چند می‌گیری بخندانی؟

موقعیت‌هایی که با نشان دادن رفتارهای متعارض و متناقض آدم‌ها و نمایش این تضادها همه را متوجه واقعیت‌هایی می‌کند که از بس به ما نزدیک هستند، به چشم نمی‌آیند.

به همین دلیل می‌بینیم مجموعه‌های تلویزیونی و حتی آیتم‌های کوتاه طنز همواره یکی از محبوب‌ترین گونه‌های مورد علاقه مخاطبان تلویزیونی در سراسر جهان بوده و هست.

حتی اگر هدف اولیه‌ طنز را ایجاد نشاط و خوشی در مخاطب بدانیم و بعد به‌دنبال اهداف دیگری مثل رساندن پندآموز باشیم، باز هم نمی‌توانیم از غنای طنز که در نهایت، در گرو نشاندن لبخند بر لب‌های مخاطب است غافل شویم.

این‌که تلویزیون این روزها در کنار تلاشش برای تولید آثار کمدی، بیشتر تمایل به پخش مجدد سریال‌های طنز قدیمی دارد، گواهی بر میزان بالای مخاطبان این سریال‌هاست و اشاره‌ای به نیاز مخاطب به این‌گونه از برنامه‌ها دارد.

با نگاهی به مجموعه‌ها و آیتم‌های طنز در سال گذشته و نوروز امسال متوجه می‌شویم که تلویزیون همواره به این بسته برنامه‌سازی توجه داشته‌ است و اغلب مدیران شبکه‌های تلویزیونی برای پرکردن این خلأ چه در قالب برنامه‌های ترکیبی و گفت‌وگو محور مانند خندوانه و دورهمی و چه در فضای سریال‌ها و برنامه‌‌های آیتمی به تجربه‌هایی دست زده‌اند. در کنار برنامه‌های گفت‌وگو محور دو سریال نوروزی امسال در دل خود رگه‌هایی از طنز را داشتند و این برای مخاطب امیدوارکننده بود.

تجربه شیرین فضای فانتزی در طنز

بسیاری از ما هنوز بهنوش بختیاری را با سریال‌های «خانه به دوش» به کارگردانی رضا عطاران و «شب‌های برره» و «چارخونه» به کارگردانی مهران مدیری به یاد می‌آوریم. او که بعد از این مجموعه در چند مجموعه طنز دیگر هم بازی کرد این روزها در نقش خانم چمنی در مجموعه «محله گل و بلبل» حضور دارد. مجموعه‌ای که به گفته خودش فرصت ویژه‌ای به او داد تا در کنار بچه‌ها نوع دیگری از بازیگری را در حوزه طنز تجربه کند. وی مهم‌ترین مولفه یک کار طنز خوب در تلویزیون را وجود عنصر نشاط‌ می‌داند و می‌گوید: وقتی اثری نشاط‌آور و جذاب باشد، خود بازیگر نیز بخشی از آن می‌شود و جنبه‌های مختلف و استعدادهای نهفته‌اش را بروز می‌دهد. بختیاری بازی در مجموعه محله گل و بلبل را مصداق کامل صحبت‌هایش دانسته و می‌گوید: حضور در این برنامه واقعا برای من فرصتی بود تا از زاویه‌ای دیگر به طنز نگاه کنم. بازی در آثار طنز مثل فوت کوزه‌گری یا آشپزی است و چیزی باید در شما وجود داشته باشد که از آن خودتان باشد تا بتوانید از فرصتی که دست آمده استفاده کنید. اگرفردی این مهارت یا جوهره وجودی را داشته باشد به محض فراهم شدن عرصه می‌تواند موفق باشد. من نیز در روند رهایی بازیگر و پیوستگی او به بچه‌ها خیلی نکات آموختم. بازیگر سریال «جایزه بزرگ» با اشاره به این‌که بزرگ‌ترین بازیگران جدی، می‌توانند طنز بازی ‌کنند و بالعکس می‌افزاید: از یک بازیگر طنز می‌توان بهترین بازی جدی را گرفت به شرطی که کارگردانان توانایی نمودار کردن استعداد بازیگران در جهات مختلف را داشته باشند. اتفاقا من با‌وجود آن چیزی که به نظر می‌آید، زمینه کار در آثار جدی را دارم. هرچند سینما این فضا را برای من فراهم کرد اما آرزو دارم دیگران متوجه درونم باشند. امیدوارم کارگردانان کارها را ببینند و بازیگران را بشناسند و مهم‌تر از همه به استعداد هر فرد توجه کنند.

