سیر تا پیاز کسب‌ و کار دی‌جی‌ها

دی‌جی یعنی چه؟

دی‌جی یک مخفف انگلیسی برای کلمه Disk Jockey است. معنای تحت‌اللفظی این کلمه چابک‌سواری روی دیسک‌های موسیقی است، اما معنای اصطلاحی آن فردی است که موسیقی‌های مختلف را میکس می‌کند و از دل آن یک موسیقی جدید بیرون می‌آورد. ظاهرا این کار از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم آغاز شده است. یک دی‌جی می‌تواند محصول کاری خود را در اماکن مختلفی عرضه کند. از باشگاه‌های مخصوص موسیقی گرفته تا کنسرت‌های خاص و البته مراسمی چون عروسی و جشن تولد. البته در غرب رسانه‌هایی چون رادیو و تلویزیون و اینترنت هم می‌تواند جایی برای شنیده شدن محصولات دی‌جی‌ها باشد.

دی‌جی‌ها چه می‌کنند؟

یک دی‌جی در واقع سه نوع فعالیت انجام می‌دهد. فعالیت اصلی او این است که با استفاده از ابزارها و دستگاه‌هایی که بعدا از آنها سخن خواهیم گفت؛ آهنگ‌های تولید شده دیگران را کنار هم بگذارد. او در این راه البته در برخی مواقع فقط ریتم و کلام را از یک آهنگ گرفته و اقدام به آهنگ‌سازی مجدد می‌کند و در مواردی حتی کلامی هم به این اشعار اضافه می‌کند. کاربرد محصولات تولید شده از سوی دی‌جی‌ها بیشتر برای مراسم‌ شاد است. با این حال دیده شده که آهنگ‌های به اصطلاح غمگین هم مورد استفاده این افراد قرار می‌گیرد. مثلا بعد از فوت مرحوم مرتضی پاشایی، دیده شد که چند میکس مختلف از آهنگ‌های این خواننده پاپ که معمولا غمگین بود در سایت‌های اینترنتی منتشر شد.

3 ویژگی لازم برای یک دی‌جی خوب

برای این‌که یک فرد دی‌جی خوبی باشد داشتن چند ویژگی بسیار ضروری است. نخستین و اصلی‌ترین ویژگی، به‌روز بودن در عالم موسیقی است. روزی در یک فروشگاه موسیقی شاهد بودم که یک دی‌جی از فروشنده خواست آهنگ‌هایی را که در یک هفته اخیر منتشر شده به او بدهد زیرا آهنگ‌های قدیمی‌تر از آن را شنیده است! وجود این ویژگی به دی‌جی کمک می‌کند که محصولی نو و تازه عرضه کند و ضمنا بتواند موسیقی‌های مناسب‌تری را هم کنار یک دیگر بنشاند؛ موضوعی که خود، مقدمه یک ویژگی دیگر است: سلیقه.

تصور کنید که قرار است میکسی از موسیقی‌های فاخر در حوزه پاپ فارسی را آماده کنید. در این صورت باید بدانید که نمی‌توان آهنگ هر خواننده‌ای را کنار هر خواننده دیگری گذاشت. مثلا ترکیب صدای احسان خواجه‌امیری با علیرضا عصار، طبعا نه‌تنها جالب نیست که شاید مخاطب را هم زده کند. البته کنار هم گذاشتن آهنگ‌های یک خواننده هم کار درستی نیست. مثلا اگر قرار باشد میکسی از آهنگ‌های محسن چاوشی تولید شود کنار هم گذاشتن آهنگی از آلبوم من خود آن سیزدهم که شعرهای کلاسیک دارد در کنار آلبوم یه شاخه نیلوفر یا پاروی بی‌قایق که بیشتر فضای مدرن دارد خیلی درست نیست. بنابراین داشتن یک سلیقه هنری به‌طور عام و البته سلیقه موسیقایی به طور خاص، یک پیش نیاز دیگر برای یک دی‌جی خوب است.

