پشت‌ پرده سقوط موصل

برای آگاهی از پشت‌پرده این اتفاق با حسن کاظمی قمی، سفیر پیشین ایران در عراق به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

او در گفت‌وگو با جام سیاست به بررسی نقش فرماندهان ارتش عراق، توطئه خارجی و نقش کردها در سقوط موصل پرداخته است.

با توجه به مباحث مختلفی که در مورد عوامل سقوط موصل عنوان می‌شود، از جمله نقش فرماندهان ارتش، توطئه خارجی، نقش برخی کشورهای عربی منطقه و... در این حادثه؛ از نظر جنابعالی عامل اصلی این سقوط چه بود؟

سقوط شهر موصل به دست عوامل تروریستی تکفیری داعش در سال 1393 به عوامل متعددی بستگی دارد. تردیدی نیست که در سقوط شهر شاهد خیانت برخی از فرماندهان نظامی و مقامات سیاسی محلی که بعدا آنها توسط دولت عراق برکنار شدند و بخشی از آنها هم به دستگاه محاکمه قضایی سپرده شدند، بودیم و اگر این خیانت صورت نمی‌گرفت و آنها در جرگه حامیان مصالح مردم و دولت قرار می‌گرفتند، اقدام داعش با مشکل جدی مواجه می‌شد. عامل دوم در سقوط شهر مربوط به همجواری خود استان موصل و شهر موصل با مرزها و مناطق بحرانی و وجود تروریسم در جغرافیایی که همسایه قرار دارد می‌شود. مرز استان موصل در همجواری با کشور سوریه است و خود کشور سوریه در آن مقطع از بحران ناامنی و وجود تروریسم در رنج بود که همچنان هم این مشکل تروریستی در این کشور وجود دارد و این مفهومش این است که کشور همسایه‌ای چون سوریه امکان این ‌که در آن مقطع مرزهایش را امن نگه دارد و بتواند با تهاجم تروریسم در مرز و در داخل عراق مقابله کند وجود نداشت و این عاملی است که هجوم گسترده داعش به شهر موصل را تسهیل کرده و بر آن تاثیرگذار است. در آن مقطع چهره واقعی داعش برای مردم محلی روشن نبود و بسیاری از مردم در منطقه و بویژه در منطقه شمال غرب عراق تحت تاثیر عملیات روانی داعش و حامیان آن قرار گرفته بودند به این معنا که داعش به عنوان نماینده اهل سنت برای احقاق حقوق مردم می‌آید و در حقیقت نگاه طایفه‌ای به این حرکت داده می‌شد. در آن مقطع واقعیت این است که برخی مردم تحت تاثیر آن فضای روانی قرار گرفته بودند به همین دلیل برای مقابله با این تهاجم وحشیانه در جبهه مقدم مقابله با داعش قرار نگرفتند. عدم مقاومت مردم در آن مقطع در مقابل هجوم داعش بی‌تاثیر نبود و در آن فضا هم یادمان است که به گونه‌ای رسانه‌های غربی و عربی مطرح می‌کردند که داعش نماینده اهل سنت است و احقاق حقوق می‌کند.

کردها چه نقشی در سقوط موصل داشتند؟

عامل دیگر این است که برخی رهبران کرد در آن مقطع خطر داعش را جدی نگرفتند و دیر هنگام متوجه این خطر شدند. زمانی که داعش وارد منطقه آنها شد در آن مقطع بود که این نگرانی و خطر بین برخی رهبران کردی به وجود آمد در نتیجه شما در گام اول نمی‌بینید که دوستان کرد آماده شوند و خط مقابله‌ای را شکل بدهند، آنها تصور نمی‌کردند داعش موجود خطرناکی برای آنها هم باشد. بنابراین یکی دیگر از عواملی که در سقوط موصل بی‌تاثیر نبود عدم مقابله کردهاست.

از جمله مسعود بارزانی؟

به هر حال در حوزه اربیل این بی‌توجهی جدی‌تر دیده شد و آثارش هم بعد مشاهده کردیم که به محض این‌که داعش موصل را به تصرف خود درآورد یک فازی از عملیات را به سمت کردستان کشاند و در این مقطع است که می‌بینید آمریکایی‌ها به بهانه دفاع از شهروندان آمریکایی اعلام حضور کردند که این هم بهانه‌ای برای تشکیل ائتلاف برای مبارزه با داعش و در چارچوب همان سیاست برگشت به منطقه بود. نکته دیگر بروز برخی اختلافات و چالش‌ها بین بغداد و اربیل و چالش‌های سیاسی بود که موجب سو‌ءاستفاده داعش از چنین فضایی شد. نمی‌خواهم بگویم این عاملی بود برای هجوم داعش، اما بهانه‌ای بود به این معنی که فضای چالش سیاسی میان بغداد و اربیل فرصتی را به داعش برای سوءاستفاده فراهم کرد. یعنی آن عامل وحدت و انسجامی که بین اربیل و بغداد باید برای مقابله با این تهاجم وحشیانه ایجاد می‌شد فراهم نشد.

