پیراستعمار مقابل دوربین

سینما و تلویزیون بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به صورت پراکنده به موضوع حضور انگلستان در ایران پرداخته است، اما با نگاهی به حوادث تاریخی و معاصر که بانی آنها بریتانیا بوده، می‌توان به این نتیجه رسید که سینماگران ایرانی از این موضوع هم غفلت کرده و آنچنان که باید به این موضوع نپرداخته‌اند. چهره‌های زیادی به‌عنوان سردمدار مبارزه با انگلیس در کشورمان وجود دارند که زندگی هرکدام از آنها می‌تواند سوای جذابیت راوی بخشی مهم از تاریخ ایران را نیز بازگو کند.

از دلیران تنگستان تا شاه خاموش

همایون شهنواز یکی از کارگردانان ایرانی است که به‌طور خاص روی موضوع حضور استعمارگرایانه انگلیس در ایران کار کرده است. از این نویسنده و کارگردان قدیمی در سال‌های اولیه پیروزی انقلاب، سریال دلیران تنگستان از تلویزیون پخش شد. سریالی که محور اصلی آن یکی از قهرمانان ایرانی به نام رئیسعلی دلواری است. رئیسعلی که مردی وطن‌دوست و آزاده بود، وقتی می‌بیند انگلیسی‌ها از طریق دریا وارد ایران شده و بوشهر را به تصرف خود درآورده و دارند به سمت شهرهای دیگر پیشروی می‌کنند بدون این که دولت وقت مقابل آنها بایستد، نیروهای مردمی را دور هم جمع می‌کند و مبارزه مسلحانه‌ای را با انگلیسی‌ها شکل می‌دهد که باعث می‌شود بریتانیایی‌ها عقب‌نشینی کنند هر چند رئیسعلی و یاران وفادارش نیز کشته می‌شوند.

سریال «دلیران تنگستان» در زمان پخش توانست نظرهای زیادی را به سمت خود جلب کند.در این سریال نقش رئیسعلی دلواری را محمود جوهری بازی کرده است. رئیسعلی چند یار قوی و وفادار داشته که در سریال هم حضور پررنگی داشتند. یکی از آنها خالو حسین دشتی بوده که نقش او را شهروز رامتین بازی کرده است. نقش حاج محمدرضا کازرونی را زنده‌یاد اسماعیل داورفر به عهده داشت و عنایت شفیعی بازیگر نقش زائر محمد بود. مرحوم نعمت‌الله گرجی هم نقش حاکم بوشهر را بازی کرده است. سریال دلیران تنگستان که در 14قسمت تولید شده تاکنون چند بار از شبکه‌های مختلف به نمایش درآمده است. این سریال هر چند از تکنیک خاصی برای کارگردانی، فیلمبرداری یا جلوه‌های ویژه استفاده نکرده، اما چون بخشی از تاریخ معاصر ایران را به تصویر کشیده مورد توجه مردم قرار گرفته است. از نقاط مثبت این سریال موسیقی آن است که احمد پژمان آن را ساخته است. موسیقی تیتراژ سریال حماسی است و بیننده را به وجد می‌آورد.

شهنواز در دهه 70 بار دیگر سراغ حضور انگلیسی‌ها در ایران رفت و سریال روز‌های به یادماندنی را برای تلویزیون کارگردانی کرد که به حضور بریتانیا در دوره قاجار در ایران می‌پرداخت. از این سریال فیلمی نیز تدوین شد که شاه خاموش نام داشت و بازیگرانی مثل محمد رضا فروتن و مهتاب کرامتی در آن بازی می‌کردند، اما واقعیت این است که نه سریال و نه فیلم مورد استقبال مردم قرار نگرفت. شاید به این دلیل که شهنواز این آثار را با همان سبک و سیاق ساده دلیران تنگستان مقابل دوربین برد و این سادگی آن‌قدر زیاد بود که مورد توجه مردم قرار نگرفت. اما باز هم غنیمتی است که بخشی از تاریخ ایران در قالب تصویر در آرشیو صدا و سیما موجود است.