صد البته که هر دوی این موارد این الزام را به همراه دارد که شما به‌عنوان یک دی‌جی به موسیقی علاقه و البته تسلط داشته باشید. شناختن مقام‌ها و پرده‌های مختلف موسیقی در کنار آشنایی با دستگاه‌ها و ابزارها و نیز هنر نوازندگی حداقلی با ارگ یا کیبورد یکی از پیش‌نیازهای اصلی برای یک دی‌جی است. یادمان باشد که اگر دی‌جی اگرچه مولَف یک قطعه موسیقی نیست، اما مدوَن قطعه موسیقی متعلق به خود است.

کار بچه پولدارها!

علاوه بر این موارد داشتن ابزارآلات هم ضروری است. در بازار فعلی اگر کسی بخواهد دی‌جی شود حداقل باید ده میلیون تومان کنار بگذارد. تهیه یک سیستم میکس خوب یا حتی استفاده از یک لپ‌تاپ خوب ترجیحا با مارک اپل که بتواند نرم‌افزار دی‌جی را روی خود نصب کند حدود چهار تا شش میلیون تومان برای شما خرج خواهد داشت. برای داشتن میکروفن و هدفن باید حدود یک میلیون خرج کنید و البته خرج حدود سه میلیون تومانی یک باند صوتی خود در کنار خرج‌های خرد دیگری چون رقص نور یا دستگاه دودزا را هم در نظر بگیرید. از این‌روست که می‌توان گفت دی‌جی بودن اگرچه به نظر یک شغل رده پایین است، اما نیاز به سرمایه بالایی دارد و افرادی که به این شغل روی می‌آورند باید از طبقه متوسط رو به بالای جامعه باشند.

دی‌جی مشهور ایرانی!

در سال‌های اخیر نام دی‌جی‌های مختلفی در ایران بر سر زبان‌ها افتاده است. یکی از مشهورترین آنها دی‌جی حسین فسنقری است. این جوان سی و سه ساله اهل سبزوار فروردین 1393 به شهرت رسید وقتی یکی از کارهای او از طریق شبکه‌های اجتماعی دست به دست گشت و البته بیشتر موجب شوخی، تمسخر و کنایه مخاطبان شد! جالب است بدانید دی‌جی حسین فسنقری دارای یک کانون هواداران و یک سایت نیمه‌رسمی است. صفحه او در شبکه اجتماعی فیسبوک هم در کمتر از یک هفته صد هزار لایک خورد و هنوز یکی از پرطرفدارترین صفحات است!

اینترنت؛ رسانه‌ای خوب برای دی‌جی‌ها

دی‌جی‌های دیگری هم هستند که از طریق اینترنت و شبکه‌های اجتماعی کارهای خود را منتشر می‌کنند. علاوه بر شبکه‌های اجتماعی معمول چون فیسبوک و توئیتر و روش‌های سنتی مثل وبلاگ شخصی، دو شبکه اجتماعی خاص موسیقی هم محمل خوبی برای دی‌جی‌هاست.

ساوند کلود که در سوئد تاسیس شده و حالا دفترش در آلمان است با بیش از 40 میلیون کاربر و داشتن 170 میلیون پخش موسیقی در یک ماه و شبکه اجتماعی است اف.ام با بیش از 30 میلیون کاربر. جالب است یک نکته را هم بدانید که بازار میکس‌های دی‌جی‌ها آن‌قدر داغ و پرطرفدار است که یک سایت موسیقی ایرانی که به شکل رایگان محصولات خود را در اختیار کاربران می‌گذارد؛ چند دی‌جی را به استخدام خود درآورده تا بتواند کاربرهای بیشتری را به خود جذب کند!

کمتر از یک خواننده؛ بیشتر از یک نوار کاست!

از هر چه بگذریم سخن «پول» خوش‌تر است. دی‌جی‌ها برای کاری که انجام می‌دهند چقدر پول می‌گیرند؟ برای پاسخ دادن به این موضوع باید چند محصول دی‌جی‌ها را از هم تفکیک کرد. برخی از میکس‌های دی‌جی‌ها برای این است که آنها بتوانند خود را به مخاطبان معرفی کنند و به نوعی ویترین کار آنهاست. طبیعی است که برای چنین کارهایی نباید انتظار جیره و مواجبی داشته باشند. با این حال از قیمت محصولات تجاری آنها خبرهای متناقضی به گوش می‌رسد.

