علاج طلاق با مشاوره اجباری

همین چند روز پیش مجید رضازاده، رئیس مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی اعلام کرده بود: «تمام متقاضیان طلاق که به دادگاه مراجعه می‌کنند، باید حتما دوره‌های مشاوره را گذرانده و از این سازمان بهزیستی نامه بگیرند.»

طرحی که به اجباری شدن مشاوره‌های پیش از طلاق معروف شد؛ اتفاقی که چندان تازه نبود، اما با توضیحات مسئولان سازمان بهزیستی معلوم می‌شود که تفاوت‌های آشکاری با گذشته دارد و در استان‌های اجرا شده به عنوان پایلوت نتایج رضایت‌بخشی هم داشته است.

پیش از اینها اضافه شدن مراکز مشاوره در کنار دادگاه‌های خانواده به‌عنوان طرحی برای پیشگیری از افزایش طلاق مطرح شده بود. در 27 بهمن سال93 آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از خانواده ابلاغ شد که براساس آن مقرر شد مراکز مشاوره خانواده با همکاری مرکز مشاوره قوه قضاییه در هر واحد قضایی تشکیل شود. اواسط سال 94 بود که قوه قضاییه مشاوره قبل از طلاق‌های توافقی را اجباری اعلام کرد تا بر این اساس بدون انجام مشاوره، امکان ثبت طلاق توافقی وجود نداشته باشد. بر این اساس کسانی که به دادگاه مراجعه می‌کنند باید پیش مشاور رفته و چند جلسه با آنها صحبت شود و اگر افراد اختلال‌های شخصیتی و رفتاری دارند، مشاوران جلسات را بیشتر برگزار و این امر را به قاضی اعلام کنند که امید سازش وجود دارد یا خیر.

آمارهایی که ترسناک‌اند

آمار طلاق همیشه یکی از آمارهای جنجالی در کشور ما بوده و در سال‌های اخیر با افزایش تعداد زوج‌هایی که جدایی را به زندگی مشترک ترجیح می‌دهند، آمارهای مختلف و بعضا نگران‌کننده‌ای در این خصوص منتشر می‌شود.

آمارهای سازمان ثبت‌احوال نشان می‌دهند در سال 94 از هر چهار ازدواج در کشور یکی از آنها منجر به طلاق شده که این آمار در تهران یک طلاق در ازای هر 2.8 ازدواج است.

آمار رسمی اعلام شده در سال 94 نشان می‌دهد در این سال 163 هزار و 765 مورد طلاق رخ داده که بالاترین رقم مربوط به تهران با 30 هزار و 459 مورد و خراسان رضوی با 17 هزار و 165 مورد بوده است.

این در حالی است که این آمار در سال 95 و تنها در 11 ماه نخست سال افزایش داشته است و به رقم 165 هزار و 981 مورد طلاق رسیده است.

طرحی که طلاق را کاهش داد

حالا سازمان بهزیستی کشور از طرحی سخن می‌گوید با عنوان «ثبت الکترونیکی طلاق» که قرار است تا پایان سال 96 در تمام کشور اجرایی شود.

به موجب این طرح، افراد قبل از ورود به دادگاه‌ها و ثبت رسمی دادخواست طلاق و پیش از آن‌که بخواهند وارد چرخه وکلا شوند، از همان ابتدا باید در سامانه‌ای الکترونیک ثبت‌نام و به چرخه خدمات مددکاری و روان‌شناسی ورود پیدا ‌کنند و در جهت حل منازعات زناشویی هدایت شوند.

جالب این‌که نتایج این طرح در شهر مشهد، استان خراسان رضوی منجر به کاهش 8.1 درصدی طلاق شده است.

به این مفهوم که به گفته انوشیروان محسنی‌بندپی، رئیس سازمان بهزیستی کشور استان خراسان رضوی که در سال 93 و 94 سومین استان در افزایش طلاق بود، در سال 95 استان نهم شد.

بندپی در گفت‌وگویش با جام‌جم اشاره می‌کند که با اجرای این سامانه در مشهد، حدود 30 درصد مراجعات زوج‌ها به دادگاه برای طلاق کم شده است.

این طرح با توجه به نتایج موفقش قرار است تا پایان خرداد امسال، در 11 استان که با بررسی‌های سازمان بهزیستی نرخ طلاق در آنها بالا بوده است، اجرایی شود.

این استان ها، تهران، البرز، مازندران، گیلان،‌کرمانشاه، ایلام، فارس، اصفهان، خراسان شمالی، خراسان جنوبی و آذربایجان شرقی هستند.