بختیاری با تاکید بر لزوم توجه مدیران به عدم ورود چهره‌های ناکارآمد به عرصه طنز تلویزیونی می‌گوید: متاسفانه برخی فکر می‌کنند همین که رگه‌‌هایی از طنز در میان دوستان و خانواده دارند پس می‌توانند بازیگر خوبی هم برای میلیون‌ها مخاطب باشند و هیچ نوع آگاهی، شناخت و جهان‌بینی خاصی در این عرصه ندارند و فقط می‌خواهند نامی از آنها برده شود. به نظرم این اتفاق تهدیدی برای طنز است، چرا که مخاطب را از برنامه‌‌های طنز دلزده می‌کند.

بازیگر مجموعه محله گل و بلبل که در ایام نوروز شاهد پخش آن از شبکه دو سیما بودیم، با اشاره به لزوم پرداختن به فانتزی در طنز تلویزیونی می‌گوید: همیشه به فانتزی علاقه‌مند بودم، چرا که معتقدم فانتزی از خلاقیت و راحتی روح و نداشتن دغدغه‌های روزمره می‌آید. حضور در مجموعه محله گل و بلبل بار دیگر مرا به این فضای فانتزی نزدیک کرد، در حالی که امروز برای بسیاری از هنرمندان این امکان فراهم نیست که به دور از دغدغه‌های مالی و نگرانی از آینده کاری‌شان بازی کنند، مگر این‌که خود اثر به‌گونه‌ای باشد که برای لحظاتی هنرمند را از آن دغدغه‌ها دور کند.

این بازیگر با اشاره به سریال‌های طنزی که نوروز امسال روی آنتن رفت، می‌افزاید: نباید اجازه دهیم مخاطب سریال‌های طنز تلویزیون کم شود، هرچند برخی گله دارند که کارها جذاب نبود و خود بازیگران شاد نیستند، اما این‌طور نیست. بازیگران طنز تلاش خود را می‌کنند، چنانچه نوروز امسال شاهد آن بودیم، اما برای رسیدن به آن فانتزی مورد نظر در طنز تلویزیونی به بودجه احتیاج داریم. وی می‌افزاید: وقتی صحبت از فانتزی می‌شود حرف اول را گریم و طراحی صحنه می‌زند که در حوزه گریم وسایل آن کمتر در ایران وجود دارد و چون گروه‌های سازنده نمی‌توانند این‌کارها را انجام دهند، مجبور می‌شوند به سوژه‌های محدود و دم‌دستی بسنده کنند.

بختیاری با اشاره به پیشنهاد بازی در آثار طنز ادامه می‌دهد: مخاطب تلویزیون دوست ندارد شاهد تکرار و لودگی باشد. بخشی از این موضوع به بازیگر برمی‌گردد که انتخاب درستی بکند، اما به‌دلیل نبود متون قوی و عدم همکاری کارگردانی که این جنس کار را خوب می‌شناسد با صداوسیما و البته بدقولی در پرداخت دستمزدها، اثر خوبی روی آنتن نمی‌رود و بازیگر هم گاهی با این که می‌داند کاری که در آن بازی می‌کند، طنز خوبی نخواهد بود، مجبور می‌شود در آن بازی کند.

بازیگر سریال‌های طنز خانه به دوش و زندگی به شرط خنده می‌گوید: بازیگران طنز دوست دارند نقش‌های متفاوت را تجربه کنند و من نیز جزو بازیگرانی هستم که حاضرم ساعت‌ها گریم شوم و کار متفاوتی از لحاظ گریم و بازی انجام دهم و در یک اثر فانتزی بازی کنم، اما به‌دلیل نبود بودجه و امکانات دست کارگردان بسته است و حتی نمی‌تواند یک صحنه فضایی یا آدم‌های فرازمینی را در شکل استاندارد و جذابش به تصویر بکشد.

وی در پایان می‌گوید: نباید عرصه طنز را این‌قدر ساده دید که به هر فردی اجازه ساخت طنز داد، بلکه این مسئولیت باید به عهده کسی باشد که دانش و سواد مورد نظر را برای طنز داشته باشد.