مثلا قیمت دو دی‌جی برای مراسم عروسی کمتر از 200 هزار تومان گزارش شده در حالی که یک دی‌جی برای همین مدت، نزدیک به 500 هزار تومان می‌گیرد.

صد البته که این میزان مثل هر چیز دیگری در مورد دی‌جی‌های با اسم و رسم و البته بنا به کرم صاحب مجلس می‌تواند رقمی میلیونی هم بشود. با این حال این رقم‌ها خیلی کمتر از اجرای خوانندگانی است که برای 45 دقیقه اجرای زنده با ارکستر خود 50 میلیون تومان پول می‌خواهند. ضمنا می‌توان این‌طور هم گفت که با آوردن یک دی‌جی ، شما چند خواننده دارید و می‌توانید آهنگ‌های متنوعی را بشنوید. در خارج از مرزهای ایران، نرخ‌ها خیلی متفاوت از قیمت‌های ایران است. طبق گزارشی که فوربس منتشر کرده؛ تیستو، یکی از بهترین دی‌جی‌های جهان است که ممکن است برای هر شب فعالیت خود، 250 هزار دلار هم بگیرد. درآمد سالانه او تا مرز 22 میلیون دلار هم می‌رسد.

ظهور دی‌جی‌های خانم

بازار دی‌جی‌ها اخیرا تحولات جدیدی را به خود دیده است. برخی خبرها و حتی آگهی‌های مطبوعاتی حکایت از حضور دی‌جی‌های خانم در مراسم‌ تولد و عروسی دارد. دی‌جی‌هایی که ظاهرا طبق قانون فعالیت می‌کنند و در مجالس صرفا زنانه به هنرنمایی می‌پردازند. ظاهرا افراد دیگری هم در کنار این دی‌جی‌ها هستند که به آنها در امورات جشن کمک‌می‌کنند. بنابراین درست مثل اتفاقی که برای مجالس ختم می‌افتد در مراسم شادی و عروسی هم در حال رخ دادن است.

مخالفان دی‌جی‌ها چه می‌گویند؟

فعالیت دی‌جی‌ها مخالفانی هم دارد. از نوازندگان و خوانندگانی که می‌توانند مدعی نقض حقوق مالکیت ادبی و هنری خود شده باشند و بخواهند که دی‌جی‌ها برای چنین کاری مجوز بگیرند تا برخی که معتقدند ظهور دی‌جی‌ها یک خطر فرهنگی است. آنها می‌گویند که این شغل مطابق شئون فرهنگی و دینی جامعه ما نیست. قانون اما ـ کما این‌که در ذیل این مطلب به تفصیل از آن بحث خواهد شد ـ در این خصوص نظری ندارد.

در چنین شرایطی بهتر است همه قانون را رعایت کنیم. قانونی که تاکنون در قبال فعالیت دی‌جی‌ها ممنوعیتی وضع نکرده است. البته در مورد نقض حقوق مالکیت ادبی و هنری می‌توان مدعی نکاتی شد که بعدا به آن اشاره خواهد شد. در ضمن نباید از این گذشت که در تاریخ و فرهنگ ایران هم هیچ‌گاه به مشاغل پیرامون موسیقی نظر مثبتی وجود نداشته و لغت مطرب که بیانگر این شغل است؛ بیشتر دارای بار منفی است تا مثبت.

****

دوستم داشت همین‌طور هدایای جشن تولدش را روی هم می‌گذاشت ولی فکر من هنوز دنبال آن هدیه خاص بود. یک دی‌جی. کسی که با طراحی و اجرای مجدد آثار موسیقایی این کشور سعی می‌کند بازار مهمانی‌‌ها و جشن‌‌ها را داغ‌تر کند. اگر این کار در حدود قانون و فرهنگ ما باشد چه اشکال دارد که بتوانیم این نیاز را که به نظر به مرحله بیان تقاضا رسیده است با یک عرضه مناسب هدایت کنیم.

مصطفی مسجدی‌آرانی / چمدان (ضمیمه آخر هفته روزنامه جام جم)