پوتین و ترامپ؛ عبور از جنگ سرد

به گزارش جام جم، دکتر محمدرضا دهشیری، استاد علوم سیاسی دانشگاه در گفت‌وگو با جام سیاست چنین احتمالی را در رابطه با دیپلماسی ترامپ مطرح می‌کند.

او می‌گوید: از شعارهای انتخاباتی کمپین ترامپ این‌گونه استنباط می‌شود که رئیس‌جمهور منتخب مردم آمریکا، رابطه با روسیه را بر اروپا ترجیح می‌دهد و معتقد است که باید در دنیای جدید هماهنگی آمریکا و روسیه رخ دهد و طبیعتا با چنین نگرشی اتحادیه اروپا چندان مورد توجه ترامپ نخواهد بود.

از نظر شما شروع ریاست جمهوری دونالد ترامپ، چه چشم‌اندازی را در آینده روابط اروپا و آمریکا ترسیم می‌کند؟

پیروزی ترامپ به عنوان نامزد حزب جمهوریخواه در آمریکا از این زاویه که یک پوپولیست تمام‌عیار بر سرکار آمده که درصدد برهم زدن قواعد و رویه‌هایی است که تاکنون بر روابط آمریکا و اروپا حاکم بوده است، نوعی شوک برای جامعه سیاسی و نخبگی اروپا بود. در هر حال ترامپ به عنوان حامی رویکرد عدم مداخله در کشور‌های دیگر، معتقد به کاهش هزینه‌های آمریکا در ناتو است و معتقد است که باید در شکل این اتحاد نظامی تغییراتی ایجاد شود، چرا که از نظر ترامپ آمریکا دیگر استطاعت دفاع از کشورهای اروپایی را ندارد و اگر آنها مخارج دفاعی-امنیتی خود را تامین نکنند، رئیس‌جمهور جدید، نیروهای آمریکایی را از کشورهایی که ناتو در آن به عنوان نیروی حافظ صلح حضور دارد خارج خواهد کرد. بنابراین می‌توانیم بگوییم ترامپ به نوعی رویکرد اقتصادی در امور امنیتی دارد و معتقد است که دیگر آمریکا نمی‌تواند نقش پلیس را برای اروپا بازی کند بلکه اروپا هم بایستی سهم خودش را در زمینه هزینه‌های نظامی و امنیتی متقبل شود؛ از این روست که در واقع نه‌تنها در مورد ناتو بلکه در مورد خود اتحادیه اروپا و نقشی که برای اتحادیه اروپا قائل خواهد بود چندان چشم‌انداز مثبتی وجود ندارد.

با توجه به شعارهای انتخاباتی ترامپ می‌توان این‌گونه استنباط کرد که وی رابطه با روسیه را بر اروپا ترجیح دهد؟

بله، وی معتقد است که باید در دنیای جدید هماهنگی آمریکا و روسیه رخ دهد و طبیعتا با چنین نگرشی اتحادیه اروپا چندان مورد توجه ترامپ نخواهد بود، لذا احتمال بازنگری در معاهدات آمریکا با اروپا را نمی‌توان دور از عرصه عمل دانست. البته درباره این‌که آیا واقعا ترامپ به وعده‌هایش عمل خواهد کرد یا باز هم طبق نظر جمهوریخواهان از سیاست‌ها و شعارهای خودش عقب‌نشینی می‌کند، دو تحلیل متفاوت وجود دارد؛ عده‌ای معتقدند که ترامپ تز چرخش از اروپا به سمت کرملین را از باب تهییج انتخاباتی مطرح کرده و به دلیل این‌که عملا حزب جمهوریخواه صحنه‌گردان دولت ترامپ خواهد بود و مواضع و دیدگاه‌های وی را تعدیل می‌کند پس به هیچ‌وجه سیاست‌های مورد ادعای رئیس‌جمهور تازه کار عملی نخواهد شد. این کارشناسان حتی معتقدند دیگر از آمریکا چنین صحبت‌های جنجالی‌ای در مورد روابط کاخ سفید و اروپا نخواهیم شنید، اگر این عقیده درست باشد پس کشورهای اروپایی نبایستی از روی کار آمدن ترامپ نگران باشند و حتی ممکن است حضور وی فرصت‌های اقتصادی جدیدی را هم برای اروپا به وجود بیاورد. اما در مقابل عده‌ای تا این حد خوشبین نیستند و معتقدند که اتفاقا شعارهای انتخاباتی ترامپ به رویکرد جدید این کشور در مواجهه با اروپا تبدیل خواهد شد و به نوعی روابط آمریکا و اروپا موسوم به روابط فراآتلانتیکی دیگر مانند گذشته مزیت‌های لازم را برای واشنگتن ندارد، بنابراین اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی بایستی درباره احتمال لغو توافق‌های تجاری موجود تامل کنند و حتی این احتمال وجود دارد که آمریکا بخواهد از سازمان تجارت جهانی خارج شود یا شروط جدیدی برای دیگر اعضا بگذارد، به گونه‌ای که شرایط به وجود آمده به نوعی شوک برای اقتصاد جهانی و در نتیجه به کشورهای حوزه یورو وارد آورد. این طیف از تحلیلگران نسبت به نقش سیاست‌های پوپولیستی ترامپ در قبال معادلات جهانی بویژه روابط فراآتلانتیکی نگرانی دارند.

