آمریکا، ایران و معمای برجام

رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا در نامه‎ای به کنگره آمریکا پایبندی کامل ایران به توافق هسته‌ای را تایید کرد. دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا هم روز گذشته از پایبندی ایران به برجام و تعهدات هسته‌ای خبر داده بود.

اعتراف مقامات آمریکایی به پایبندی ایران، در حالی است که محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان درحاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک با انتقاد جدی از اقدامات ضدایرانی دولت آمریکا، تحریم‎های جدید آمریکا را ناقض روح و متن برجام نامیده و درباره گزینه خروج ایران از برجام در صورت تداوم نقض عهد آمریکا هشدار داد.

نظر به موضع‌گیری‎های 24 ساعت گذشته رئیس‌جمهور و وزیر خارجه آمریکا و وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران درباره برجام، به نکاتی چند می‎توان اشاره کرد:

1- صداقت و پایبندی ایران به معاهدات بین‌المللی

در نامه‌ای که رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا به کنگره نوشته، به صراحت آمده است: «براساس اطلاعاتی که دولت آمریکا به آنها دسترسی دارد، ایران همچنان به شرایط برجام پایبند است.»

اذعان رئیس جمهوری و وزیر خارجه آمریکا درباره پایبندی ایران به برجام درحالی است که مقامات آمریکایی در طول 4 دهه گذشته تلاش کرده‌اند از ایران چهره‌ای متمرد و یاغی نزد جامعه جهانی، مجامع بین‌المللی و افکار عمومی ترسیم کنند.

طبعا اذعان دولت آمریکا به پایبندی ایران به برجام، مبتنی بر گزارش آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به عنوان نهاد مرجع بین‌المللی در امور هسته‎ای است. گزارشی که اعتراف دیگر طرف‎های بین‌المللی در موضوع هسته‌ای ایران را هم به دنبال داشته است.

از این منظر جمهوری اسلامی ایران با تعهد به برجام توانسته است، با کسب اعتماد بین‌المللی، صلح‌آمیز بودن فعالیت‎های هسته‎ای خود را به درستی اثبات کند، و همزمان دروغ بودن اتهامات آمریکا در پرونده هسته‌ای ایران را آشکار سازد.

ثمره این دستاورد بزرگ، اثبات صداقت و پایبندی جمهوری اسلامی ایران به معاهدات بین‌المللی است، که می‌‎تواند به عنوان یک سرمایه ملی جهت پیگیری حقوق کشورمان در نهادهای بین‌المللی و اعتمادسازی گسترده‌ با قاطبه کشورهای جهان مورد بهره‌برداری قرار بگیرد.

به عبارت دیگر برجام، اجماع جهانی علیه ایران را از میان برده و آمریکا را در مسیر مخالف‌خوانی با این توافق بین‌المللی منزوی کرده است. به همین دلیل تحریم‎های جدیدی که آمریکا علیه ایران وضع کرده، در چارچوب مرزهای آمریکا محصور مانده و عملا هیچ کشوری اعم از کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیایی با این تحریم‎ها همراهی نکرده‌اند.

2- اثبات پیمان‌شکنی و ماهیت غیرقابل اعتماد دولت آمریکا

دولت آمریکا و شخص رئیس‌جمهور ترامپ بارها بر مقابله با برجام تاکید کرده و طیف وسیعی از سیاست‎های ضدبرجامی را به مرحله اجرا گذاشته‌اند.

تلاش برای اصلاح و تغییر مفاد برجام، اعمال فشار بر آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای جهت اعمال نظارت‎های سخت‌گیرانه‌تر و گسترش دامنه بازرسی‌ها به مراکز نظامی ایران و اعمال طیف جدیدی از تحریم‌ها علیه ایران به بهانه‎های مختلف، بخش‌هایی از اقدامات ضدبرجامی دولت آمریکاست.

دونالد ترامپ در سخنان روز گذشته خود با خطرناک خواندن ایران، تهدید کرد که به دنبال راهکارهایی برای سفت و سخت‌تر کردن اجرای توافق هسته‌ای است. وی پیش از این هم برجام را بدترین توافق ممکن و فاجعه‎ای برای آمریکا و اسراییل نامید و حتی در دوران تبلیغات ریاست جمهوری از پاره کردن برجام سخن گفته بود.

اما آنچه در عمل اتفاق افتاده، دستان خالی دونالد ترامپ و دولت آمریکا برای مستمسک قرار دادن جهت خروج از برجام و احیای تحریم‎های فراگیر هسته ای علیه ایران است. به همین دلیل مسیر نقض برجام از طریق تحریم‎های غیرهسته‌ای در دستور کار کاخ سفید و کنگره آمریکا قرار گرفت ودور جدید تحریم‏‎ها با تکیه بر آنچه «قانون تحریم‌های غیرهسته‌ای ایران» نامیده شد، آغاز شد.

این تحریم‎ها چنانکه برخی مقامات آمریکایی اذعان کرده‌اند، در چارچوب تلاش‎های گسترده برای بی اثر کردن برجام صورت گرفته، و بیش از هر چیزی ماهیت غیرقابل اعتماد دولت آمریکا را نشان داده است.

3- آمادگی ایران برای مقابله با نقض برجام

جمهوری اسلامی ایران همواره اعلام کرده است، به رغم پایبندی به معاهدات خود در برجام، تلاش‌های آمریکا برای نقض روح و متن برجام را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت، و در صورت هرگونه اقدامی که عملا منجر به نقض برجام شود، اقدام متقابل انجام خواهد داد.

