بازیگر صحنه رسانه های مغرض نباشیم

جستجوی رابطه اقتصادی رسانه و پیام (کسب سود مادی یا سیاسی و یا افزایش اعتبار و یا هرنوع سود دیگر)، نکته مهم دیگریست که در کشف اهداف پنهان رسانه ها به مخاطب کمک می کند.

کشف رابطه هژمونی(قدرت) و رسانه، شناخت افکار، اهداف و خط مشی سیاسی صاحبان و مالکان رسانه ها، یعنی صاحبان قدرت که تأمین کننده اقتصاد رسانه ها هستند، نکته بسیار مهم دیگریست که هدف از ارسال یک پیام یا نحوه پوشش یا پرداختن به یک خبر در رسانه ها را مشخص می کند.

بنابراین کشف این نکته که انتشار این پیام چه سودی برای صاحبان این رسانه فراهم می کند و از آن چه نتیجه‌ای خواهند گرفت، از اهمیت ویژه ای در سواد رسانه ای برخوردار است. اما نکته بسیار مهم و ظریف دیگر، آن است که هیچگاه صاحبان رسانه ها، اهداف پنهان یا زیرمتن های پیام خود را به وضوح برای مخاطب آشکار نمی کنند و برای اثرگذاری بیش تر بر مخاطب از انواع شیوه‌های اثرگذاری مانند چاشنی های مؤثر همراهی کننده پیام، ابزارها و تکنیک‌های اقناعی مختلف مثل گواهی دادن نخبگان، گواهی دادن همگان یا مردم عادی، تکنیک‌ اقناعی ارابه، بی طرف نشان دادن خود یا گرفتن ژست خیرخواهانه و شگردها و تکنیک‌های دیگر این چنینی استفاده می کنند.

استفاده از ابزارها، چاشنی ها و تکنیک‌های اقناعی در هر رسانه با توجه به نوع رسانه می تواند متفاوت باشد اما داشتن سواد رسانه ای، برغم ظاهر متفاوت آن ها، می تواند همسویی و اهداف مشترک برخی رسانه ها در ایدئولوژی‌ و اهداف پنهان آن ها را آشکار بسازد.

چه ارسال پیام توسط چهره های معقول یا دارای قدرت اقناعی بالا و یا حتی خواندن خبر توسط چهره های زیبا و دلنشین یا لوکیشن جذاب در تلوزیون باشد و چه شیوه تنظیم و چیدمان خبر در رسانه های مکتوب که می تواند چنین باشد： استفاده هدفمند از کلماتی خاص با بار منفی یا مثبت و جهت دهنده به پیام، مصادره به مطلوب کردن کلمات و واژگان، پنهان کردن خبرهای جهت دار و هدفمند لابه لای چند خبر با بارخنثی و چیدمان معقول و بی طرف، بازنمایی وقایع با استفاده از تصاویر هدفمند یا دستکاری شده. درواقع رسانه ها با توجه به خط مشی سیاسی و اهداف تأمین کنندگان مالی آن ها، اخبار را به گونه ای به مخاطب منتقل می کنند که به نتایج هدف گذاری شده خود در مخاطب دست یابند.

حال این هدف می تواند یک هدف طولانی مدت مانند ایجاد تغییرات فکری یا ایدئولوژیک در مخاطبان باشد، یا یک هدف کوتاه مدت مانند ایجاد کنش ها و واکنش های اجتماعی و افزایش ناگهانی رفتارهای هیجانی در برهه های زمانی خاص، برای دستیابی به اهداف مورد نظر گردانندگان رسانه ها.

این مهم، در شرایط بحرانی (سیاسی، اقتصادی ، وقایع اجتماعی، حوادث و مانند آن)، از اهمیت بالاتری برخوردار می شود و ایدئولوژی ها یا خط مشی سیاسی رسانه ها، بیش از پیش در لایه‌های زیرین هر پیام گنجانده می شوند.

دراین زمان، مخاطبان پیام های رسانه ای که از سواد رسانه ای بالایی برخوردار نباشند یا قادر به کشف اهداف پنهان و زیرمتن های پیام های رسانه ای نباشند، با توجه به نوع مصرف رسانه ای خود، تبدیل به بازیگران عرصه سیاست بازیگردانان رسانه ای خواهند شد. لذا افزایش سواد رسانه ای و استفاده از آموزه های آن در موارد بحرانی از اهمیت بسیار بالاتری برخوردار می شود.

کشف روابط پنهان بین پیام های هدفمند که قصد دارند به افکار و رفتار مخاطبان جهت دهی کرده و در مخاطب انگاره سازی کنند، ذهنیت او از پدیده های اطرافش را شکل داده یا تغییر دهند و او را تبدیل به بازیگر عرصه سیاست خود یا کارگر رایگان تأمین کننده منافع خود نمایند ، و شناخت نیت سوء رسانه های معاند یا به قول عامیانه، رسانه هایی که قصد دارند از آب گل آلود ماهی خویش را بگیرند و بر موج عواطف عمومی سوار شوند، از ویژگی‌های اصلی سواد رسانه ایست که در زمان های بحرانی از اهمیت بسیار بالاتری برخوردار می شود.

در زمان های خاص و شرایط بحرانی، هوشمندانه تر از رسانه ها استفاده کنیم و به اهداف ارسال کنندگان پیام ها و منافع احتمالی منابع خبری بیاندیشیم.

دکتر لیلا وصالی - استاد علوم ارتباطات