مردم زندگی خودشان را در کارهای طنز ما می‌بینند

سروش صحت کارگردان سریال‌های طنز چارخونه، ساختمان پزشکان و پژمان نگاه مثبت، اما سختگیرانه‌ای به طنز تلویزیونی دارد. وی معتقد است کار طنز به‌مراتب سخت‌تر از کارهای خانوادگی و اجتماعی است. او می‌گوید: در کارهای جدی چون قرار نیست با هیچ‌کس شوخی شود و کسی به خاطر شغل یا لهجه‌اش ویژگی خاصی ندارد پس با یک قصه بدون حاشیه روبه‌روییم اما سختی طنز در این است که هم باید قصه خوب داشته باشی و برای مخاطب یک قصه تعریف کنید و هم بتوانید او را بخندانید. خب مخاطب به چه چیزی می‌خندد. او به تضاد می‌خندد به واقعیت‌هایی که وارونه شده می‌خندد و به چیزهایی که خودش می‌داند ولی خلافش را عمل می‌کند می‌خندد. برای تک‌تک این موقعیت‌ها باید بستری باشد که اصل آن همان شخصیت است و من همیشه نگران خوب درآمدن این شخصیت هستم.

وی در ادامه می‌گوید: همین اتفاقاتی که برای سریال‌های طنز می‌افتد کار ما را سخت‌تر می‌کند و شاید کار به جایی برسد که شاید طنزپردازان تصمیم بگیرند در حوزه‌های دیگر کار کنند، چون فکر می‌کنند دردسرش کمتر است و باعث دلخوری کسی نمی‌شود. به نظرم ناراحتی و واکنش‌های صنفی و قومی باعث بسته‌تر و محدودتر شدن کارگردان و نویسندگان طنز می‌شود. کارگردان سریال «لیسانسه‌ها» براین باور است که انتخاب سوژه برای ساخت سریال طنز به نسبت گذشته سخت‌تر شده و مردم به شوخی‌هایی که با مشاغل می‌شود، حساس شده‌اند. وی می‌گوید: به نظرم وقتی یک عده برای نمایش صنفشان اعتراض می‌کنند، بقیه فکر می‌کنند مظلوم واقع شده‌اند و آنها هم اعتراض می‌کنند. آنها می‌گویند چرا در صنف ما باید شخصیت منفی‌ نشان داده شود و انتظار دارند ما با بقیه مشاغل شوخی کنیم ولی با آنها شوخی نکنیم. این‌طوری اصلا نمی‌شود طرف شغل دیگری رفت. وی ادامه می‌دهد: همین محدودیت‌ها سبب شده من از ساخت یک اثر طنز صرف‌نظر کنم و الان هم می‌بینید که سریال لیسانسه‌ها را باچه میزان محدودیت ساختم و کاملا دست من در نگارش بسته بود.

با این حال این بازیگر و کارگردان طنز از اتفاقات خوشایند هم صحبت کرده و می‌گوید: خدا را شکر هم در ساختمان پزشکان و هم در سریال پژمان اعتراض‌ها خیلی حساسیت‌برانگیز نبود و شاید به‌دلیل تیم بازیگری ما یعنی بهنام تشکر و پژمان جمشیدی، مخاطب هر دو سریال را قبول کرد، در حالی که روزهای اول پخش ساختمان پزشکان اعتراض‌هایی از سوی روان‌شناسان به سریال شد ولی در نهایت آنها صبوری کردند و بعد از سریال هم از سوی روان‌پزشکان دعوت شدیم و از ما تقدیر هم کردند. یا راضی کردن خبرنگاران ورزشی، لیدر تیم‌ها و باشگاه‌ها در سریال پژمان واقعا غیرممکن بود ولی فرهنگ مردم به حدی بالا بود که تعصب فوتبالی‌شان را سر این سریال دخالت ندادند.

صحت در پایان می‌گوید: امیدوارم با حضور مدیران صداوسیما دست گروه‌های سازنده کمی باز باشد و بتوانند راحت‌تر کار کنند. به نظرم مردم همیشه از کارهای طنز استقبال می‌کنند چون حرف خودشان را در سریال طنز می‌شنوند. طنز بهترین زبان برای بیان موقعیت‌های دشوار زندگی مردم است که می‌تواند تاثیرگذار هم باشد، اما به نظرم مدیران سازمان باید تا آخر کار پشت ما بایستند و ما را به ساخت آثار طنز امیدوار کنند.