مشاوره‌ها فرمالیته نباشد

«فرمالیته نباشد»؛ این اولین نکته‌ای است که نسرین مصباح، مشاور خانواده درباره مشاوره‌های پیش از طلاق بر آن تاکید دارد. او بارها دیده است که بسیاری از زوج‌ها وقتی پس از دادگاه و به اجبار قاضی به جلسه مشاوره می‌آیند، تمایلی ندارند حتی به راهنمایی‌های مشاور فکر کنند تا چه رسد به این‌که مشکلات ارتباطی را با یکدیگر حل و فصل کنند.

به همین دلیل است که وقتی مصباح می‌شنود در طرح جدید اجباری کردن مشاوره پیش از طلاق، قرار شده زوج‌ها قبل از دادگاه رفتن،‌ جلسات مشاوره را بگذرانند خوشحال می‌شود و سر تائید تکان می‌دهد.

به اعتقاد این عضو هیات علمی دانشگاه، بهترین زمانی که یک زوج باید به مشاور خانواده مراجعه کنند زمانی است که اولین مشکلات و تعارض‌ها بین‌شان پررنگ می‌شود.

او می‌گوید یکی از اصلی‌ترین عللی که باعث می‌شود زوج‌ها در مراحل اولیه بروز مشکلات به مشاور مراجعه نکنند هزینه‌های دوره زوج درمانی است.

سرپرست دوره‌های خانواده درمانی مرکز مشاوره دانشگاه تهران، همین موضوع را گواهی می‌آورد بر لزوم تحت‌پوشش بیمه رفتن خدمات مشاوره‌ای که اگر اتفاق بیفتد دیگر زوج‌ها با بهانه سنگینی هزینه‌ها، مشاوره و زوج درمانی را پشت گوش نمی‌اندازند.

«در جلسات مشاوره پیش از طلاق چه خدماتی ارائه می‌شود؟»؛ مصباح در پاسخ به جام‌جم می‌گوید: نخستین تلاش مشاور این است که از طلاق پیشگیری کند و با آموزش همدلی و مهارت‌های ارتباطی و حل تعارض‌ها و تعدیل هیجانات دو طرف، زوج‌ها را به زندگی مشترک بازگرداند و از طلاق منصرف کند.

به گفته این استاد دانشگاه، اما اگر همه مشاوره‌های پیشگیرانه نتیجه نداد مشاور وارد فاز بعدی می‌شود و می‌کوشد آسیب‌های شدید ناشی از طلاق را بکاهد و بر ابعادی مانند توانمندسازی زوج‌ها پس از طلاق و تعیین تکلیف و حمایت از فرزندان جدایی متمرکز می‌شود.

آموزش حرف اول را می‌زند

دکتر فریده دوکانه‌ای نیز معتقد است ، می‌شود با آموزش مهارت‌های زندگی و ارتقای سطح آگاهی‌ جامعه ، مشکلات زوج‌ها را پیش از آن که کارشان حتی به ثبت درخواست طلاق در سامانه الکترونیک برسد،‌ حل کرد.

این استاد دانشگاه صددرصد با مشاوره پیش از طلاق موافق است، اما می‌گوید باید تعارضات زوج‌ها را پیش از آن که حرمت هم را بشکنند با آموزش صحیح مهارت‌های زندگی حل کنیم

او می‌گوید:‌ «باید فرهنگسازی شود تا زوج‌ها بدانند مراجعه به مشاور و روان‌شناس برای حل تعارض‌های زناشویی، رفتاری متمدنانه و در جهت تحکیم زندگی مشترک است. به این ترتیب بدون آن‌که اجباری در کار باشد، زوج‌ها برای زوج درمانی اقدام می‌کنند و در هر چالشی راه آخر یعنی طلاق را به عنوان اولین گزینه حل مشکل انتخاب نخواهند کرد.»

به گفته این مشاور خانواده، درصد بالایی از مشاوره‌هایی که زوج‌ها به اختیار برای حل مشکل به مشاور مراجعه می‌کنند، منجر به سازش می‌شود. با وجود این، حتی اگر زوج‌ها به اجبار پیش از طلاق به مراکز مشاوره آورده شوند و حتی اگر درصد اندکی از آنها تغییر عقیده بدهند و به ادامه زندگی مشترک مشتاق شوند، این دستاورد یک موفقیت در جهت کاهش آسیبی اجتماعی است.

عضو کمیسیون خانواده سازمان نظام روان‌شناسی کشور می‌گوید، «در کنار اجباری کردن مشاوره‌های پیش از طلاق باید سعی کنیم در جهت آگاهی بخشی مردم قدم برداریم و به آنها یاد بدهیم که در انتخاب همسر دقت کنند و یاد بگیرند که پیدا کردن زوج زندگی میسر نیست، مگر با دانش و حاکمیت عقلانیت؛ جایی که احساس حاکم است زوج‌ها نمی‌توانند انتخاب درستی داشته باشند.»