با این وجود به‌نظر می‌رسد که ساختار سیاسی ایالات متحده به ترامپ اجازه نخواهد داد روندهای سیاست‌خارجه در این کشور را کاملا دگرگون کند. این‌طور نیست؟

باید در این باره اذعان داشت آینده روابط اروپا و آمریکا تا حد قابل توجهی به چند عامل بستگی خواهد داشت، عامل اول روسیه است؛ یعنی در صورتی که روابط آمریکا و روسیه وارد ماه‌عسل شود و روابط تنگاتنگی بین پوتین و ترامپ به دلیل شباهت‌های شخصیتی این دو برقرار شود طبیعتا شاهد کاهش سطح روابط میان آمریکا و کشورهای حوزه یورو هم خواهیم بود؛ عامل دوم به میزان همراهی و همگامی کشورهای اروپایی با سیاست‌های ترامپ یا تلاش آنها برای مدارا با وی بستگی دارد. با توجه به مواضعی که اخیرا از سوی اتحادیه اروپا اتخاذ شده است و گفته‌هایی مبنی بر این‌که اروپاییان خواهان همکاری با ترامپ برای حفظ موازین اصولی خودشان هستند، می‌توان به روشنی نتیجه گرفت اتحادیه اروپا به همکاری با بازیگری جدید در سرزمین یانکی‌ها تمایل دارد و بویژه که سطح همکاری‌های تجاری و حجم مبادلات اقتصادی میان آمریکا و اروپا در حد قابل قبولی است. سومین عامل هم به تحولاتی از قبیل بحران سوریه و این‌که ترامپ در آینده چگونه با این تحولات و مدیریت آن مواجه خواهد شد، مربوط است. در صورتی که ترامپ در سوریه وارد فاز برخورد نظامی شود و در این حوزه با روسیه هماهنگ عمل کند مسلما اتحادیه اروپا نسبت به این رویکرد واکنش منفی نشان خواهد داد اما اگر ترامپ تلاش کند از طریق اقدامات مربوط به اعمال تحریم یا برخی روش‌ها نظیر اعلام منطقه پرواز ممنوع یا امثال آن که در غرب به عنوان روش‌های هوشمند مدیریت بحران شناخته می‌شود وارد عمل شود در آن صورت اتحادیه اروپا همکاری خودش را با آمریکا با شیب فعلی ادامه خواهد داد. بنابراین همان‌گونه که تاکید کردم آینده روابط اروپا و آمریکا به نوع عملکرد ترامپ و همچنین شیوه تعامل اروپا با آمریکا بستگی خواهد داشت.

در نهایت تصور می‌کنید نگرانی‌هایی که درباره روابط اتحادیه اروپا و آمریکا مطرح می‌شود منطقی باشد؟

نگرانی‌های موجود در اتحادیه اروپا از نوع روان‌شناختی یا ذهنی است و هنوز در عرصه عمل تحولی رخ نداده که بتوان براساس آن به یک ارزیابی جامع رسید. این دغدغه‌ها زمانی صورت واقعی به خود می‌گیرد که شاهد ژست عملی از سوی ترامپ باشیم. بنابراین تا زمانی که در این زمینه وارد فاز محتوایی مذاکرات نشده‌ایم هر نوع تحلیلی در حد حدس و گمان و مدیریت فضای مناسبات باقی خواهد ماند.

در اجلاس اخیری که اعضای اتحادیه اروپا داشتند بر روی معاهدات انجام شده در بحث تغییرات آب و هوایی یا ایستادگی بر مباحث هسته‌ای و برجام تاکید شد، از نظر شما این پافشاری بر مواضع تا کجا می‌تواند ادامه داشته باشد؟ آیا می‌توان انتظار اتخاذ سیاست‌های کاملا مستقل و یا مقابله‌جویانه از سوی اروپا را در مقابل اروپا داشت؟

موضع اروپا تا جایی ادامه پیدا خواهد کرد که منافع این اتحادیه تامین شود و این منافع با رویکردی که به ثبات‌سازی در منطقه خاورمیانه موسوم است، تحقق پیدا می‌کند. اتحادیه اروپا از لحاظ سیاست‌های زیست‌محیطی معتقد است به نوعی باید سیاست‌های نرم مورد توجه قرار گیرد و در مقابل هم اگر آمریکا این سیاست‌ها را دنبال نکند چندان روی روابط فرا آتلانتیکی دو حوزه تاثیری نخواهد گذاشت ولی در رابطه با بحث‌های مربوط به سوریه یا توافق هسته‌ای احتمال این‌که اتحادیه اروپا تلاش کند که مواضع مستقلی از آمریکا داشته باشد، وجود خواهد داشت؛ هرچند نباید انتظار ما از اتحادیه اروپا بیش از اندازه باشد و تصور کنیم که اروپا به نوعی سیاست‌های کاملا مستقل و مقابله‌جویانه با کاخ سفید در پیش خواهد گرفت بلکه قطعا رویکردی خواهد داشت که قبل از هرچیز در قبال آن بتواند منافع خودش را تامین کند و در عین حال به کنترل آنچه که در بحران سوریه یا مدیریت برنامه هسته‌ای ایران مدنظر دارد، بپردازد. لذا اروپا هم از زاویه امنیتی به موضوع نگاه می‌کند و اگر منافعش حتی با سیاست‌های پوپولیستی ترامپ تامین شود رویکرد مقابله‌جویانه‌ای را با واشنگتن اتخاذ نخواهد کرد.

ضمیمه جام سیاست