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان هم با تاکید بر تاکید دوباره بر تناقض تحریم‎های جدید و مواضع دولتمردان آمریکایی با روح و متن برجام گفت: اگر طرف مقابل اقدام به تخلف از برجام کند، ایران هم گزینه‌هایی برای مقابله در اختیار دارد.

با این حال بهترین گزینه برای مقابله با رویکرد ضدبرجامی آمریکا، پیگیری این موضوع در کمیسیون مشترک برجام است. در این چارچوب نشست 30 تیر ماه کمیسیون مشترک برجام که بناست در وین تشکیل شود، فرصتی برای تنظیم شکایت ایران علیه اقدامات و تحریم‎های جدید آمریکا علیه ایران است.

بعلاوه جمهوری اسلامی ایران باید راه‎های دیگر مقابله با پیمان‌شکنی آمریکا نظیر طرح شکایت از آمریکا در دادگاه بین‌المللی لاهه و دیگر مراجه ذیصلاح را پیگیری کند.

4- ضروت گسترش تعاملات خارجی

هدف راهبردی دولت آمریکا چنانکه دونالد ترامپ و دیگر مقامات این کشور تاکید کرده‎اند، تنگ‎تر کردن تدریجی حلقه محاصره ایران و افزایش ریسک تعامل با ایران و منزوی کردن ایران در ارتباطات خارجی است.

دور جدید تحریم‎ها و روند گام به گام کاخ سفید و کنگره آمریکا برای گسترش دامنه تحریم‌ها علیه ایران بخشی از این راهبرد است، که به منظور بازگردان ایران به شرایط پیش از برجام صورت می‌گیرد.

به همین دلیل دستگاه دیپلماسی ایران باید با استفاده از گشایش نسبی در مسیر تعاملات خارجی، از فرصت‌های موجود به درستی بهره‌برداری کند، و بسترهای لازم برای توسعه تعاملات اقتصادی و سیاسی با کشورها، اتحادیه‎ها و سازمان‎های منطقه‌ای و بین‌المللی را فراهم سازد.

نکته حائز اهمیت در این خصوص انزوای ایالات متحده آمریکا در سیاست‎های ضد برجامی است. به گونه‌ای که دیگر طرف‌های برجام از جمله اتحادیه اروپا برخلاف مقامات آمریکایی، برجام را بهترین گزینه بین‌المللی برای حل و فصل اختلافات در موضوع هسته‌ای ایران می‌دانند، و بر پایبندی همه اعضا به این توافق اصرار دارند.

به همین دلیل دستگاه دیپلماسی ایران باید با استفاده از رویکرد تکروانه آمریکا در مقابله با برجام، از ظرفیت‎ همگرایانه سایر طرف‎های برجام برای اعمال فشار بر آمریکا بهره گیرد، و از تبدیل شدن تنش به اختلافی دوجانبه میان ایران و آمریکا جلوگیری کند.

به عبارت دیگر سیاست‎های ضد برجامی آمریکا باید به عنوان رویکردی علیه همه اعضای گروه 1+5 - که نمایندگی جامعه جهانی در توافق هسته‎ای با ایران را به عهده داشته‌اند - تلقی شود، و به همین میزان از ظرفیت جامعه جهانی و کشورهای حاضر در مذاکرات هسته‌ای برای مقابله با رفتارهای ضد برجامی آمریکا استفاده شود.

5- جلوگیری از گشودن پرونده‌های جدید بین‌المللی علیه ایران

پرونده هسته‌ای ایران، پرونده‎ای منحصر به فرد در عرصه سیاسی و حقوقی بین‌المللی است که طی آن ایالات متحده آمریکا توانسته است با ترکیبی از تبلیغات دروغین و مبتنی بر سیاست‎های ایران‎هراسانه، راه را برای خارج کردن این پرونده از مسیر قانونی خود باز کند، و اهداف غیرقانونی خود را از طریق نهادهای قانونی و بین‌المللی پیگیری نماید.

طبعا این تجربه، دولتمردان آمریکایی را امیدوار کرده است که با گشودن پرونده‎های جدید علیه ایران، همین مسیر را برای قرار دادن ایران در برابر جامعه جهانی و گرفتن امتیازات جدید از ایران ادامه دهند.

گشودن پرونده‎های جدید علیه ایران در موضوعات حقوق بشر، تروریسم و فعالیت‎های موشکی، به نشانه آغاز راهی است که در صورت هرگونه قصور و کوتاهی می‌تواند فرایند طی شده در پرونده هسته‌ای ایران را تکرار کند.

به عبارت دیگر چنانکه مقام معظم رهبری در مقاطع مختلف در بیانات خود تاکید کرده‎اند، باید دانست که عقب نشینی در برابر دشمنی مانند آمریکا حد یقف ندارد، و با توجه به تاریخچه پرونده هسته‎ای، کوچکترین نشانه ضعف یا کوتاهی در حوزه دیپلماسی می‌تواند، با طمع آمریکا برای گشودن پرونده جدید علیه ایران مواجه شود.

به همین دلیل یک صدایی، قاطعیت و ایستادگی در برابر هرگونه اعمال فشار در این پرونده‎ها تنها راه پیش روی ایران است، و طبعا مسئولان دستگاه دیپلماسی کشورمان این نکته را روشن خواهند کرد که حقوق کشورمان در توسعه فعالیت‌های موشکی، و همچنین اصول و مبانی ایران موضوع حقوق بشر و مبارزه با تررویسم هرگز قابل مذاکره نبوده و نیست.

یوسف اسماعیلی/ جام جم آنلاین