هرچند مدت‌هاست صحبت از اجباری شدن مشاوره‌های پیش از ازدواج هم به میان آمده، اما هنوز این طرح به صورت رسمی اجرا نشده است و زوجین برای ازدواج مجبور به گذراندن دوره‌های مشاوره نیستند؛ اتفاقی که به باور فریده دوکانه‌ای می‌تواند تاثیر بسیار بیشتری در کاهش آمار طلاق داشته باشد.

از سوی دیگر، انوشیروان محسنی‌بندپی رئیس سازمان بهزیستی کشور به جام‌جم می‌‌گویدکه «طرح اجباری شدن مشاوره‌های پیش از ازدواج به صورت پایلوت در استان یزد اجرا شده که به کاهش محسوس طلاق منجر شده است.» آماری که به نظر می‌رسد آنقدر امیدوارکننده است که با اجرای آن در سراسر کشور بتواند کمی از سونامی طلاق بکاهد.

خیز بلند به سوی کاهش طلاق

انوشیروان محسنی‌بندپی، رئیس سازمان بهزیستی در گفت‌وگوی اختصاصی با جام‌جم درباره ویژگی‌های طرح مشاوره اجباری پیش از طلاق می‌گوید: پژوهش‌های کارشناسان سازمان بهزیستی درباره اثرگذاری مشاوره پیش از طلاق که پس از مراجعات زوج‌ها به دادگاه و با پیشنهاد قاضی انجام می‌شد، نشان می‌دهد این نوع مشاوره در مرحله‌ای است که زوج‌ها بسیاری از پل‌ها را پشت‌سر خراب کرده‌اند و حرمت‌ها را شکسته‌اند و نگفتنی‌ها را گفته‌اند و به همین علت اثرگذاری مشاوره کم می‌شود، به همین دلیل ما راهی دیگر را جست‌وجو کردیم تا بتوانیم زوج‌ها را پیش از مراجعه به دادگاه پای میز مشاوره و زوج درمانی بکشانیم.

بر این مبنا، طرح «ثبت الکترونیک طلاق» را راه‌اندازی کردیم که در واقع مشاوره و زوج درمانی را پیش از رفتن زوج‌ها به دادگاه اجباری می‌کند.

در این طرح، زوج پیش از مراجعه به دادگاه، باید درخواست طلاق شان را در سامانه‌ای اینترنتی ثبت کنند سپس بر حسب نوع مشکل به مشاوران تخصصی ارجاع می‌شوند و تا زمانی که جلسات زوج درمانی را نگذرانند به آنها اجازه طلاق داده نمی‌شود. این مدت زمان در واقع فرصتی است به زوج‌ها که بتوانند بار دیگر برای بازسازی زندگی مشترک‌شان تلاش کنند.

ما این طرح را با حمایت قوه قضاییه،‌ در مشهد به شکل آزمایشی اجرا کردیم که نتایج چشمگیری داشت به طوری که 30 درصد از زوج‌هایی که درخواست طلاق‌شان را در سامانه الکترونیک ثبت کرده بودند از جدایی منصرف شدند و هرگز به دادگاه مراجعه نکردند و به‌طور کلی در مدت اجرای طرح، میزان طلاق در مشهد 8.1 درصد کم شد.

بر این مبنا قرار است تا پایان خرداد این طرح علاوه بر خراسان رضوی در 11 استان تهران، ‌البرز، کرمانشاه، گیلان، ایلام، مازندران، فارس، اصفهان، خراسان شمالی، خراسان جنوبی و آذربایجان شرقی اجرایی شود که در آن 3900 مشاور و روان‌شناس و 1600 مرکز مشاوره و زوج‌درمانی با بهزیستی همکاری می‌کنند.

البته ما در سازمان بهزیستی باور داریم که مشاوره‌های ازدواج صحیح و آموزش مهارت‌های زندگی به زوج‌ها نیز تا حد زیادی از آمار طلاق می‌کاهد زیرا سبب می‌شود جوان‌ها در انتخاب همسر بیشتر دقت کنند.

این باور براساس تجربه پژوهشی نیز ثابت شده است به طوری که با اجرای طرح مشاوره پیش از ازدواج و آموزش مهارت‌ها به زوج‌های جوان توانستیم در استان‌ یزد به‌عنوان پایلوت، 30 تا 35 درصد از آمار طلاق بکاهیم.

میثم اسماعیلی - جامعه