بیمه بیکاری؛ تنفس مصنوعی به بازار کار

بر اساس قانون، فرد بیکار شده که تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی است، می‌تواند با توجه به متغیرهایی مثل سابقه پرداخت بیمه و تاهل یا تجرد، بین شش تا 50 ماه از فرصت بیمه بیکاری بهره ببرد.

مقرری بیکاری افراد تحت پوشش بیمه هم بسیار متفاوت است. طبق قانون، میزان پرداخت مقرری بیمه بیکاری حدود 55 درصد متوسط حقوق و دستمزد فرد بیمه‌شده است که البته با توجه به افراد تحت تکفل، این درصد می‌تواند بیشتر هم بشود.

فرض کنید فرد بیمه‌شده‌ای بتواند از نهایت فرصتش بهره ببرد و 50 ماه هم مقرری بیمه بیکاری بگیرد. اگر او نتواند در این مدت، شغلی پیدا کند، بعد از 50 ماه، مقرری‌اش حذف می‌شود و یک فرد بیکار به خیل بیکاران کشور اضافه می‌شود.

این چرخه که فردی بیمه بیکاری بگیرد، اما تلاشی برای حمایت از اشتغال مجدد او انجام نشود، چرخه معیوبی است که هم صندوق بیمه بیکاری را به گل می‌نشاند و هم مشکل بیکاری را حل نمی‌کند.

راه‌حل ریشه‌ای، افزایش مقرری بیمه بیکاری نیست

بر اساس قانون، تامین اجتماعی وظیفه‌ای ندارد که برای مقرری‌بگیران بیمه بیکاری، شغل جدیدی پیدا کند، بلکه از منظر قانونی، این سازمان به عنوان ضربه‌گیر نوسانات بازار کار شناخته می‌شود و وظیفه دارد در صورت بیکار شدن غیرارادی فرد تحت پوشش بیمه، از او حمایت کند تا بتواند با فراغ خاطر به دنبال کار جدیدی باشد.

محمد قوامی، مدیرکل سابق بیمه تامین اجتماعی استان خراسان رضوی در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است که صرف پرداخت مقرری بیمه بیکاری نمی‌تواند به ایجاد اشتغال منجر شود.

این کارشناس بیمه‌ای بر این باور است که حتی افزایش مقرری بیمه بیکاری یا افزایش مدت زمان دریافت بیمه بیکاری می‌تواند به ضد خودش تبدیل شود؛ طوری که خیلی‌ها را برای دریافت مقرری بیمه بیکاری ترغیب کند. یعنی افزایش پوشش بیمه بیکاری، نه تنها به بهبود اوضاع اشتغال کمکی نکند، بلکه ممکن است به افزایش بیکاری هم دامن بزند.

قوامی به وضعیت کشورهای توسعه یافته اشاره می‌کند و می‌گوید: در این کشورها، مردم تمایلی به دریافت بیمه بیکاری ندارند، زیرا هم فرهنگ کار در آن کشورها بشدت نهادینه شده و هم فرصت اشتغال برای افراد بیکار بیشتر فراهم است. به همین دلایل، معمولا افراد بیکار شده در این کشورها به دریافت حق بیمه بیکاری تمایلی ندارند.

خلأ قانونی داریم

اگر فردی بیکار شود و بیمه بیکاری بگیرد، هیچ الزام قانونی وجود ندارد که این فرد دوباره به بازار کار جذب شود.

قوامی، کارشناس بیمه‌ای تاکید دارد که باید در این حوزه، خلأهای قانونی هم برطرف شود و سهمیه اشتغال را برای این افراد بیکار شده در نظر بگیرند.

او پیشنهاد می‌کند حتی می‌توان در متن قانون، مشوق‌هایی را برای کارفرمایان در نظر گرفت تا آنها برای جذب مقرری بگیران بیمه بیکاری تشویق شوند.

علی ترکاشوند، مدیرکل پیشین بیمه تامین اجتماعی استان خوزستان نیز در گفت‌وگو با جام‌جم، همین مساله مشوق‌ها را بسیار حیاتی می‌داند و می‌گوید: باید برای کارفرمایانی که کارگران بیشتری جذب می‌کنند، معافیت‌های مالیاتی را در نظر بگیرند تا کارگران بیکار شده جذب شوند.