ارزیابی شما ازنقش دخالت‌های خارجی در سقوط موصل چیست؟

دخالت‌های خارجی در بعد سیاسی، مالی،تسلیحاتی و میدانی نقش داشت. به هر حال ترک‌ها متهم هستند. یکی از فازهای عملیاتی که داعش به سمت موصل انجام داد و خود را به موصل رساند از مرز‌های ترکیه بود. این موضوع هجوم و حضور داعش را در جهت اشغال موصل تسهیل کرد. به هر حال این یکی از مسائل مهمی بود که متاسفانه با باز گذاشتن مرزهای ترکیه به عراق یکی از ستون‌های اصلی نظامی داعش توانست خود را براحتی به موصل برساند. موضوع دیگری که اهمیت دارد بدعهدی آمریکا نسبت به تعهداتی است که به دولت عراق در چارچوب توافقنامه‌های امنیتی داده بود. در چارچوب توافقنامه‌های امنیتی، دولت آمریکا مسئول کمک در بخش تامین نیازمندی‌های تسلیحاتی و اطلاعاتی بود. آمریکایی‌ها با توجه به رصدهای اطلاعاتی، پهبادها و شنودهایی که انجام می‌دهند بخوبی از حرکت داعش مطلع بودند، اما در ارائه این اطلاعات و مقابله با داعش در همسویی با دولت عراق تعلل کردند که این در چارچوب سیاست حمایت آمریکا از داعش به حساب می‌آید. نکته دیگر این است که آمریکایی‌ها و رژیم اشغالگر قدس با طرح عملیاتی داعش همسو بوده و از آن حمایت کردند، آنها امروز متهم اصلی حمایت از داعش هستند. ما فراموش نکردیم قبل از این‌که داعش بخواهد این عملیات وحشیانه را انجام بدهد و وارد عراق - منطقه رمادی، الانبار، فلوجه و موصل - شود، جلسه هماهنگی مشترک در اردن تشکیل شد که در این کمیته مشترک هماهنگی، هم آمریکایی‌ها و هم نماینده رژیم اشغالگر قدس و برخی کشورهای عربی ازجمله سعودی‌ها بودند و متاسفانه حتی از داخل عراق شنیده شد که برخی شرکت کرده بودند. این نشان می‌دهد که این یک طرح هماهنگ‌شده‌ای بود برای این‌که داعش وارد عملیات شود و این منطقه را به اشغال خودش درآورد. داعش پس از تصرف موصل بلافاصله ادعای تشکیل خلافت اسلامی کرد و بلافاصله نخست‌وزیر اسرائیل اشاره کرد که عراق یک کشور تجزیه شده است و ما از استقلال کردستان حمایت می‌کنیم. این اتفاقات نشان داد که حرکت داعش در چارچوب استراتژی اسرائیل که نیل تا فرات است و یک تغییر ژئوپولتیک را دنبال می‌کردند قرار دارد که این موضوع همسویی آمریکا با اسرائیل در این موضوع جدی است.

برخی از کارشناسان یکی دیگر از عوامل سقوط موصل را نقش فرماندهان ارتش عنوان می‌کنند. این عامل به چه میزانی تاثیرگذار بود؟

ضعف اطلاعاتی دولت عراق در کشف خیانت فرماندهان مشهود است. در صورتی که رصد صورت می‌گرفت و دستگاه ضدجاسوسی ارتش عراق می‌توانست به موقع عمل و ردیابی و شناسایی کند چنین توطئه و خیانتی انجام نمی‌شد. نکته دیگر که قابل توجه است تجمع نیروهای نظامی با این حجم تسلیحات و امکانات در موصل بود که درواقع همخوانی با ماموریت‌های این نیروهای نظامی در موصل نداشت. یعنی این حجم از امکانات، تسلیحات و تجهیزات بیشتر از نیازی است که منطقه داشت. چنین تجمعی خارج از یک طرح دفاعی نشان می‌دهد که در آن مقطع آن گونه که باید و شاید دولت عراق دقت عمل نداشت، به این معنی که چه می‌شود که چندین لشکر با تجهیزات کامل در آن منطقه باشد در حالی که ماموریت روشنی برای کل این نیروها وجود نداشته باشد. به هر حال چنین تجمع و بی‌دقتی که در این موضوع دولت عراق داشت یک موضوع قابل توجه است. با جمع‌بندی این عوامل می‌بینیم که با توجه به حمایت‌ها و خیانت‌های داخلی و همراهی کشورهای همسایه و حمایت همه جانبه قدرت‌های بزرگ و با توجه به این‌که دولت عراق درگیر در جبهه‌های دیگر هم بود - یعنی بخش زیادی از توان دولت عراق مصروف به بحران‌های امنیتی و چالش‌های امنیتی و مشکلات سیاسی بود - و از طرفی فقدان نیروی مردمی و بسیجی که قرار بود طی چند سال گذشته شکل بگیرد و به بهانه‌هایی تا زمانی که آمریکا این کشور را تحت اشغال داشت اجازه تشکیل بسیج مردمی همچنین ارتش حرفه‌ای و ملی را نداد زمینه سقوط موصل فراهم شد.

چشم‌انداز شما از آینده عملیات آزادسازی موصل چیست؟

امروز با روشن شدن ماهیت داعش و عدم نمایندگی از سوی مردم اهل سنت، همچنین روشن شدن خطر داعش برای منافع و مصالح ملی عراق شاهدیم دولت، پارلمان، احزاب، مراجع دینی، مردم، ارتش، پلیس و همه به صورت ید واحده‌ای آمدند و در طرح‌ریزی عملیات آزادسازی موصل شرکت کردند و یک وفاق ملی در آزادسازی این شهر به وجود آمد. عملیات آزادسازی موصل یک موضوع ملی و همگانی است و امروز همه نیروهای دفاعی و مردمی تحت حمایت‌های سیاسی و مراجع دینی مشغول هستند به این‌که این منطقه عظیم و استراتژیک را از دست دشمنی که در حقیقت در چارچوب یک جنگ نیابتی از طرف دولت‌های استعمارگر هست آزاد کنند.

گفت‌وگو : مریم شریف‌زاده

ضمیمه جام سیاست