از امیرکبیر تا سال‌های مشروطه

سریال «امیرکبیر» ساخته سعید نیکپور یکی از آثار خوب تلویزیون است که اتفاقات مهم سیاسی دوره قاجار و بخصوص زمان حکومت ناصرالدین شاه را به تصویر می‌کشد. در این سریال بنا به اسناد تاریخی گفته می‌شود که سفیر انگلستان چگونه به دربار ناصرالدین شاه نفوذ بسیار زیادی پیدا کرده و شروع به سهم‌خواهی می‌کند و در تبعید و قتل امیرکبیر نیز نقش مهمی داشته است.

محمدرضا ورزی هم در آثار تاریخی که ساخته حضور سفیران انگلستان در ایران و چگونگی ورود آنها به تصمیم‌گیری‌های مهم دربار را به تصویر کشیده است. در سریال‌هایی مانند سال‌های مشروطه، عمارت فرنگی و... نشان داده می‌شود انگلستان چگونه با ترفند‌های سیاسی، پادشاهان ایرانی را متقاعد می‌کرد که باید سهم آنها را بدهند. سهمی که بهتر است نام باج را برای آن انتخاب کنیم. مسعود جعفری جوزانی نیز در سریال تاریخی در چشم باد به صورت جسته و گریخته به این موضوع پرداخت و فرازهای مهمی از چگونگی حضور انگلستان در ایران را روایت کرد.

دایی‌جان ناپلئون و کیف انگلیسی هم از دیگر مجموعه‌های تلویزیونی پیش و پس از انقلاب هستند که به موضوع دخالت‌های لندن در اوضاع داخلی ایران پرداخته‌اند.

سینما و یتیم‌خانه ایران

سینمای ایران اما دستش در ساخت فیلم‌های تاریخی خالی است. کارگردانان ایرانی روی خوشی به این سینما نشان نمی‌دهند و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم گویا تولید فیلم‌های تاریخی را در دستور کار ندارد شاید به دلیل هزینه زیادی که باید صرف ساخت این فیلم‌ها شود. فیلم‌هایی که اگر خوب ساخته نشود، تضمینی در فروش آنها نیست.

ابوالقاسم طالبی یکی از کارگردانانی است که در فیلم یتیم‌خانه ایران به بخش مهمی از تاریخ ایران پرداخته است. دوره جنگ جهانی اول که ایران بشدت فقیر بود و جنگ باعث شد که مردم دچار قحطی و فقری خانمان برانداز شوند.در فیلم یتیم‌خانه ایران هرچند موضوع اصلی، مردم و سختی‌هایی است که می‌بینند، اما به تاثیر بیگانگان و جنگ‌افروزی آنها و ایجاد قحطی در کشورمان نیز پرداخته می‌شود. یتیم‌خانه ایران نشان داد تاریخ ایران در سینما باید مورد توجه قرار گیرد و براساس آن فیلم‌های جذاب ساخته شود تا مردم با رغبت به تماشای آن بروند. در سال‌های اخیر نوع نفوذ انگلستان بر ایران تغییر کرده است. در سال‌های دفاع مقدس و بعد از آن، بریتانیا نشان داده هنوز هم تصمیم ندارد با ایران قدرتمند دوستانه و براساس حفظ منافع دوجانبه رفتار کند. همه اینها می‌تواند در قالب فیلم‌های سیاسی و جذاب روی پرده سینماها برود، اما چنین نمی‌شود شاید به این دلیل که سینمای ایران در همه این سال‌ها نتوانسته کارگردان شاخص سیاسی پرورش دهد. کارگردانانی با شاخک‌های قوی که از به ظاهر ساده‌ترین موضوعات سیاسی بتوانند فیلم‌های شاخص بسازند.