آغاز به کار کرد. دو نیروگاه هفت مگاواتی در استان همدان، نیروگاه ده مگاواتی در اصفهان و نیروگاه 20 مگاواتی ماهان کرمان از جمله نیروگاه‌های تاسیس شده در این خصوص است که هر کدام در زمان افتتاح، بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی بوده است. نیروگاه 30 مگاواتی خورشیدی در جاجرم و نیروگاه صد مگاواتی در کرمان نیز از جمله نیروگاه‌های بزرگ در حال ساخت در کشور است. در میان این موارد نیروگاه 20 مگاواتی ماهان کرمان، بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی است که اکنون وارد مدار شده و برق را به شبکه تزریق می‌کند. نیروگاه با ظرفیت 55 مگاواتی کهک در تاکستان نیز بزرگ ترین نیروگاه بادی در حال فعالیت در کشور است. اصغری تصریح می‌کند: البته این نیروگاه‌ها در بخش خصوصی و غیردولتی مطرح هستند و برای مثال، نیروگاه بادی منجیل ظرفیت 90 مگاوات تولید برق را دارد.

منابع انرژی‌های نو در ایران

انرژی خورشیدی رایج‌ترین نوع استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در سراسر جهان است و امروز بسیاری از کشورها زیرساخت‌های مناسب استفاده از این انرژی را در اختیار دارند و از آن استفاده می‌کنند. در ایران نیز با وجود حدود 300روز آفتابی در سال، ظرفیت استفاده از این انرژی زیاد است. استفاده از انرژی باد در مقایسه با دیگر منابع انرژی‌های تجدیدپذیر، روشی بسیار به صرفه است که کمترین آلودگی ممکن را در محیط‌زیست ایجاد می‌کند. ایران با ظرفیت بیش از 40هزار مگاوات تولید برق به کمک انرژی بادی، این انرژی دومین منبع تولید برق در میان انرژی‌های تجدیدپذیر است. ایران از جمله کشورهایی است که به دلیل داشتن ذخایر قابل توجه و وجود بیش از ده منطقه مستعد، امکان استفاده از انرژی زمین گرمایی را دارد. انرژی حاصل از زیست‌توده نیز با این که هنوز در کشور رونق نگرفته است، اما توجه بیشتر به سرمایه‌گذاری در این زمینه می‌تواند این انرژی را نیز به یکی از منابع تولید برق در ایران اضافه کند. در این میان، استفاده از انرژی برق آبی در ایران به دلیل وقوع خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها و در نتیجه کاهش حجم آب پشت سدها، در سال‌های اخیر رونق چندانی نداشته است.

سپیده شعرباف