فیلمنامه خوب مهم‌ترین اولویت من در طنز است

شقایق دهقان با سریال پاورچین (مهران مدیری) بازیگری طنز را انتخاب کرده‌ است و ازجمله بازیگران زن طنزی است که در نقش‌هایی که برعهده گرفته همیشه موفق بوده است. بازیگر مجموعه‌های مسیر انحرافی، مسافران، زن بابا، باغ مظفر و کوچه اقاقیا که بازی در نقش «سروناز» سریال شب‌های برره را موفق‌ترین تجربه بازیگری‌اش می‌داند، برای ایفای نقش خانم شیرزاد در سریال ساختمان پزشکان، تمام تجربه‌هایش در این ژانر را به کار بسته تا نقطه عطف کارنامه هنری‌اش رقم بخورد. وی مهم‌ترین دلیل انتخاب یک نقش طنز را فیلمنامه آن می‌داند و می‌گوید: پس از سال‌ها بازی و نویسندگی توانسته‌ام خوب و بد بودن فیلمنامه را تشخیص بدهم. بارها از من می‌پرسند چرا با عده خاصی کار طنز می‌کنی، خب متاسفانه الان فیلمنامه‌های ما شخصیت‌پردازی درستی ندارد. زن‌ها شخصیت حساس یک فیلمنامه‌اند و اگر درست پرداخت نشوند به سمت هجو یا لودگی می‌روند و من دوست ندارم نقشی را بازی کنم که تحقیرآمیز یا توهین‌کننده باشد.

وی با اشاره به همراهی همسرش در انتخاب نقش‌های پیشنهادی به او می‌گوید: مهراب قاسمخانی تجربه خوبی در نوشتن دارد و جنس طنز را می‌شناسد. در بسیاری از موارد راهنمایی ایشان برایم خیلی مفید بوده و نکاتی را به من یاد داده که در انتخاب نقش و حتی بازیگری طنز به من کمک کرده است.

بازیگر سریال «دزد و پلیس» می‌گوید: در بعضی از فیلمنامه‌ها شخصیت زن این‌قدر غیرواقعی است که مطمئن هستم هیچ مخاطبی نمی‌تواند باورش کند یا حرف‌هایی می‌زند که هیچ‌کس در هیچ شرایطی این‌جوری حرف نمی‌زند. به نظرم در قالب طنز فیلمنامه‌ای خوب است که من با شناختی که از هم‌جنسانم دارم، بگویم این شخصیت این‌طور دیالوگ می‌گوید، این طور با اطرافیانش رفتار می‌کند و... این فیلمنامه به نظر من مطلوب است.

بازیگر سریال «سر به راه» با اشاره به عدم‌تعصب روی نقش طنز یا جدی می‌گوید: کاری که خوب باشد مخاطب را پای تلویزیون می‌نشاند، پس اولویت من فیلمنامه خوب است اما در حوزه طنز دوست دارم آن شخصیت را بفهمم و با او دلسوزی کنم و در شادی و غم‌ همراهش باشم. یک لحظه‌هایی هست که شما دلتان به حال شخصیت‌ها می‌سوزد. در همین حال لحظه‌های کمدی خیلی جالبی به‌وجود می‌آید، اما شاید طنز موقعیت که با طنز کلامی همراه شده ‌است، بهترین شکل طنز باشد. لحظه‌هایی که شما بازی جدی‌ای دارید ولی زیرپوستی رگه‌های طنز در کلام و رفتارتان دیده می‌شود.

بازیگر نقش خانم شیرزاد در «ساختمان پزشکان» درباره همخوانی نقش زنان در سریال‌ها با واقعیت معتقد است: همیشه سعی کرده‌ام شخصیت‌ها به واقعیت نزدیک باشند و این در نقش کمدی اهمیت بیشتری دارد. بیشترین تلاشم این است که نقش‌ها را پررنگ‌تر کنم تا شکل کاریکاتورگونه نداشته باشند و از این حال و هوا فاصله بگیرند. با این‌حال بسته به فیلمنامه و کارگردان این متغیرها فرق می‌کند. در حالی که مطمئن هستم نگاه کلی صداوسیما به زن در سریال‌ها نگاه محترم و ارزشمندی است و امیدوارم آثاری روی آنتن برود که این سیاست را حمایت کند و نگاه واقع‌بینانه و ارزشمندی به زنان در طنز داشته باشد.

نیره رضایی مطلق

ضمیمه قاب کوچک جام جم