گرچه هم اکنون برخی بنگاه‌های کاریابی نیز در سطح کشور فعال هستند، اما ترکاشوند تصریح می‌کند: این بنگاه ها، هیچ تاثیر مثبتی در بازار اشتغال نداشته‌اند و واقعا به‌جای آن که برای کارگر بیکار شده کار پیدا کنند، برای خودشان ایجاد اشتغال کرده‌اند.

این‌که گره از پای بخش خصوصی باز شود، اداری بازی‌ها کمتر و در مقام عمل از تولیدکنندگان حمایت شود، راهکارهای کلیدی است که ترکاشوند مطرح می‌کند و تاکید دارد که فقط با این روش‌ها می‌توان از خیل مقرری‌بگیران بیمه بیکاری کاست.

البته نباید از یاد برد که هم اکنون عده‌ای هم پیدا می‌شوند که از بیمه بیکاری سوءاستفاده می‌کنند. به قول ترکاشوند، این افراد معمولا در کارگاه‌های خانوادگی کار می‌کنند و بعد از مدتی کار کردن به شکل صوری از کار بیکار می‌شوند تا بیمه بیکاری بگیرند.

بدیهی است که اگر جلوی این‌گونه سوءاستفاده‌ها نیز گرفته شود و نظارت بیشتری روی صندوق‌های بیمه بیکاری اعمال شود، ذخایر صندوق بیمه بیکاری حفظ می‌شود تا در شرایط بحرانی به داد نیازمند واقعی‌اش برسد.

چالش‌های پیش روی بیمه بیکاری

علی ساری - عضو کمیسیون اجتماعی مجلس: بیمه بیکاری به عنوان پوششی برای حمایت از نیروهای بازار کار شناخته می‌شود که می‌تواند از تبعات بیکاری احتمالی بکاهد و آرامش خاطری را به فرد شاغل بدهد. این که فردی یکباره از کار بیکار شود و درآمدی برای امرار معاش خودش و خانواده‌اش نداشته باشد، می‌تواند حتی به آسیب‌های اجتماعی منجر شود، اما بیمه بیکاری می‌تواند از حجم این آسیب‌های احتمالی بکاهد.

جدای از همه تبعات مثبتی که بیمه بیکاری دارد، نباید از خاطر برد که بیمه بیکاری نمی‌تواند کمک جدی برای رفع مشکل بیکاری باشد، بلکه فقط یک کمک اضطراری برای افراد بیکار شده است.

برای این که مقرری بگیران بیمه بیکاری کاهش پیدا کند، باید ظرفیت‌های اشتغال جامعه افزایش یابد و از بخش خصوصی، حمایت جدی به عمل بیاید. در این صورت است که می‌توان آمار بیکاری در جامعه را کاهش داد.

البته در این بین باید خلأهای قانونی هم برطرف شود؛ یعنی نیاز است به شکل دقیق، افراد مستحق دریافت بیمه بیکاری مشخص شوند تا هیچ ابهام قانونی در این حوزه وجود نداشته باشد. همچنین باید حمایت‌های قانونی هم از مقرری‌بگیران بیمه بیکاری به عمل بیاید تا بازار کار برای جذب این نیروها، انگیزه داشته باشد. افزون بر این، نیاز است تا با نظارت دقیق، اجازه ندهیم عده‌ای از بیمه بیکاری سوءاستفاده کنند. این نظارت‌ها موجب می‌شود منابع بیمه بیکاری، هرز نرود.

نباید از خاطر برد که وجود افراد بیکار در جامعه یا افراد متخصصی که در حوزه غیرتخصصی‌شان به کار مشغول هستند، نوعی فرصت‌سوزی است که دودش به چشم جامعه هم می‌رود؛ زیرا جامعه برای رشد و تعالی به نیروهای انسانی متخصصی نیاز دارد که هم فرصت کار برای آنها فراهم باشد و هم در حوزه تخصصی خودشان به کار گرفته شوند.

امین جلالوند - جامعه